ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

7 Σοφοί

ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ
Μίλητος
περ. 640 - περ. 546 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ένας από τους Επτά Σοφούς της Αρχαίας Ελλάδος. Πλούτισε με την εμπορία του αλατιού, ταξίδεψε στην Αίγυπτο, απ’ όπου εισήγαγε στην πατρίδα τη χρήση των λεγόμενων Αιγυπτιακών κλασμάτων, ήτοι των εχόντων αριθμητική μονάδα. Καταμέτρησε το ύψος των μεγάλων αιγυπτιακών πυραμίδων από τη σκιά τους και καθόρισε ως αιτία των πλημμυρών του Νείλου τις ετήσιες. Ανακάλυψε την έλξη των ελαφρών σωμάτων από το ήλεκτρο. Προείπε την έκλειψη ηλίου της 28 Μαΐου 585 π.Χ. και θεωρείται ο ιδρυτής της Θεωρητικής Γεωμετρίας. Σαν αρχή του «παντός» έπαιρνε το νερό.


ΣΟΛΩΝ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ
Αθήνα
περ. 640 - περ. 560 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Μέγας Αθηναίος νομοθέτης, φιλόσοφος και ποιητής. Ανήκε σε πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια του γένους των Κοδριδών και είχε πατέρα τον Εξηκεστίδη. Όταν έχασε την περιουσία του, στράφηκε προς το εμπόριο και γι’ αυτό ταξίδεψε στην Αίγυπτο και στη Μικρά Ασία. Από παιδί εκπαιδεύθηκε και ανατράφηκε αρμονικά. Επωφελήθηκε των δεκαετών ταξιδιών του, για να μελετήσει ξένους πολιτισμούς και νόμους, καθώς και τον πολιτικοοικονομικό βίο άλλων χωρών. Τα αποκτηθέντα εφόδια αυτά, όταν ήλθε η κατάλληλη στιγμή, τα χρησιμοποίησε αποτελεσματικά για την κοινωνική και οικονομική ανόρθωση της πατρίδας του, για να αναδειχθεί ο σπουδαιότερος άνδρας της εποχής του.

Την εμπιστοσύνη του κοινού την κέρδισε πρώτα σαν ποιητής, επηρεάζοντας με τους φλογερούς του στίχους την αθηναϊκή δημόσια γνώμη, συμβουλεύοντας, ενθαρρύνοντας και ενθουσιάζοντας τους Αθηναίους. Αφού διέγνωσε ότι η κακοδαιμονία των Αθηνών και οι έριδες, δεν ήταν άλλο παρά αγώνας τάξεων, και υποσχέθηκε μέσα στα ποιήματά του τη θεραπεία του κακού, εξελέγη στα 594 π.Χ. άρχων με απεριόριστη εξουσία, για να θεραπεύσει τις κοινωνικές πληγές από τις οποίες έπασχε η πόλη επέτυχε με μια δικαιότερη νομοθεσία να εξισώσει σχεδόν τις τάξεις και να ανακουφίσει τους καταπιεζόμενους πολίτες, με την ελάφρωση των χρεών, την απελευθέρωση των δούλων, την άρση υποθηκών σε κτήματα, την απαγόρευση της προσωπικής δουλείας του οφειλέτου και της οικογενείας του, τη βελτίωση των όρων δανεισμού κ.α. Επί πλέον εφήρμοσε και νομισματική μεταρρύθμιση και άλλες πολλές δικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Ο Σόλων κατατάσσεται μεταξύ των Επτά Σοφών της αρχαίας Ελλάδος.

ΧΙΛΩΝ Ο ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΣ
Σπάρτη
6ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ένας από τους Επτά σοφούς της αρχαιότητος, υιός του Δαμαγέτου, που έζησε κατά τον έκτο αιώνα π.Χ. Στα 566 διετέλεσε έφορος, για ν’ ανυψώσει την ισχύ αυτού του αξιώματος. Ίσως σ’ αυτόν οφείλονται τα δύο περίφημα αποφθέγματα «Γνώθι σ’ αυτόν» και «Μηδέν άγαν», που ήσαν σκαλισμένα πάνω στον τοίχο του ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς. Η παράδοση λέγει ότι πέθανε από χαρά, όταν αγκάλιασε το υιό του Ολυμπιονίκη. Από τα αποφθέγματά του λίγα διασώθηκαν, μια μικρή δε συλλογή είδε το φως μόλις στις αρχές του περασμένου αιώνα.

ΠΙΤΤΑΚΟΣ Ο ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ
Μυτιλήνη
περ. 650 - 560 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ένας από τους «Επτά Σοφούς» της Αρχαίας Ελλάδος. Γεννήθηκε στη Μυτιλήνη της Λέσβου. Με τη συνδρομή του ποιητή Αλκαίου απελευθέρωσε την πατρίδα του από την Τυραννία του Μελεάγρου, και εξελέγη αισυμνήτης για να υποστηρίξει το νέο καθεστώς. Διακρίθηκε για τη μετροπάθειά του, τη σαφή και δίκαιη νομοθεσία του και τη συνετή διοίκησή του. Όταν οι Αθηναίοι προσέβαλαν με πόλεμο τους Μυτιληναίους, ο Πιττακός διέπρεψε και ως στρατηγός, νίκησε και φόνευσε τον Αθηναίο στρατηγό Φρύνωνα. Περί τα 580 εγκατέλειψε εκουσίως την αρχή, και πέρασε τα τελευταία έτη της ζωής του ειρηνικά, με κύρια ασχολία του τα γράμματα. Πέθανε σε βαθύ γήρας. Το προσφιλέστερο γνωμικό του ήταν «καιρόν γνώθι». Από τα γραπτά του που καταστράφηκαν όλα, μαζί με το «Περί νόμων σύγγραμμα», διασώθηκε μόνο ένα μικρό ποίημα του και μια επιστολή του προς τον Κροίσο

ΒΙΑΣ
Πριήνη
6ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ένας από τους «Επτά σοφούς» της Ελλάδος. Γεννήθηκε στην Πριήνη της Ιωνίας, γι’ αυτό και Πρινεύς ονομάζεται. Ευεργετικός, αφιλοκερδής και φιλοδίκαιος, συνηγορούσε στα δικαστήρια δωρεάν αυτεπαγγέλτως, για να υπερασπίσει τους αδικουμένους. Μετά την κατάκτηση της Πριήνης υπό των Περσών, όταν οι κάτοικοι έφευγαν συναποκομίζοντας ό,τι πολυτιμότερο είχαν, ο Βίας, αν και πλουσιότατος, απεχώρησε από τη γενέτειρα πόλη δίχως να συναποκομίσει τίποτα. Και, όταν τον ρώτησαν είπε: «ό,τι έχω, το φέρω μετ’ εμού». Η φράση αυτή έμεινε παροιμιώδης και στον ελληνικό και στο λατινικό κόσμο.

Ο Πλούταρχος, ο Αριστοτέλης, ο Στοβαίος, ο Διογένης ο Λαέρτιος, αναφέρονται στη σοφία του ανδρός, μια σοφία όχι τόσο θεωρητική, όσο πρακτική, που απέρρεε από τη βαθειά γνώση του σοφού για τον άνθρωπο και τα προβλήματά του. Λίγες μόνο γνώμες του έχουν περισωθεί, ανάμεσα δε σ’ αυτές, ένα απόσπασμα λυρικού ποιήματός του.

ΚΛΕΟΒΟΥΛΟΣ Ο ΛΙΝΔΙΟΣ
Λίνδος Ρόδου
6ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ένας από τους Επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας και Τύραννος της Λίνδου στη νήσο Ρόδο. Έζησε και ήκμασε κατά τον έκτο π.Χ. αιώνα. Σ’ αυτόν αποδίδονται πλείστα γνωμικά, πολλά από τα οποία αποδίδονται και σε άλλους φιλοσόφους. Μερικά απ’ αυτά είναι τα «παν μέτρον άριστον», «νουν ηγεμόνα ποιού», «ηδονής κράτει» και άλλα.

ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΣ Ο ΚΟΡΙΝΘΙΟΣ
Κόρινθος
περ. 625 - 587 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Τύραννος της αρχαίας Κορίνθου. Φημολογείται ότι ήταν σκληρός μέχρι ωμότητας και ότι έγινε αίτιος του θανάτου της συζύγου του Μελίσσης, ύστερα από τον οποίο περιεπλάκη σε πόλεμο με τον πεθερό του Προκλέα, τύραννο της Επιδαύρου. Στις ημέρες της εξουσίας του, η Κόρινθος έφθασε στην κορυφή της ακμής της και δυνάμεώς της. Πολλά από όσα διηγούνται οι συγγραφείς για τη διοίκηση των αρχαίων τυράννων είναι πολύ αμφίβολα. Ο Περίανδρος υποστήριξε με ζήλο τα έργα της ειρήνης, έδωσε ψυχή στο εμπόριο, στην ναυτιλία, για την οποία μάλιστα σχεδίαζε να διορύξει τον Ισθμό της Κορίνθου. Προστάτευσε τους ποιητές και τους καλλιτέχνες και λόγω της σοφίας του εκλήθη από τους Αθηναίους σαν διαιτητής σε διαφορές τους με τους Μυτιληναίους. Η εποχή του τον ύμνησε και τον κατέταξε μεταξύ των Επτά Σοφών.

ATOMIKOI

ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ
Άβδηρα
5ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας φιλόσοφος του β’ μισού του 5ου π.Χ. αιώνα, ο οποίος υπέθεσε, κατά πληροφορία του ιατροφιλοσόφου Γαληνού (2ος μ.Χ. αιώνας), την «ύπαρξη των ατόμων» και έγινε έτσι εισηγητής και δημιουργός της θεωρίας που στην πρώτη φάση της εξέλιξής της, από τον μαθητή του Λευκίππου Δημόκριτο ως τον Επίκουρο, τους Στωικούς φιλοσόφους και τον Λουκρήτιο. Ο Λεύκιππος γεννήθηκε στη Μίλητο, άκμασε στα 440/430 π.Χ. περίπου και υπήρξε μαθητής του Ζήνωνος του Ελεάτη.

Την αναγκαιότητα δεν συσχέτιζες ο Λεύκιππος με την κίνηση. Ο Λεύκιππος, όπως και ο Πλάτων, δέχεται την ύπαρξη σταθερής και αναλλοίωτης ενέργειας ως δράσης και αντίδρασης, γένεσης και φθοράς, από την οποία εκπηγάζει η κίνηση των ατόμων και των συνδυασμών (σχημάτων) τους (σφαιρών, στερεών, γωνιών, αγκιστροειδών εξογκώσεων).

Παράλληλα με τον ομοιόμορφο, ποιοτικά αδιαίρετο και χωρίς εσωτερική αλλαγή τρόπο ύπαρξης, έκρινε ότι η συνεχής οργανωμένη κίνηση αποτελεί φυσικό και πρωταρχικό χαρακτηριστικό των πραγμάτων που ερμηνεύει την εσωτερική τους δράση. Την κίνηση θεώρησε ως τρόπο ύπαρξης του «κενού».
Τα άτομα και το κενό ενυπάρχουν σε όλα τα πράγματα με απειρία συνδυασμών, οι οποίοι προσδιορίζονται βάσει τριών διαφορών με τις ονομασίες : ρυσμός, διαθιγή και τροπή. Οι συνδυασμοί αυτοί είναι αποτέλεσμα στροβιλώδους κίνησης, συνένωσης ή αποσύνθεσης, σύγκρουσης ή περιπλοκής, η οποία διέπεται από ορισμένες συμμετρίες ή ισορροπίες.

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Ο ΑΒΔΗΡΙΤΗΣ
Άβδηρα
470 ή 460 - περ. 370 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Μέγας φιλόσοφος της αρχαιότητος. Ο πρώτος που επινόησε την ατομική θεωρία, ή την δέχτηκε από το δάσκαλό του Λεύκιππο, για να τη διαμορφώσει και να την επεκτείνει σε όλα τα φυσικά φαινόμενα, θεμελιώνοντας τη θεωρία επιστημονικά, και ανοίγοντας τις πύλες στις Φυσικές επιστήμες. Γεννήθηκε στα Άβδηρα από πλουσιότατο πατέρα. Το μερίδιο της πατρικής περιουσίας (100 τάλαντα, ποσό τεράστιο), το δαπάνησε σε μακρά ταξίδια, για να ικανοποιήσει την επιστημονική του περιέργεια. Επεσκέφθη, ανάμεσα στις άλλες χώρες, την Αίγυπτο, τη Βαβυλωνία, την Αραβία, την Αιθιοπία. Έμεινε αρκετό χρονικό διάστημα στην Αθήνα, όπου μάλιστα άκουσε το Σωκράτη να συζητά, δίχως όμως να έλθει σε γνωριμία με αυτόν. Δεν ήταν καθόλου φιλόδοξος και προτιμούσε το «λάθε βιώσας». Λέγει ο ίδιο. «Ήλθον γαρ, φησίν, εις Αθήνας και ου τις με έγνωκεν». Επέστρεψε στα Άβδηρα, όπου έζησε βίο ερημίτη, συγγράφοντας, ερευνώντας και διδάσκοντας. Ήταν τόσο δυνατός ο έρωτάς του στην επιστημονική έρευνα, ώστε έλεγε ότι προτιμούσε να βρει μια «αιτιολογία» (δηλαδή την επιστημονική εξήγηση ενός φαινομένου), παρά να του δινόταν ο θρόνος του βασιλείου της Περσίας.

Τα συγγράμματά του τα έγραψε στην ιωνική διάλεκτο, και περιλαμβάνουν όλους τους κλάδους της ανθρώπινης γνώσης: μαθηματικά, φυσική, ιατρική, γεωπονία, ηθική, ποίηση, μουσική, ζωγραφική, γραμματική, αισθητική, φωνητική και πολεμική τέχνη. Ο Δημόκριτος υπεστήριξε ότι το «ον» (το σύμπαν), είναι μεν αιώνιο, αναλλοίωτο και άφθαρτο, ωστόσο δεν είναι «απλούν» όπως πίστευαν οι Ελεάτες φιλόσοφοι, αλλά «πολλαπλούν». Αφού, κατά τον Δημόκριτο, το ον είναι πολλαπλούν, σύγκειται δηλαδή από απειροελάχιστα τεμάχια ύλης (τα άτομα) που είναι αιώνια, άφθαρτα, αναλλοίωτα και αδιάσπαστα, πρέπει αναγκαστικά αυτά να έλθουν σε σχέση προς άλληλα, για να γεννηθεί εκείνο που ονομάζουμε κίνηση.

Τα άπειρα σε αριθμό και σε σχήμα άτομα στροβιλίζονται στο άπειρο, όπως η σκόνη στον αέρα και, καθώς συνωθούνται, σχηματίζουν απείρους κόσμους, (τον «Μέγα Διάκοσμο»), σ’ ένα από τους οποίους ανήκει και η Γη. Τα πάντα γίνονται κατά μηχανική αναγκαιότητα. Ο Δημόκριτος δίνει σαφή εξήγηση της γεννήσεως των αστερισμών και υποστηρίζει, ακόμα, πως και η ψυχή αποτελείται από λεία, λεπτά και στρογγυλά άτομα, που το σώμα τα εισπνέει από τον αέρα, δίνοντας έτσι και στον ψυχικό βίο καθαρά υλιστική και μηχανική λειτουργία. Από τα «Ηθικά» του περισώθηκαν 230 αποσπάσματα, τα περισσότερα αποφθέγματα. Μόλις μετά δύο χιλιετηρίδες, ο Βάκων και ο Γκασσαντί, ανέσυραν το γίγαντα Δημόκριτο στην επιφάνεια, και μόνο κατά τον ΙΘ’ αιώνα, κατανοήθηκε η υψίστη σημασία της φιλοσοφίας του, η οποία οδήγησε στην ερμηνεία των νόμων του ήχου, του φωτός, της θερμότητας, καθώς και στις χημικές και φυσικές μεταβολές (διάσπαση ατόμου) σε ευρύτατη έκταση. Επί Σωκράτους, η αναζήτηση των φυσικών νόμων για την ερμηνεία και την κατανόηση του όντος, έληξε, για να αναπτυχθεί η φιλοσοφία «της χρήσιμης αρετής» και η πολιτική φιλοσοφία, όπως ο ίδιος ο Δημόκριτος έλεγε.

Ο βίος του σοφού Αβδηρίτη περιβάλλεται από την αχλή του θρύλου και του μυστηρίου, πολλά δε θαυμάσια αναφέρονται, γύρω από τα τελευταία ιδίως χρόνια της ζωής του, από διαφόρους συγγραφείς, όπως η συνάντησή του με τον Ιπποκράτη και ο διάλογος που έλαβε χώρα μεταξύ τους. Όμως, τη γνησιότητα όλων αυτών των βιογραφικών στοιχείων, την αμφισβητεί η κριτική. Πάντως, ένα από τα γνωρίσματα του Δημόκριτου που δεν αμφισβητείται, είναι ότι γελούσε πολύ, και κάθε στιγμή, βλέποντας πόσο μηδαμινά και αστεία ήταν όλα τα σοβαρά και σπουδαία των ανθρώπων, μπροστά στο μεγαλείο του Κόσμου. Γι’ αυτό και ονομάσθηκε «Γελασίνος». Και, ακόμα, ότι οι Αβδηρίτες τον λάτρεψαν σαν θεό και, ύστερα από το θάνατό του, του έστησαν χάλκινο ανδριάντα. Πέθανε σε βαθύτατο γήρας.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ
Σάμος
περ. 342 - 271 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γεννήθηκε στη Σάμο από γονείς Αθηναίους κληρούχους. Διακεκριμένος φιλόσοφος, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ίδρυσε δική του σχολή. Επρέσβευε ότι η μόνη αρχή των πραγμάτων είναι η ύλη. Έξω απ’ αυτήν δεν υπάρχει παρά μόνο το κενόν. Σύμφωνα με την υλιστική αυτή θεωρία του το μόνο απόλυτο αγαθό είναι η «ηδονή», όχι όμως η στιγμιαία, αλλά η διαρκής, το μόνο δε απόλυτο κακό η «αλγηδών». Ο πόνος, δηλαδή, και η χαρά είναι οι δύο πόλοι, γύρω από τους οποίους περιστρέφεται εναλλασσόμενος ο βίος των θνητών. Για το λόγο αυτό οι πνευματικές ηδονές πρέπει να προτιμώνται από τις σωματικές. Είναι διαρκέστερες και εκλεκτές.

ΕΛΕΑΤΕΣ

ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ Ο ΚΟΛΟΦΩΝΙΟΣ
Κολοφώνα
6ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος ιδρυτής της Ελεατικής σχολής. Γεννήθηκε την Τρίτη ή την τέταρτη δεκαετηρίδα του 6ου π.Χ. αιώνα στην Κολοφώνα. Όταν οι Πέρσες κατέκτησαν την Ιωνία, στα 546, εκπατρίσθηκε και επί πολλά έτη περιερχόταν στις ελληνικές πόλεις σαν ποιητής και ραψωδός, για να εγκατασταθεί, τέλος, στην Ελέα, αποικία που ίδρυσαν στη Μεγάλη Ελλάδα οι πρόσφυγες της Ιωνίας. Το φιλοσοφικό του έργο κατεστράφη, και μόνο από μερικά λείψανα του έργου του «Περί φύσεως», διδακτικού έπους, και τις μαρτυρίες του Αριστοτέλη, Θεοφράστου κ.α., γνωρίζουμε τι πίστευε. Ο Ξενοφάνης μεταφέροντας τη φιλοσοφία από την Ανατολή στη Δύση, προσέδωσε σ’ αυτήν καθαρά θρησκευτική χροιά/ τολμηρός ελεγκτής της πολυθεϊστικής θρησκείας των Ελλήνων, ύψωσε φωνή εναντίον της, και καταφέρθηκε με δριμύτητα κατά των κοσμογονικών προλήψεων και των ηθικών αρχών της ελληνικής Μυθολογίας.

Ο Ξενοφάνης αγανακτούσε κυρίως και σάρκαζε για το λόγο ότι η Μυθολογία είχε πλάσει ένα πλήθος από θεούς ανθρωπόμορφους, με όλα τα πάθη και τα ελαττώματα των θνητών. Ότι ο Θεός είναι ένας και αυτός είναι όλος όμμα, όλος ους, όλος νους, και άρχει άσκοπα με την ίδια του τη διάνοια. Όντας αναλλοίωτος και ακίνητος, δεν έχει ανάγκη να μεταναστεύσει από τόπο σε τόπο για να εκτελεί τα θελήματά του. Είναι πανταχού παρών. Η μόνη αυτή θεότητα του Ξενοφάνη εναρμονίζεται με το Σύμπαν, οπότε ο μονοθεϊσμός του είναι ταυτόχρονα και πανθεϊσμός.

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ
Ελέα
περ. 540 - 450 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Επιφανής φιλόσοφος της ελεατικής σχολής. Έζησε και ήκμασε περί το 500 π.Χ. Νομοθέτησε στην πατρίδα του Ελέα. Ήταν φίλος του Ξενοφάνους και συνδεόταν με τους Πυθαγόρειους. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι πατέρας του ήταν ο Πύρης. Ο Πλάτων αναφέρει, επίσης, πως ο Παρμενίδης ήρθε στην Αθήνα σε ηλικία 65 ετών και ότι τον συναναστρεφόταν ο νεαρότατος τότε Σωκράτης (14 – 16 ετών). Έτσι συμπεραίνεται πως ο Παρμενίδης θα είχε γεννηθεί στα 520 π.Χ. και ήρθε και έμεινε στην Αθήνα περί το 455. Σ’ ένα ομώνυμο διάλογό του ο Πλάτων εκφράζεται για τον Παρμενίδη με εξαιρετική εκτίμηση, ενώ, αντίθετα, ο Αριστοτέλης πολεμούσε τις θεωρίες του Παρμενίδη και ολόκληρης της ελεατικής σχολής. Σαν μόνο έργο του Παρμενίδη αναφέρεται το «Περί φύσεως», που είναι γραμμένο σε εξάμετρους στίχους και στην Ιωνική διάλεκτο, έργο που επαινούσαν οι αρχαίοι τεχνοκρίτες. Από αυτό σώθηκαν μόνο μερικά αποσπάσματα.

ΖΗΝΩΝ Ο ΕΛΕΑΤΗΣ
Ελέα
490 - 430 π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας φιλόσοφος της Ελεατικής Σχολής, μαθητής του Παρμενίδη. Πίστευε και δίδασκε με φανατισμό ότι κάθε κίνηση είναι φαινομενική μόνο, αφού δεν μπορεί να λάβει αρχή, και κανένα σώμα δεν μπορεί να φθάσει κάπου, πριν περάσει πρώτα από ένα άπειρο πλήθος ενδιάμεσων σταθμών. Επίσης η κίνηση, κατά τον Ζήνωνα, δεν μπορεί να τερματισθεί, και κάθε κίνηση είναι σχετική. Με τις αποδείξεις του Ζήνωνος ασχολήθηκαν ο Αριστοτέλης, ο Έγελος, ο Έρβαρτ. Εξ αιτίας των σπουδαίων αλλά και αντιφατικών αυτών θεωριών του, ο Αριστοτέλης τον ονόμασε «εφευρέτη της διαλεκτικής». Με διαταγή του τυράννου Ελέας Νεάρχου, καταδικάσθηκε σε μαρτυρικό θάνατο, και κοπανίστηκε μέσα σε γουδί, ύστερα από ανάλογα φρικτά βασανιστήρια, και αυτό, επειδή ο σοφός επιχείρησε ν’ απαλλάξει τους Ελεάτες από την τυραννία του Νεάρχου.

ΜΕΛΙΣΣΟΣ Ο ΣΑΜΙΟΣ
Σάμος
5ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Μαθητής του Παρμενίδη και του Ηρακλείτου. Η ακμή του τοποθετείται κατά την 84η Ολυμπιάδα, δηλαδή στην περίοδο 444-441 π.Χ. Αντίπαλος του Περικλή, έπεισε τους συμπατριώτες του να πολεμήσουν τους Αθηναίους, τους οποίους και νίκησαν. Μαζί με τον Ξενοφάνη, τον Παρμενίδη και τον Ζήνωνα, ο Μέλισσος εντάσσεται στη λεγόμενη Ελεατική σχολή. Δεχόταν ως αρχή το είναι, το οποίο χαρακτήριζε ως ακίνητο και αμετάβλητο, ενώ το γίγνεσθαι το θεωρούσε απατηλό, ως δημιούργημα των αισθήσεων. Αντίθετα όμως από τον Παρμενίδη, δίδασκε ότι το Ον αυτό καθ’ εαυτό είναι περιορισμένο αλλά αόριστο.

Στον Μέλισσο αποδίδεται η άποψη ότι ακόμη κι αν υπήρχαν πολλά πράγματα, θα έπρεπε καθένα από αυτά να έχει τις ιδιότητες του ελεατικού όντος. Απέρριψε επίσης τη διδασκαλία του Εμπεδοκλή σχετικά με την ανάμιξη των τεσσάρων στοιχείων, καθώς και την ατομική θεωρία σε ό,τι αφορά τον κενό χώρο. Πίστευε ότι στη φύση δεν υπάρχει τίποτε βέβαιο και ότι όλα είναι φθαρτά. Το παν είναι ακίνητο, ειδάλλως πρέπει να υπάρχει κενό, αλλά το κενό δεν ανήκει στα όντα. Για τους θεούς έλεγε ότι δεν μπορούμε να τους γνωρίσουμε, άρα δεν μπορούμε να πούμε τίποτε γι’ αυτούς. Ο Σιμπλίκιος σώζει αποσπάσματα από το έργο του Περί φύσεως ή περί του όντος, τα οποία περιλαμβάνονται στο Diels/Kranz, Fragmente der Vorsokratiker. Ο τίτλος του έργου του Γοργία Περί φύσεως ή περί του μη όντος απηχεί το έργο του Μελίσσου.

ΕΡΕΤΡΙΑΣ

ΦΑΙΔΩΝ
Ήλιδα
5ος αιώνας π.Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Αφοσιωμένος μαθητής και εταίρος του Σωκράτη, ο οποίος μετά τον θάνατο του διδασκάλου του μετέβη στην πατρίδα του Ήλιδα όπου ίδρυσε δική του Σωκρατική Σχολή, την λεγόμενη Ηλειακή. Για την Σχολή αυτή τίποτα δεν γνωρίζουμε. Ο ίδιος έγραψε διαλόγους, από τους οποίους όμως κανείς δεν έφτασε ως εμάς.

ΜΕΝΕΔΗΜΟΣ
Ερέτρια
3ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Εριστικός φιλόσοφος από την Ερέτρια, που ίδρυσε την Ερετριακή Σχολή (περίπου 339 π.Χ. – περίπου 265 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής αποστολής στα Μέγαρα, άρχισε να παρακολουθεί τις παραδόσεις του Στίλπωνος, εκπροσώπου της Μεγαρικής Σχολής, ενώ αργότερα συνδέθηκε με την Ηλειακή Σχολή, που είχε ιδρύσει ο Φαίδων. Ηγέτης της σχολής αυτής αργότερα, τη μετέφερε στην Ερέτρια, όπου έγινε γνωστή ως Ερετριακή Σχολή.

Ο Μενέδημος δεν άφησε συγγράμματα. Οι φιλοσοφικές θέσεις του και ο ρόλος του στο εριστικό κίνημα δεν μπορούν έτσι να ταυτιστούν και να εκτιμηθούν με βεβαιότητα, δεδομένου ότι και οι αρχαίοι δοξογράφοι παρέχουν συγκεχυμένες και αντιφατικές πληροφορίες. Οπωσδήποτε, η επίδραση δύο διαφορετικών κατευθύνσεων της αρχαίας ελληνικής σκέψης- της μεγαρικής και της ηλειακής-, που ξεπήδησαν από τη σωκρατική διδασκαλία, στηρίζουν την υπόθεση ότι το κέντρο βάρους της φιλοσοφίας του έπεφτε σε θέματα κανονιστικής ηθικής.

ΚΥΝΙΚΟΙ


ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ
Αθήνα
444 - 366 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Επιφανής φιλόσοφος της αρχαίας Ελλάδος. Γεννήθηκε στην Αθήνα, άγνωστο πότε, από πατέρα Αθηναίο και μητέρα καταγόμενη από τη Θράκη. Ήταν σύγχρονος με τον Πλάτωνα και μεγαλύτερος στην ηλικία από αυτόν. Υπήρξε μαθητή του Γοργία και αργότερα φίλος και πιστός θαυμαστής του Σωκράτη. Μετά το θάνατο του μεγάλου δασκάλου του, ίδρυσε φιλοσοφική σχολή κοντά στο Γυμνάσιο Κυνόσαργες. Από την ονομασία αυτή οι οπαδοί του ονομάσθηκαν Κυνικοί και η αίρεσή τους Κυνισμός. Ιδιαίτερα ονομαστός μαθητής του υπήρξε ο Διογένης ο Σινωπεύς.

Ο Σωκράτης τον θαύμαζε για τον εγκρατή και σχεδόν ασκητικό του βίο, την ήρεμη ανεξαρτησία του και τη δύναμη του χαρακτήρα του. Στις διαλεκτικές συζητήσεις δοκίμαζε να ανατρέψει τον ορισμό του Σωκράτη για τις γενικές έννοιες. Καταπολεμούσε, δηλαδή, την περί ιδεών θεωρία του Πλάτωνος, και παραδεχόταν σαν πραγματικό μόνο το επί μέρους. Μονάχα αυτό που βλέπουμε, αγγίζουμε ή άλλως πως αισθανόμαστε υπάρχει πραγματικά (αισθησιοκρατική διδασκαλία).

Οι γενικές έννοιες κατά τον Αντισθένη είναι ανύπαρκτες (ίππον μεν ορώ, ιππόττητα δε ουκ ορώ) κάθε δε έννοια εννοεί ένα μόνο πράγμα. Από δω συνάγει ο φιλόσοφος ότι δεν μπορεί σε κανένα υποκείμενο ν’ αποδοθεί διαφορετική έννοια, και οι μόνες σωστές κρίσεις είναι οι ταυτολογικές (Α εστίν Α). δεν είναι ορθό, π.χ., να λέμε ο χρυσός είναι ξανθός, μα ο χρυσός είναι χρυσός, όχι ο άνθρωπος είναι θνητός αλλά το θνητό είναι θνητό.

Γι’ αυτό το λόγο ο Αντισθένης απέρριπτε και τον ορισμό που στηρίζεται πάνω στα ουσιώδη γνωρίσματα. Τα διδάγματα αυτά πρόθυμα σπάσθηκαν οι Κυνικοί. Και από αυτά η τάση των Κυνικών να κάνουν τους εαυτούς των τελείως ανεξάρτητους από τις ανάγκες του έξω κόσμου, περιορίζοντας στο ελάχιστο τις ανάγκες τους, ασκούμενοι να υπομένουν κάθε στέρηση και κάθε πόνο, και θεωρώντας τις απολαύσεις και ιδιαίτερα την ηδονή μέγιστα κακά.


ΔΙΟΓΕΝΗΣ
Σινώπη
περ. 400 - 325 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Κυνικός φιλόσοφος. Ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος της κυνικής φιλοσοφίας. Γεννήθηκε στη Σινώπη και νέος ήρθε στην Αθήνα, για να μαθητεύσει στον ιδρυτή της κυνικής φιλοσοφίας Αντισθένη. Ζούσε πότε στην Αθήνα, πότε στην Κόρινθο, όπου και πέθανε στα 323 π.Χ. σε βαθύ γήρας.

Ο Διογένης ο Λαέρτιος παραθέτει μακρότατο κατάλογο των έργων του φιλοσόφου, από τα οποία όμως τίποτα δεν διασώθηκε. Ο ίδιος συνέλεξε αποφθέγματα, ανέκδοτα και λεπτομέρειες από το βίο του μεγάλου κυνικού. Πολλά όμως απ’ αυτά είναι επινοήματα ίσως των μεταγενεστέρων θαυμαστών του. Ο βίος του Διογένη ήτο λιτότατος, οι δε Αθηναίοι τον υπεραγαπούσαν για την ετοιμότητα και την ευφυΐα του, με τις οποίες απαντούσε σε κάθε ερώτηση που του έκαναν, καθώς και για τον αδυσώπητο και τραχύ τρόπο με τον οποίο έσκωπτε τα κακώς έχοντα στην κοινωνία. Τη σκέψη του την απασχολούσαν αποκλειστικά τα ηθικοκοινωνικά προβλήματα, η δε διδασκαλία του, ουσιαστικά, ήταν επαναστατική και ανατρεπτική της υφισταμένης τάξεως.

Ο Διογένης επεδίωκε ριζική μεταβολή και μεταμόρφωση της ανθρώπινης κοινωνίας και της διεφθαρμένης ανθρώπινης φύσεως. Οι άνθρωποι – έλεγε – έχουν πλασθεί από τη φύση με ευγενές μέταλλο, που το ενόθευσαν όμως οι περιστάσεις. Γι’ αυτό, πρέπει να αναχωνευθεί και να ξαναχαραχθεί, για να ξαναγίνει ο άνθρωπος εικόνα του Θεού. Ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται με τη σωκρατική μέθοδο δια της γνώσεως. Ο άνθρωπος πρέπει να σπουδάσει τον εαυτό του και να κατανοήσει την ανθρώπινη φύση. Έτσι ο άνθρωπος θα αποκτήσει την ύψιστη ευδαιμονία. Κυρίως εξαιρεί την αναγκαιότητα της επιστροφής του ανθρώπου στη φύση, όπως αργότερα ο Ρουσσώ.

Η φύση, λέγει ο Διογένης, εφοδίασε τον άνθρωπο με όλα τα προς το ζην, αλλά αυτός δημιούργησε τεχνητές και ανύπαρκτες επιθυμίες και ανάγκες που τον οδηγούν συχνά στην πονηρία και στη διαφθορά. Ο φυσικός και λιτός βίος είναι ασύγκριτα πιο ηδονικός από το βίο του πολιτισμένου ανθρώπου, ο οποίος κυνηγά τεχνητές ηδονές και ζει βίο αθλιότερο και από εκείνο των ζώων.

Ο Διογένης, κατά την παράδοση, στεγαζόταν μέσα σ’ ένα πιθάρι, με φύλακες τα σκυλιά του, αποδεικνύοντας, έτσι, πως και το σπίτι ακόμα ήταν κάτι το περιττό.


ΚΡΑΤΗΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ
Θήβα
4ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Περιώνυμος Κυνικός φιλόσοφος, γιός του Ασκώνδα, μαθητής του Διογένη, τον οποίο ακολουθούσε συνεχώς. Άκμασε περί το 330 π.Χ. Η οικογένειά του ήταν πλούσια, ο ίδιος όμως έζησε φτωχός, διότι, κατά ορισμένους, μοίρασε την περιουσία του στους φτωχούς, κατ’ άλλους έριξε τα χρήματά του στην θάλασσα, ενώ υπάρχει και η παράδοση ότι τα κατέθεσε σε τραπεζίτη με τον όρο να τα παραδώσει αυτός στα τέκνα του μόνο αν δεν γίνουν φιλόσοφοι, ειδάλλως να τα μοιράσει στο λαό.

Ο Κράτης πίστευε ότι οι φιλόσοφοι δεν έχουν ανάγκη τα χρήματα. Αν και ήταν άσχημος και κυφός, τον ερωτεύτηκε η Ιππαρχίς, που καταγόταν από ευγενή οικογένεια της Θράκης. Ο αδελφός της Ιππαρχίδος Μητροκλής, αρχικά μαθητής του Ξενοκράτη και του Θεοφράστου, έγινε Κυνικός χάρη στον Κράτη και στα επιχειρήματα που του ανέπτυξε. Έτσι, παρουσίασε στην αδελφή του την εικόνα του νέου του δασκάλου τόσο ζωηρά ώστε αυτή τον αγάπησε και θέλησε να τον παντρευτεί, δεχόμενη τον όρο να ακολουθεί τον βίο του. Ο Κράτης, νυμφευόμενος, προέβη σε πράξη ασυνεπή προς την κυνική διδασκαλία, ονόμαζε δε τον γάμο του «κυνογαμία».

Η ανεκδοτολογία η σχετική με τον Κράτη είναι μεγάλη. Στην προσπάθειά του να συμφωνήσει με τα δόγματα της κυνικής φιλοσοφίας θεωρούσε το γάμο ως σχέση που δεν εμποδίζει την ανεξαρτησία, αφού συνάπτεται από ελεύθερα άτομα. Εισερχόταν απρόσκλητος στα σπίτια, γι’ αυτό και απέκτησε το προσωνύμιο «Θυρεπανοίκτης». Όταν εξορίστηκε ο Δημήτριος ο Φαληρεύς, ο Κράτης τον παρηγόρησε τόσο φιλικά ώστε ο πρώτος καταράστηκε τον προηγούμενο τρόπο ζωής του που τον εμπόδισε να γνωρίσει έναν τέτοιο άνθρωπο. Έγραψε έργα που φέρουν το συνοπτικό τίτλο Παίγνια και έχουν κυρίως ηθικό χαρακτήρα.

ΒΙΩΝ Ο ΒΟΡΥΣΘΕΝΙΤΗΣ
Βορυσθένη
3ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Λεπτομέρειες για τη ζωή του μας δίνει ο Διογένης Λαέρτιος. Όπως είπε ο ίδος ο Βίων στον βασιλιά Αντίγονο, καταγόταν από την περιοχή που εκτεινόταν κατά μήκος του ποταμού Βορυσθένη. Ο πατέρας του ήταν απελεύθερος τριχοπώλης (έμπορος παστών ψαριών) και πουλήθηκε ως δούλος μαζί με όλη του την οικογένεια για παράβαση τελωνειακών διατάξεων. Ο αγοραστής ήταν ένας ρήτορας, που συμπάθησε τόσο πολύ τον Βίωνα, ώστε τον έκανε κληρονόμο της περιουσίας του.

Μετά το θάνατο του κυρίου του, ο Βίων εκποίησε την κληρονομιά και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ακροατής αρχικά του φιλοσόφου Κράτη, της Πλατωνικής Ακαδημίας προσχώρησε στη σχολή των Κυνικών και πήρε τα εμβλήματα του Κυνικού φιλοσόφου, τον τρίβωνα και την πήρα. Λίγο αργότερα εγκατέλειψε τους Κυνικούς και έγινε ακροατής του Θεοδώρου του Αθέου, της Κυρηναϊκής σχολής. Τον εγκατέλειψε όμως κι αυτόν και έγινε ακροατής του Θεοφράστου. Κατά τον Διογένη Λαέρτιο, ο Βίων δίδαξε για ένα διάστημα Φιλοσοφία στη Ρόδο. Συνήθως όμως περνούσε από διάφορες πόλεις κάνοντας διαλέξεις που εντυπωσίαζαν.

Δεν ήταν ποτέ συστηματικός φιλόσοφος: ειρωνευόταν τη Φιλοσοφία, τη Μουσική και τη Γεωμετρία. Αρεσκόταν να διακωμωδεί τα πάντα με τα ευφυολογήματά του, και από την άποψη αυτή θεωρείται πρόδρομος του Λουκιανού. Συνδυάζοντας τις ιδέες που αποκόμισε από τη φοίτησή του στους Κυνικούς και τους Κυρηναϊκούς, παρουσίασε ένα είδος κυνικής-ηδονιστικής φιλοσοφίας. Σύμφωνα με το δόγμα ηθικής συμπεριφοράς που δίδασκε, ο άνθρωπος πρέπει να απολαμβάνει κάθε είδους ηδονή, όταν του το επιτρέπουν οι συνθήκες τις ζωής, αλλά και να αντιμετωπίζει τις ανάγκες της ζωής με καρτερία και λιτότητα. Επειδή χρησιμοποιούσε ανθηρό και πολυποίκιλο ύφος, ο Ερατοσθένης είπε γι’ αυτόν ότι ήταν ο πρώτος που έντυσε τη Φιλοσοφία με ανθηρό (λουλουδάτο) φόρεμα. Με τον Βίωνα καλλιεργήθηκε ένα νέο φιλολογικό είδος, η Διατριβή, σύνθεση ρητορικού λόγου και διαλόγου, που δίδασκε μέσα από την τέρψη.


ΜΗΤΡΟΚΛΗΣ
Θράκη
4ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Κυνικός φιλόσοφος από τη Μαρώνεια της Θράκης. Η ακμή του τοποθετείται τον 4ο π.Χ. αιώνα. Υπήρξε ο πρώτος που συνέλεξε ηθικολογικά ανέκδοτα και ρητά.

ΚΥΡΗΝΑΪΚΟΙ


ΑΡΙΣΤΙΠΠΟΣ Ο ΚΥΡΗΝΑΙΟΣ
Κυρήνη
περ. 435 - 355 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

O Κυρηναίος. Έλληνας φιλόσοφος, ιδρυτής της Κυρηναϊκής σχολής. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Κυρήνης. Σε ηλικία ήταν λίγο μεγαλύτερος από τον Πλάτωνα. Έζησε περίπου στα 435 – 355 π.Χ. Αρχικά ήταν μαθητής του Πρωταγόρα, του οποίου η θεωρία για τις αισθήσεις τον επηρέασε πολύ. Αργότερα έγινε μαθητής του Σωκράτη, αλλά η διδασκαλία του δεν κατόρθωσε να αλλάξει τις βιοθεωρητικές του αντιλήψεις. Έτσι, μετά τον θάνατο του Σωκράτη, συνέχισε να ζεί ως σοφιστής στην Αθήνα και σε πολλά μέρη της Ελλάδας και για αρκετό διάστημα έζησε μαζί με τον Πλάτωνα στην αυλή του Διονυσίου, τυράννου των Συρακουσών.

Η διδασκαλία του Σωκράτη τον βοήθησε στο να ενισχυθεί η άποψή του ότι η γνώση έχει αξία για τον άνθρωπο μόνον όταν εκπληρώνει πρακτικούς και, κυρίως, ηθικούς σκοπούς.

Κανένα σύγγραμμα του Αριστίππου δεν έφθασε στις ημέρες μας. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει μόνο τίτλους συγγραμμάτων του. Τη διδασκαλία του στη σχολή συνέχισε η κόρη του Αρήτη, η οποία μύησε και τον γιό της Αρίστιππο τον νεότερο, στη διδασκαλία του παππού.

Ο Αρίστιππος αρνείται να ασχοληθεί με οτιδήποτε άλλο εκτός από τα προβλήματα που σχετίζονται απευθείας με την ηθική. Για τον λόγο αυτό, συναντούμε σε τούτο τον φιλόσοφο σκέψεις που αφορούν αποκλειστικά την ηθική και, παράλληλα, την ψυχολογία των συναισθημάτων.

Ο Αρίστιππος σκέπτεται όπως ο Ηράκλειτος και υποστηρίζει ότι, καθώς αλλάζουν τα πάντα, έτσι αλλάζει και το ανθρώπινο σώμα. Εξαιτίας αυτής της αλλαγής διαταράσσεται κάποτε η αρμονία που είναι η φυσική κατάσταση του σώματος. Αλλά μπορεί να αποκατασταθεί και πάλι. Η δυσαρμονία δημιουργεί πόνο, η δε αρμονία ηδονή. Επίσης, οι συναισθηματικές καταστάσεις σχετίζονται με τις κινήσεις. Κινήσεις ήρεμες, απαλές προκαλούν ηδονή, ενώ σκληρές και απότομες πόνο. Η τέλεια ακινησία δεν προκαλεί ούτε πόνο ούτε ηδονή. Ο άνθρωπος αξίζει να φθάσει μόνο σε μία από αυτές τις τρεις καταστάσεις, στην ηδονή. Έτσι, κατά τον Αρίστιππο, μοναδικός σκοπός της θέλησης είναι η ηδονή. Με αυτό τον τρόπο, η ηδονή ταυτίζεται με την αρετή. Ό,τι προκαλεί ηδονή είναι καλό, ό,τι προκαλεί πόνο είναι κακό. Οι υπόλοιπες καταστάσεις, έξω από αυτή, πρέπει να μας είναι αδιάφορες.

Στην ερώτηση: «τι είναι αρετή;» ο Αρίστιππος απαντά αδίστακτα: «αρετή είναι η ηδονή». Με αυτή την αντίληψη γίνεται ιδρυτής του ηδονισμού. Ο ηδονισμός αυτός είναι ένα είδος του ευδαιμονισμού που συναντούμε στον Σωκράτη. Στον Σωκράτη, όμως, ευδαιμονία είναι διαρκής ηρεμία και υγεία της ψυχής, αλλά ένα στιγμιαίο ηδονικό συναίσθημα. Δεν τον ενδιαφέρει το είδος και η προέλευση της ηδονής. Σαν είδος, κάθε ηδονή έχει την ίδια αξία με μιαν άλλη, διαφορετικού είδους. Οι ηδονές δεν διαφέρουν ποιοτικά, αλλά διαφέρουν ως προς τον βαθμό της έντασης. Οι υλικές ηδονές (προκαλούνται από τα αισθητήρια) είναι ανώτερες από τις ηθικές, επειδή είναι άμεσες. Επιπλέον, οι ηθικές ηδονές δεν είναι στιγμιαίες, αλλά διαρκείς.

Κατά τον Αρίστιππο, η αρετή δεν είναι τίποτα αλλά παρά μια όσο το δυνατόν πιο έντονη στιγμιαία ηδονή. Για να φθάσει κανείς σε μια τέτοια ηδονή, χρειάζεται φρόνηση. Η έννοια αυτή αποτελεί το σωκρατικό στοιχείο στη φιλοσοφία του Αριστίππου. Μόνο χάρη στη γνώση μπορούμε να γίνουμε ευτυχείς. Έτσι, αποκλειστικά για τον λόγο αυτό, η γνώση είναι μια αξία. Η γνώση απαλλάσσει τον άνθρωπο από προλήψεις, θρησκοληψίες και πάθη. Διδάσκει στον άνθρωπο να επωφελείται, όσο μπορεί καλύτερα, από τα αγαθά της ζωής. Η γνώση χαρίζει σε αυτόν που την κατέχει σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Χάρη σε αυτή τη σιγουριά, ο σοφός δεν παρασύρεται από τις προκλήσεις του έξω κόσμου. Επίσης, κυριαρχεί στις συνθήκες του περιβάλλοντός του και τη χρησιμοποιεί σύμφωνα με τις δικές του επιθυμίες. Τέλος, ο σοφός, εξαιτίας της σιγουριάς που νιώθει, έχει την ικανότητα να είναι κύριος του εαυτού του, ακόμη κι όταν δοκιμάζει την ηδονή. Κατά τον Αρίστιππο και τους οπαδούς του, σοφός είναι αυτός που ξέρει να επωφελείται από τα αγαθά της ζωής. Ένας τέτοιος άνθρωπος επωφελείται από την καλή πλευρά των πραγμάτων καθώς και από τα αντικείμενα και τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του. Αλλά ποτέ, στη διάρκεια της ηδονής, δεν χάνει τον έλεγχο των πράξεών του. Ξέρει να κυριαρχεί στα πάθη του. Ποτέ δεν προσπαθεί να αποκτήσει τα αδύνατα. Και τις μέρες που δεν είναι πολύ ευτυχισμένος, ξέρει να μη χάνει την ψυχική του ηρεμία και ευδιαθεσία.
Ο Αρίστιππος δεν δίνει σημασία στην κοινωνική ζωή, είναι ατομιστής. Κι αυτός, όπως οι σοφιστές, γυρνά από πόλη σε πόλη. Οι περιοδείες του τού επέτρεπαν να μένει αδέσμευτος από κάθε πολιτικοκοινωνική τάξη και να ζει ελεύθερα. Όσο για τη θρησκεία, ήταν τελείως αδιάφορος και θεωρούσε όρο βασικό για τον σοφό άνθρωπο την απαλλαγή από τις παράλογες θρησκευτικές πεποιθήσεις.


ΑΝΝΙΚΕΡΙΣ
Κυρήνη
περ. 4ος - 3ος αι. π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Κυρηναϊκός φιλόσοφος που άκμασε κατά τον 4ο με 3ο π.Χ αιώνα. Διαφορετικά από τον Αρίστιππο, τον ιδρυτή της Κυρηναϊκής Σχολής, που παραδεχόταν ως ηθική αρχή την απόλαυση της στιγμής και τον Θεόδωρο, που δίδασκε πως το κριτήριο βρίσκεται στη χαρούμενη διάθεση του ανθρώπου, ο Αννίκερις πρόβαλλε πιο εκλεπτυσμένες απόψεις για την ηδονή και την απόλαυση: τόνιζε πως η πραγματική χαρά και απόλαυση πετυχαίνονται στην κοινότητα, τη φιλία, την οικογένεια, την ομάδα, την πολιτεία. Πάνω , λοιπόν, από τις ατομικές απολαύσεις και ηδονές, αναγνωρίζονται εδώ οι ευχαριστήσεις της συλλογικής ζωής και οι κοινωνικές αξίες.

Η διδασκαλία αυτή ηχούσε σαν απάντηση στην πεσιμιστική θεωρία του Ηγησία του Πεισιθάνατου, που είχε καταστρεπτικές συνέπειες στην Αλεξάνδρεια εξωθώντας πολλούς στην αυτοκτονία. Αντίθετα προς αυτή τη θεωρία, ο Αννίκερις δίδασκε τη χαρά της ζωής και την επιδίωξη της ηδονής μέσα στην ανθρώπινη κοινότητα.


ΗΓΗΣΙΑΣ Ο ΠΕΙΣΙΘΑΝΑΤΟΣ
Κρήτη
3ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ηδονικός φιλόσοφος της Κυρηναϊκής Σχολής που ίδρυσε ο Αρίστιππος. Υπήρξε, μαζί με τον Αννίκερι, μαθητής του Κυρηναϊκού φιλοσόφου Παραιβάτου, ενώ δίδαξε στην Αλεξάνδρεια επί της βασιλείας του Πτολεμαίου Α’ του Λάγου. Ο Πτολεμαίος όμως του απαγόρευσε να διδάσκει διότι, όπως αναφέρει ο Κικέρων, πολλοί ακροατές του οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία επηρεασμένοι από την διδασκαλία του. Γι’ αυτό φέρεται στην ιστορία της φιλοσοφίας ως Ηγησίας ο Πεισιθάνατος.

Αν και σκοπός της Κυρηναϊκής Σχολής ήταν η αναζήτηση της ηδονής, ο Ηγησίας τη θεωρούσε αδύνατη διότι η επίτευξή της δεν εξαρτάται μόνο από εμάς αλλά και από τον παράγοντα της τύχης. Συνιστούσε στους οπαδούς της να αποβάλουν εκούσια τη ζωή τους και να εξασφαλίζουν την απαλλαγή τους από τα γήινα πράγματα. Η απαλλαγή που επέρχεται με τον θάνατο αποτελεί, για τον φιλόσοφο αυτό, το ύψιστο αγαθό της ηδονής. Το μόνο το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει στη ζωή είναι η ψυχική κατάστασή του να μην αισθάνεται πόνο, λύπη, ή απονία, όπως την αποκαλούσε. Η διδασκαλία του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Αλεξάνδρεια.

Εξαιτίας των διδασκαλιών του, ωστόσο, ο Πτολεμαίος υποχρεώθηκε να τον εκδιώξει από την πόλη. Ο Ηγησίας συνέγραψε έργο με τίτλο Αποκαρτερών (δηλ. άνθρωπος που δεν μπορεί πια να υποφέρει τη ζωή), στο οποίο αναφέρεται στα δεινά του ανθρώπινου βίου.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ
Αθήνα
340 - περ. 250 π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Αθηναίος από τον δήμο της Ερχιάς (ή Ερχείας). Πατέρας του ρήτορα Ισοκράτη, κατασκευαστής αυλών. Ο Αριστοφάνης και ο Στράτις αναφέρουν ειρωνικά το επάγγελμα του Θεοδώρου για να μειώσουν τον Ισοκράτη, ενώ ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς αναφέρει πως ήταν μέτριος πολίτης ο οποίος είχε «θεράποντας αυλοποιούς». Οπωσδήποτε, όμως, ο Θεόδωρος ήταν αρκετά ευκατάστατος, γι’ αυτό ανέλαβε χορηγίες και μόρφωσε τα παιδιά του με άριστο τρόπο. Αργότερα όμως, γύρω στο 413 π.Χ., έχασε την περιουσία του και σχεδόν την ίδια εποχή πέθανε. Εκτός από τον Ισοκράτη είχε ακόμη 3 γιούς, τους: Θεόδωρο, Τελέσιππο, και Διίμνηστο.


ΜΕΛΕΑΓΡΟΣ
Γάδαρα Συρίας
2ος - αρχές 1ου αι. π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Επιγραμματοποπιός. Η ακμή του τοποθετείται στα τέλη του 2ου αιώνα και στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ. Στην Κω, όπου εγκαταστάθηκε το 80 π.Χ., συγκέντρωσε ποιήματα διαφόρων ποιητών και κατάρτισε ένα είδος ανθολογίας που ονόμασε Στέφανον, γιατί συνέκρινε κάθε ποιητή με ένα ορισμένο λουλούδι. Κατά το μεγαλύτερο μέρος τα ποιήματα περιλαμβάνονται στην Παλατινή Ανθολογία. Στα πρώτα του έργα (Περί δοξών, Συμπόσιον, Χάριτες) ο Μελέαγρος ανέπτυξε με ύφος παιγνιώδες τις φιλοσοφικές αρχές του Κυνικού Μενίππου. Συνέγραψε επίσης ερωτικούς στίχους με τίτλο Παιδικά.

ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΔΑ

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Ο ΣΑΜΙΟΣ
Σάμος
6ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Μέγας σοφός της αρχαιότητος, ο ιδρυτής της λεγομένης Ιταλικής Πυθαγορείου Σχολής. Γεννήθηκε στη Σάμο και ήταν υιός του Μνησάρχου του δακτυλογράφου και της ωραιοτάτης Πυθαΐδος. Με σύσταση του Σαμίου τυράννου Πολυκράτη, πήγε στην Αίγυπτο κοντά στον Άμασιν. Έμεινε εκεί, έμαθε τη γλώσσα των Αιγυπτίων, μυήθηκε στα αιγυπτιακά άδυτα και μελέτησε τις Βίβλους των. Ύστερα πήγε στην Κρήτη και μαζί με τον Επιμενίδη κατέβηκαν στο Ιδαΐον άντρον. Είχε δάσκαλο τον Φερεκύδη, στην Λέσβο, και τον Αναξίμανδρο στη Μίλητο. Επιστρέφοντας στη Σάμο και θέλοντας να διαδώσει τις γνώσεις του, δεν έγινε ούτε κατανοητός ούτε πιστευτός. Γι’ αυτό το λόγο πήγε στη Σικελία, όπου τον υπεδέχθησαν με ευμένεια διάφορες ιταλικές πόλεις. Ιδιαίτερα στον Κρότωνα, όπου και νυμφεύθη, ίδρυσε την πρώτη εταιρεία και μύησε τους πρώτους μαθητές του.
Σκοπός της πυθαγορείου κινήσεως ήταν η δημιουργία σοφών και ενάρετων ανδρών, οι οποίοι θα μπορούσαν να αναλάβουν τη διακυβέρνηση των πόλεων. Οι αντίπαλοι του Πυθαγόρα, που ανησύχησαν, με επικεφαλής τον ευγενή και πλούσιο Κύλωνα, κατόρθωσαν να διαλύσουν με συκοφαντίες την εταιρεία και να σκοτώσουν ή να διασκορπίσουν τα μέλη της. Ο Πυθαγόρας κατέφυγε στο Μεταπόντιο, όπου και αργότερα πέθανε. Γενικά ο βίος του και η διδασκαλία του περιβάλλεται από θρύλους. Πάντως αποτελείτο από διαφόρους βαθμούς μυήσεων, οι πρώτοι από τους οποίους ήταν η σκληρή πειθαρχεία και η σιωπή. Η σχολή ήταν κλειστή για τους βέβηλους και οι γνώσεις ήταν αποκλειστικό κτήμα των μυστών, οι οποίοι με κανένα τρόπο δεν έπρεπε να γράφουν ή να διαδίδουν προφορικά τα μυστικά που διδάσκονταν και που ήταν κυρίως τα μαθηματικά.
Ο Πυθαγόρας απέδιδε στους αριθμούς μεταφυσικές ιδιότητες, λέγοντας ότι αυτοί, οι αριθμοί, διέπουν τις κινήσεις των αστέρων και ότι κατέχουν ορισμένη θέση στο Διάστημα. Οι Πυθαγόρειοι εργάσθηκαν με σημαντικές αποδόσεις και στη Γεωμετρία.

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ
Ακράγας
περ. 490 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Μεγάλος φιλόσοφος από τον Ακράγαντα της Σικελίας. Επρέσβευε, όπως ο Αναξαγόρας και ο Ηράκλειτος, την δι’ εξελίξεως προέλεσιν των όντων και έτσι έγινε πρόδρομος της Δαρβινείου θεωρίας. Μελέτησε το φαινόμενο σύμπαν και φύσις και οι απόψεις του εγγίζουν εκείνες της νεώτερης φυσικής και αστρονομικής επιστήμης. Για το βίο του λέγονται πολλά μυθεύματα. Φέρεται μάγος, γόης, τιθασσεύων ανέμους, θεραπεύων ασθενείς και ανασταίνων νεκρούς. Ακόμα ότι ανελήφθη για να επιστρέψει στο Θεό, και ότι αυτή την ανάληψη την πραγματοποίησε μπροστά σε πλήθος.
Άλλος θρύλος τον φέρει να έχει κατακρημνισθεί μέσα στην άβυσσο του κρατήρα της Αίτνας, στην προσπάθειά του να πλησιάσει τα μυστήρια του ηφαιστείου. Υιός του ηγεμόνα Μέτωνα, ύστερα από το θάνατο του πατέρα του, θέσπισε δημοκρατικό πολίτευμα. Οι σύγχρονοί του τον εδόξαζαν και τον τιμούσαν και η σημαντική πόλις του Ακράγαντα, που πίστευε στη θεία καταγωγή του Εμπεδοκλή, του έστησε μεγαλοπρεπή ναό. Έγραψε πραγματείες για την πολιτική, την ιατρική, την ιστορία. Κύριο έργο του όμως είναι το «Περί Φύσεως», από 5.000 στίχους, όπου ποιητικά αναπτύσσει τις θεωρίες του περί της δημιουργίας του σύμπαντος και της καταγωγής των όντων. Διεσώθηκαν από το έργο αυτό 450 στίχοι.

ΤΗΛΑΥΓΗΣ
Κρότων
6ος αιώνας π.Χ

ΑΛΚΜΑΙΩΝ Ο ΚΡΟΤΩΝΙΑΤΗΣ
Κρότων
περ. 500 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Κροτωνιάτης. Πυθαγόρειος φιλόσοφος, γιατρός και φυσικός. Ήταν προσωπικός μαθητής του Πυθαγόρα. Συγκαταλέγεται ανάμεσα σ’ εκείνους που είχαν την τύχη να γνωρίζουν από κοντά τον μεγάλο δάσκαλο και να εργαστούν μαζί του. Θέλοντας ο φιλόσοφος να δείξει τον περιορισμένο ορίζοντα της ανθρώπινης γνώσης παρατηρεί από την αρχή του βιβλίου του πως, ενώ οι θεοί έχουν ξεκάθαρη γνώση για τον αφανή και φανερό κόσμο, οι άνθρωποι μπορούν μόνο συμπεράσματα να συνάγουν από τις παρατηρήσεις τους. Είναι φανερό πως ο Αλκμέων είχε πρόθεση να μιλήσει στο βιβλίο του (που ελάχιστα αποσπάσματά του μόνο σώθηκαν) για πράγματα που ανήκουν στον φανερό ανθρώπινο κόσμο και όχι στον αφανή. Έτσι, η διδασκαλία του περιοριζόταν, καθώς φαίνεται, στην περιοχή της ιατρικής, της φυσιολογίας και της ψυχολογίας.
Ο Αλκμέων είναι ο πρώτος που αναγνώρισε τον εγκέφαλο ως κεντρικό όργανο με το οποίο συνδέονται όλες οι αισθήσεις. Η διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και στα ζώα είναι πως αυτός κατανοεί, ενώ εκείνα απλώς αισθάνονται.
Το ενδιαφέρον του για την ιατρική και τη φυσιολογία τον οδήγησε στη διατύπωση ορισμένων αξιοσημείωτων απόψεων για την υγεία και την αρρώστια: «Ο Αλκμέων ισχυρίζεται πως η υγεία είναι η ισονομία των δυνάμεων, το να έχουν δηλαδή ίσα δικαιώματα μέσα στο σώμα το υγρό, το ξηρό, το ψυχρό, το θερμό, το πικρό, το γλυκό και τα λοιπά, η μοναρχία όμως ανάμεσά τους, δηλαδή η μεμονωμένη κυριαρχία ενός από αυτά, δημιουργεί την αρρώστια.. Η υγεία όμως είναι η συμμετρική ανάμιξη των ποιοτήτων». Το ζωντανό σώμα είναι ένα σύστημα που οι βασικές συστατικές δυνάμεις, να και αντίθετες μεταξύ τους, πρέπει να είναι ισότιμες. Όταν αυτές ισορροπούν, το σύστημα λειτουργεί αρμονικά. Η αρμονία διαταράσσεται όταν μια δύναμη αποκτήσει ισχύ πέρα από τα κανονικά μέτρα της. Η δυσαρμονία που τότε προκαλείται είναι η αρρώστια. Η θεραπεία, λοιπόν, που σημαίνει αποκατάσταση της ισορροπίας, η οποία διαταράχθηκε, συνίσταται στο να επαναφερθεί στην τάξη η δύναμη που καταπάτησε την αρχή των ίσων δικαιωμάτων μέσα στη μικρή «πολιτεία» του σώματος.
Ο Αλκμέων επιχείρησε ακόμα να δώσει μια ορθολογική εξήγηση της φυσιολογικής κόπωσης του ζωντανού οργανισμού και του θανάτου του. Εξηγούσε την πορεία του σώματος προς τα γηρατειά και τον θάνατο ως συνέπεια μιας σειράς μεταβολών που συμβαίνουν συνεχώς μέσα του. Η γραμμή του βιολογικού χρόνου που διαγράφει κάθε ζωντανός οργανισμός δεν είναι κυκλική και ανακυκλούμενη παρά γραμμική πορεία προς τα εμπρός χωρίς επαναφορά. Αν τα γηρατειά θα ήταν μια άλλη παιδική ηλικία, οι άνθρωποι και τα άλλα ζώα θα μπορούσαν να ζουν αιώνια, μια και η πορεία της ζωής τους θα ήταν ένας κύκλος, όπου το τέλος θα αποτελούσε μια νέα αρχή και η ζωή θα επαναλαμβανόταν αιώνια νέα. Καθετί, λοιπόν, που γεννιέται και ζει οδηγείται αναγκαστικά στον θάνατο, γιατί η αρχή εδώ δεν μπορεί να προσαφθεί στο τέλος.
Με ανάλογη επιχειρηματολογία ο φιλόσοφος ήθελε να δείξει πως η ψυχή είναι αθάνατη. Ενώ τα ανθρώπινα σώματα χάνονται, γιατί η πορεία τους είναι γραμμικά πεπερασμένη, τα ουράνια σώματα είναι αθάνατα, γιατί κινούνται με συνεχή, αιώνια πορεία κυκλική. Αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι ο ήλιος είναι το πιο φανερό παράδειγμα ουράνιου σώματος, που φαίνεται να κινείται με συνεχή και αδιάκοπα ανακυκλούμενη πορεία, εξηγείται ο λόγος του Διογένη Λαέρτιου πως ο Αλκμέων δίδαξε ότι η ψυχή είναι αθάνατη και η κίνησή της είναι συνεχής σαν του ήλιου.

ΕΠΙΧΑΡΜΟΣ
Συρακούσες
530 - 440 π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Φιλόσοφος και ποιητής κωμωδιών. Γεννήθηκε στην Κω. Νεαρός μετοίκισε στα Μέγαρα της Σικελίας και ύστερα στις Συρακούσες, όπου φιλόμουσοι και μορφωμένοι τύραννοι, ο Γέλων και ο Ιέρων, υπέθαλπαν δραματικούς και μουσικούς αγώνες, στο μεγαλοπρεπές θέατρο που είχαν οικοδομήσει. Αυτό συνετέλεσε ώστε να διαπρέψει η ποιητική μεγαλοφυΐα του Επίχαρμου. Οι Συρακούσιοι τον αγάπησαν και τον τίμησαν με ανδριάντα. Λόγω του καθεστώτος που, επί πλέον, τον είχε προστατεύσει, ο Επίχαρμος δεν αναμίχθηκε στα πολιτικά, ούτε διακωμώδησε πολιτικές καταστάσεις, όπως ο Αριστοφάνης.
Διακωμωδούσε απλώς ανθρώπινα ελαττώματα και ιδίως τη μωρία, τα ατοπήματα, που επισυμβαίνουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Πρώτος ο Επίχαρμος διακωμώδησε από σκηνής τον μέθυσο. Εκτός από τη θεατρική του δεινότητα, ο ποιητής, επέδειξε και φιλοσοφικές τάσεις, μορφώθηκε πολύ και επηρεάσθηκε από την πυθαγόρεια φιλοσοφία. Γι’ αυτό και οι κωμωδίες του είναι γεμάτες από φιλοσοφικές ιδέες και αποφθέγματα, που δεν στρέφονταν μόνο στα θέματα της ηθικής, αλλά και στα μεταφυσικά προβλήματα, όπως τη θεογονία, τη δημιουργία του κόσμου, περί ψυχής κλπ. Στον Επίχαρμο αποδίδονται 36 έως 52 κωμωδίες, το περιεχόμενό του δε, ως λέγεται, μόνο με το περιεχόμενο των τραγωδιών του Ευριπίδη μπορεί να συγκριθεί.
Ο Ευριπίδης πολύ ωφελήθηκε από τον Επίχαρμο, ο δε Πλάτων θεωρεί τον Επίχαρμο κορυφαίο των κωμικών για τις φιλοσοφικές γνώμες με τις οποίες διαπότισε όλα τα έργα του, από τα οποία, δυστυχώς, μόνο αποσπάσματα διασώθηκαν.
Συνεχίζεται...

...συνέχεια
ΑΡΧΥΤΑΣ
Τάραντας
4ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας επιστήμονας, φιλόσοφος και σημαντικός πυθαγόρειος μαθηματικός από τον Τάραντα της Νότιας Ιταλίας (άκμασε μεταξύ 400 και 350 π.Χ.). Χαρακτηρίζεται μερικές φορές και ως θεμελιωτής της μαθηματικής μηχανικής, αλλά και ως ο σημαντικότερος ίσως μελετητής της ακουστικής στην αρχαία Ελλάδα.
Συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή και οι συμπολίτες του τον θαύμαζαν τόσο για τις γνώσεις, το ήθος και τις προσωπικές του αρετές, ώστε τον εξέλεξαν επτά φορές στρατηγό (κυβερνήτη) του Τάραντα, παρόλο που ο νόμος δεν επέτρεπε την κατάληψη αυτού του αξιώματος για διάστημα μεγαλύτερο από ένα έτος. Για τη ζωή και τα συγγράμματά του έγραψαν πραγματείες ο Αριστοτέλης κι ο Αριστόξενος, ενώ ο Πλάτων, που ήταν στενός του φίλος, βρήκε στο πρόσωπο του Αρχύτα έναν υποστηρικτή όταν αντιμετώπιζε την εχθρότητα του Διονυσίου Β’ των Συρακουσών. Ο ίδιος ο Πλάτων χρησιμοποίησε πολλά από τις εργασίες του στα μαθηματικά και υπάρχουν ενδείξεις ότι και ο Ευκλείδης χρησιμοποίησε πολλά από τα αποτελέσματα του Αρχύτα στο Η’ βιβλίο των Στοιχείων. Τέλος, η παράδοση τον φέρει ως τον πρώτο αερομοντελιστή, αφού αναφέρεται ότι κατασκεύασε ένα ξύλινο περιστέρι, που πετούσε με τη βοήθεια πεπιεσμένου αέρα.
Ο Αρχύτας, που ανήκε στη δεύτερη γενιά των μαθητών του Πυθαγόρα, του Έλληνα φιλοσόφου που τόνισε τη σημασία των αριθμών για την ερμηνεία όλων των φαινομένων, προσπάθησε να συνδυάσει την εμπειρική παρατήρηση με την πυθαγόρεια θεωρία. Στη γεωμετρία έλυσε το πρόβλημα διπλασιασμού του κύβου (δήλιο πρόβλημα) χρησιμοποιώντας ημικυλίνδρια σε ένα τρισδιάστατο πρότυπο. Τα συμπεράσματά του σχετικά με τα συνεχή κλάσματα, που εκφράζονται ως α:β=β:γ=γ:δ, τα εφάρμοσε στη μουσική αρμονία.
Ο Αρχύτας πρέπει να συμμετείχε ουσιαστικά στις έρευνες των Πυθαγορείων γύρα από τη μέτρηση των διαστημάτων. Προσπάθησε να καθορίσει τις σχέσεις τους και στα τρία γένη της αρχαίας ελληνικής μουσικής.
Οι μαθητές του όχι μόνο γνώριζαν ότι οι σχέσεις των σύμφωνων διαστημάτων μπορούσαν να παρασταθούν αριθμητικά αλλά και συσχέτιζαν το τονικό ύψος με την ταχύτητα μιας παλμικής κίνησης στον αέρα: όσο μεγαλύτερη ήταν η ταχύτητα αυτή, τόσο οξύτερος και ο φθόγγος. Κατά το βυζαντινό Σχόλιο στα Αρμονικά του Πτολεμαίου, η διδασκαλία του Αρχύτα για τις σχέσεις των μουσικών φθόγγων μεταξύ τους βασιζόταν στην παρατήρηση ότι ο κοντός σωλήνας αυλού δίνει ήχο οξύτερο, και ο μακρύς βαθύτερο. Κατ’ άλλη εκδοχή, οι απόψεις του Αρχύτα για τη σχέση των διαστημάτων στον αυλό επηρέασαν και τον Νικόμαχο στα Αρμονικά του.
Η φήμη του Αρχύτα ως επιστήμονα και μαθηματικού οφείλεται κυρίως στα επιτεύγματά του στη γεωμετρία, την ακουστική και τη θεωρία της μουσικής και όχι στις εξαιρετικά ιδεαλιστικές ερμηνείες του για τις ανθρώπινες σχέσεις και τη φύση της κοινωνίας σύμφωνα με την πυθαγόρεια θεωρία των αριθμών.

ΦΙΛΟΛΑΟΣ
Καλαβρία
περ. 475 π.Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Φιλόσοφος της Πυθαγόρειας Σχολής. Ο Φιλόλαος γεννήθηκε είτε στον Τάραντα είτε, σύμφωνα με τον ιστορικό του 3ου μ.Χ. αιώνα Διογένη Λαέρτιο, στον Κρότωνα της νότιας Ιταλίας. Όταν μετά το θάνατό του Πυθαγόρα επικρατούσε διχόνοια ανάμεσα στις ιταλικές πόλεις, ο Φιλόλαος, σύμφωνα με κάποιες πηγές, δραπέτευσε πρώτα στην Λευκανία και μετά στη Θήβα. Αργότερα επέστρεψε στην Ιταλία, όπου είναι πιθανόν να δίδαξε τον μετέπειτα φιλόσοφο Αρχύτα.
Ο Φιλόλαος διδάχθηκε την περίφημη θεωρία των αριθμών του Πυθαγόρα και τόνιζε τη σημασία των αριθμητικών συνόλων. Ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τις ιδιότητες της δεκάδας, που αποτελεί άθροισμα των τεσσάρων πρώτων αριθμών. Ο Σπεύσιππος, ο διάδοχός του Πλάτωνος στην Ακαδημία, αναφέρεται ότι αναπαρήγαγε το δόγμα των τεσσάρων πρώτων αριθμών από ένα βιβλίο του Φιλολάου.
Από τα έργα του Φιλολάου, ωστόσο, μόνο αποσπάσματα έχουν διασωθεί καθώς και η άποψη ότι ο Φιλόλαος υπήρξε ο πρώτος που συστηματοποίησε τον Πυθαγορισμό.

ΕΥΔΟΞΟΣ Ο ΚΝΙΔΙΟΣ
Κνίδος
περ. 406 - 355 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Εξοχότερος από τους μαθηματικούς και αστρονόμους της εποχής του Πλάτωνος, ο Εύδοξος ο Κνίδιος (Κνίδος ,Μικρά Ασία, περίπου 400 π.Χ. – Κνίδος, περίπου 350 π.Χ.), προώθησε σημαντικά τη θεωρία των αριθμών πέρα από την πυθαγόρεια παράδοση, αποδεικνύοντας την ύπαρξη ασύμμετρων μεγεθών και επινοώντας διάφορες τεχνικές για τη μέτρηση καμπύλων επιφανειών. Επί πλέον, με το σύστημα των ομόκεντρων σφαιρών που επινόησε, έδωσε την πρώτη συστηματική εξήγηση των κινήσεων του Ηλίου, της Σελήνης και των πλανητών, τονίζοντας για μια ακόμη φορά την επιμονή των αρχαίων Ελλήνων στη σφαιρική τελειότητα. Εισήγαγε επίσης τη γεωμετρία στην επιστήμη της αστρονομίας και τόνισε πρώτος την απαραίτητη αλληλεπίδραση μεταξύ παρατηρήσεων και θεωρίας που χαρακτηρίζει από τότε την ανάπτυξη της αστρονομίας.
Ο Εύδοξος, γιος του Αισχίνη, σπούδασε μαθηματικά και ιατρική σε μια σχολή της οποίας η φήμη συναγωνιζόταν τη σχολή του Ιπποκράτη του Κώου. Ένας πλούσιος γιατρός, εντυπωσιασμένος από τις ικανότητές του, του πλήρωσε τα έξοδα μετάβασης στην Αθήνα για να σπουδάσει στην Ακαδημία του Πλάτωνος, η οποία είχε το 387 π.Χ. Έζησε δεκαέξι μήνες στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νεκτανεβώ Α’ (380 – 363 π.Χ.). Στην Ηλιόπολη, ένα σημερινό προάστιο του Καΐρου, μυήθηκε στη σοφία του ιερατείου, η οποία ενέκλειε και την αστρονομία. Εκεί έγραψε και την Οκταετηρίδα, το πρώτο του σημαντικό έργο, το οποίο αναφερόταν σε ένα ημερολόγιο βασισμένο σε έναν οκταετή κύκλο, ίσως μετά από μελέτη του πλανήτη Αφροδίτη. Στη συνέχεια ταξίδεψε στην περιοχή της θάλασσας της Προποντίδας επαγγελλόμενος τον δάσκαλο και μετά επέστρεψε στην Αθήνα, όπου απέκτησε μεγάλη φήμη σε όλη την Ελλάδα ως νομοθέτης. Τα λίγα βιογραφικά του στοιχεία μας είναι γνωστά κυρίως από τα κείμενα του Διογένη του Λαέρτιου τον 3ο μ.Χ. αιώνα.
Οι δύο βασικές συνεισφορές του Ευδόξου στα μαθηματικά είναι η θεωρία των αναλογιών, που βρίσκεται στο βιβλίο V, και η μέθοδος της εξάντλησης στο βιβλίο ΧΙΙ. Ο φιλόσοφος Πρόκλος αποδίδει τη θεωρία των αναλογιών στον Εύδοξο και ο Αρχιμήδης του αποδίδει τη μέθοδο της εξάντλησης. Είναι επίσης πιθανό ότι η αξιωματική μέθοδος του Ευκλείδη αναπτύχθηκε αρχικά από τον Εύδοξο.
Αν και η γεωμετρική μέθοδος υπολογισμού της απόστασης της Γης από τον Ήλιο και της απόστασης της Γης από τη Σελήνη συνήθως αποδίδεται στον Αρίσταρχο τον Σάμιο (άκμασε στον 3ο π.Χ. αιώνα), υπάρχει μια πιθανότητα να είχε ανακαλυφθεί από τον Εύδοξο. Ο Εύδοξος έδωσε λύση σε ένα άλλο αστρονομικό πρόβλημα, δηλαδή στη μαθηματική εξήγηση των φαινομένων κινήσεων του Ηλίου, της Σελήνης και των πέντε γνωστών πλανητών. Τα επτά ουράνια σώματα είχαν την ακόλουθη σειρά απόστασης από την ακίνητη Γη: Σελήνη, Ερμής, Αφροδίτη, Ήλιος, Άρης, Δίας και Κρόνος.
Ο Ευδοξος κατασκεύασε ένα μοντέλο από 27 σφαίρες. Πάνω στην εξωτερική σφαίρα τοποθέτησε όλα τα σταθερά άστρα για να λάβει υπ’ όψιν του την ημερήσια κίνησή τους από Ανατολάς προς Δυσμάς. Επινόησε ένα σύνολο αλληλοσυνδεδεμένων σφαιρών για κάθε ένα από τα υπόλοιπα ουράνια σώματα, δηλαδή τρεις σφαίρες για τον Ήλιο, τρεις για τη Σελήνη και τέσσερεις για κάθε έναν από τους υπόλοιπους πέντε πλανήτες. Ο κάθε πλανήτης κινούνταν στη μεσαία από τις τρεις σφαίρες της. Η κάθε σφαίρα είχε την κατάλληλη αξονική κλίση και περιστροφική ταχύτητα. Η εξωτερική σφαίρα περιέγραφε την ημερήσια κίνηση από Ανατολάς προς Δυσμάς.
Μετά τον θάνατό του, το 350 π.Χ. περίπου, οι θεμελιώδεις συνεισφορές του Ευδόξου στη γεωμετρία και στη θεωρία αριθμών οδήγησαν τα μαθηματικά των αρχαίων Ελλήνων σε νέες εξελίξεις μεγάλης διάρκειας, όπως φαίνεται, λόγου χάρη, από το έργο του Αρχιμήδη. Ο Εύδοξος εισήγαγε στην αστρονομία την άποψη ότι μια ομοιόμορφη κυκλική κίνηση μπορεί να εξηγήσει τις μη κανονικές κινήσεις όλων των ουράνιων σωμάτων, μια άποψη που, μετά τη συμπλήρωσή της από τις επικυκλοειδείς καμπύλες του Πτολεμαίου, επικράτησε μέχρι τον 17ο αιώνα, δηλαδή την εποχή του Κέπλερ. Η αντίληψη του Ευδόξου για την κυκλική κανονικότητα υπάρχει ακόμη στα σύγχρονα μαθηματικά, όπως, π.χ., στον περιοδικό χαρακτήρα των απειροσειρών.

ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟΙ

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ Ο ΕΦΕΣΙΟΣ
Έφεσος
περ. 540 - 475 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ένας εκ των νεωτέρων Ιώνων φυσιολόγων, ο οποίος λόγω της σκοτεινότητας τους ύφους του ονομάσθηκε Σκοτεινός, και σε αντίθεση προς τον γελαστό Δημόκριτο, Κλαίων. Έλαβε μέρος στους πολιτικούς αγώνες της πατρίδας του στο πλευρό πάντα των αριστοκρατικών. Ο αριστοκρατισμός του μάλιστα έφθασε μέχρι να μισήσει άσπονδα τον «Δήμο» και όσους βρίσκονταν με το μέρος του λαού. Η περιφρόνησή του αυτή εστράφη εναντίον πολλών συγχρόνων του και αρχαιοτέρων φιλοσόφων. Παρ’ όλα αυτά θεωρείται ως ένας από τους πιο βαθυστόχαστους φιλοσόφους της αρχαιότητος, ο νεώτερος μάλιστα κόσμος, με την εξέλιξη της φυσικομαθηματικής επιστήμης, τον θεωρεί, μαζί με τον Δημόκριτο, πρόδρομο των φυσικών επιστημών και της ατομικής εποχής μας.

Ο Ηράκλειτος, σε αντίθεση προς τους Ελεάτες φιλοσόφους που είχαν θεσπίσει την ακινησία του είναι, κήρυξε το αεί γίγνεσθαι και μεταβάλλεσθαι και μη ουδέποτε το αυτό μένειν. Κάθε γέννηση, κατά τον Ηράκλειτο, είναι προϊόν των στοιχείων εκείνων της φύσεως που βρίσκονται σε συνεχή διαπάλη και αντίθεση. Από την πάλη των στοιχείων γεννιέται η αρμονία. Δίχως την «εναντιοδρομία» αυτή, όπως την λέγει, δε θα υπήρχε ζωή. Γι’ αυτό και εκθειάζει τον πόλεμο των στοιχείων ως πατέρα των πάντων, και ως κίνητρό τους το πυρ. Περίσσεια θερμότητας σημαίνει περίσσεια κινήσεως και συνειδήσεως. Περίσσεια ψυχρού, σημαίνει ακινησία και νέκρα. Η εποχή μας έχει ρίξει αρκετό φως στις σκοτεινές θεωρίες του Εφέσιου φιλοσόφου.

ΑΝΑΧΑΡΣΙΣ Ο ΣΚΥΘΗΣ
Σκυθία
589 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Σκύθης από βασιλικό γένος. Ωθούμενος από φλογερή δίψα για γνώση, κατέβηκε στην Ελλάδα και επισκέφθηκε την Αθήνα, για να γίνει φίλος του Σόλωνος, και την Κόρινθο, για να συνδεθεί με τον Περίανδρο. Ο Ηρόδοτος λέγει γι’ αυτόν, ότι διαπλέοντας την Κύζικο είδε μια τελετή προς τιμής της Δήμητρας, και ορκίσθηκε αμέσως να μεταφέρει τη λατρεία της θεάς στην πατρίδα του.
Όταν όμως, επιστρέφοντας στη Σκυθία, αποπειράθηκε να εκπληρώσει το όρκο του, ο αδελφός του Σαύλιος τον εφόνευσε. Ο Ανάχαρσις έγινε γρήγορα περιώνυμος την Ελλάδα, τον κατέταξαν δε μεταξύ των Επτά Σοφών. Ο Κροίσος τον κάλεσε στις Σάρδεις. Πολλοί Έλληνες (Διογένης ο Λαέρτιος, Λουκιανός κ.α.) ασχολήθηκε με τα αποφθέγματά του, και εθαύμασαν της οξύνοιά του, την ευθυβολία της σκέψης του και την οξύτατη αντίληψή του περί τα ελληνικά πράγματα. Από τις επιστολές του, εννέα τον αριθμό, την πέμπτη την μετέφρασε ο Κικέρων.

ΜΥΣΩΝ
Χήνα Λακωνίας
7ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας φιλοσοφος της εποχής του Σόλωνος, καταγόμενος από τον Χήνα της Λακωνίας. Όταν η αντίδραση προς την τυραννία, που χαρακτήριζε τον 4ο π.Χ. αιώνα, οδήγησε στο να παραλειφθεί από τον κατάλογο των Επτά Σοφών ο Περίανδρος, τύραννος της Κορίνθου, αντικαταστάθηκε από τον Μύσωνα, όπως μαρτυρεί ο Πλάτων (Πρωταγόρας, 343 α). Το όνομα του Μύσωνος λείπει, ωστόσο, από τον επίσημο κατάλογο των Επτά Σοφών που καθιερώθηκε από την εποχή του Δημητρίου του Φαληρέως (με το Corpus των αποφθεγμάτων τους που αυτός συγκέντρωσε γύρω στα 300 π.Χ.). Στη φρόνηση του Μύσωνος παρέπεμψε ένας χρησμός του Μαντείου των Δελφών και αποφθέγματά του διέσωσε ο Διογένης ο Λαέρτιος.

ΕΠΙΜΕΝΙΔΗΣ
Κρήτη
περ. 7ος - 6ος αι. π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Θεολόγος και θαυματοποιός στην Ελλάδα των αρχαϊκών χρόνων, για τον οποίο όλες οι πληροφορίες που έχουμε παρουσιάζουν τον χαρακτήρα του θρύλου. Γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στη Φαιστό της Κρήτης και από τα γεγονότα με τα οποία τον συνδέει η παράδοση εμφανίζεται να έζησε από 150 μέχρι 300 χρόνια. Στην Αθήνα ήταν γνωστός ως φίλος του Σόλωνος, που όχι μόνο καθάρισε την πόλη από το Κυλώνειον άγος, αλλά και προετοίμασε τον λαό για τα νομοθετικά μέτρα του Σόλωνος που αφορούσαν στη σοβαρότητα της λατρείας και τον εξευγενισμό των σχετικών με το πένθος συνηθειών. Παραδιδόταν όμως και μια δεύτερη επίσκεψή του στην Αθήνα δέκα χρόνια πριν από την περσική εισβολή. Κατά την επίσκεψη αυτή εγκαινίασε θυσίες που υπέδειξε ο Απόλλων και προείπε την περσική επίθεση, καθώς και μια Τρίτη πρόσκλησή του από τον Νικία κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, ύστερα από υπόδειξη των Δελφών. Έλεγαν επίσης ότι πραγματοποίησε κάθαρση και στη Δήλο και άλλες πόλεις. Τον τάφο του έδειχναν στην πόλη τους οι Αργείοι, λέγοντας ότι το σώμα του το πήραν από τους Λακεδαιμονίους που τον σκότωσαν σε πόλεμο με τους Κνωσίους, γιατί δεν προφήτευσε αίσια γι’αυτούς, όσο και οι Σπαρτιάτες μέσα στο παλιό τους εφορείο.

Στον Επιμενίδη αποδίδονταν υπερφυσικές ιδιότητες. Έτσι παραδιδόταν ότι κοιμήθηκε για 50 χρόνια μέσα σε ένα σπήλαιο, ότι μπορούσε να απέχει από κάθε τροφή και ότι ξαναγύρισε περισσότερες φορές στη ζωή ή ότι η ψυχή του μπορούσε, όταν ήθελε, να περιπλανάται έξω από το σώμα του. Τον καθαρμό της Αθήνας από το Κυλώνειον άγος πέτυχε αφήνοντας από τον Άρειο Πάγο (όπου κατοικούσαν οι Ευμενίδες) άσπρα και μαύρα πρόβατα, που έπρεπε να θυσιάσουν οι Αθηναίοι στους θεούς εκεί που θα πρωτοκάθιζαν. Στον Επιμενίδη αποδίδονταν ακόμη γραπτά κείμενα, μια θεογονία και ένα κείμενο χρησμών.
Όλα αυτά τα στοιχεία κατατάσσουν τον Επιμενίδη στο θρησκευτικό-πρακτικό πνευματικό ρεύμα που επικράτησε στις ελληνικές πόλεις μετά την ακμή του έπους, όπου η λαϊκή, προγονική σοφία συνδυάστηκε με μία ενθουσιαστική θρησκευτικότητα της οποίας οι εκπρόσωποι, όπως ο Αριστέας, ο Άβαρις, ο Επιμενίδης και άλλοι χρησμολόγοι τέθηκαν κάτω από την προστασία του Απόλλωνος Πυθίου και Πατρώου, του θεού που ίδρυσε τις αποικίες, επομένως τις πόλεις και τα γένη τους.
Η παράδοση αυτή, που εκδηλώνεται χαρακτηριστικά στα γνωμικά των «σοφών» -ο Επιμενίδης θεωρήθηκε ένας από τους επτά σοφούς στη θέση του Περιάνδρου- της αρχαϊκής περιόδου, χαρακτηρίστηκε συγγενής με τα σαμανικά θρησκευτικά ρεύματα και συνδέθηκε με επιδράσεις από τις περιοχές του Εύξεινου Πόντου, όπου ιδρύθηκαν κατά τον δεύτερο αποικισμό ελληνικές πόλεις.
Όμως το πρακτικότερο πνεύμα που επικράτησε σε συνδυασμό με μια λαϊκότερη ηθική παράδοση στη διευρυνόμενη ελληνική κοινωνία προσφέρει μια καθολικότερη ερμηνεία του ρεύματος αυτού, που καταλήγει στους Ορφικούς και στον Πυθαγόρα:
Η παράδοση ήθελε τον Επιμενίδη γιό της νύμφης Βάλτης και νέον Κούρητα, θεοφιλή και σοφόν περί τα θεία την ενθουσιαστικήν και τελεστικήν σοφίαν (αγαπημένο των θεών και βαθύ γνώστη των θεϊκών πραγμάτων, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την άμεση μέθεξη στο θείο και την εξυπηρέτησή της με τελετουργικές πράξεις).

ΦΕΡΕΚΥΔΗΣ
Σύρος
6ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Αρχαίος φιλόσοφος. Γεννήθηκε στη Σύρο. Ίδρυσε φιλοσοφικό-μαθηματική Σχολή στη Σάμο και είχε ανάμεσα στους μαθητές του τον Πυθαγόρα. Πέθανε σε βαθύτατο γύρας. Συνέγραψε το «Περί φύσεως θεών», έργο που εκαλείτο «Επτάμυχος» ή «Πεντάμυχος», από το οποίο διασώθηκαν αποσπάσματα. Ο Φερεκύδης θεωρούσε ως αιώνιες αρχές των όντων τον Δία, τον αέρα, το χρόνο και τη γη, και δεχόταν, ως λέγεται, τη μετενσωμάτωση των ψυχών.

ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΟΙ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Στάγειρα
384 - 322 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Διάσημος φιλόσοφος, ο τελειωτής της αρχαία ελληνικής φιλοσοφίας. Γεννήθηκε στα Στάγειρα της Μακεδονίας. Σε ηλικία 18 ετών ήλθε στην Αθήνα και κατατάχθηκε στη Σχολή του Πλάτωνος, τη γνωστή Ακαδημία, κοντά στον οποίο μαθήτευσε επί 20 ολόκληρα έτη. Σ’ αυτό το διάστημα σπούδασε την πλατωνική φιλοσοφία, και έθεσε τα θεμέλια της δικής του
Το 342, τον κάλεσε ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος και ανέλαβε την εκπαίδευση του δεκατριετούς Αλεξάνδρου, που διεκόπη μόλις ο Αλέξανδρος άρχισε να παρασκευάζεται για την κατά των Περσών εκστρατεία. Επέστρεψε στην Αθήνα (335), για να βρει όλους τους δημόσιους τόπους κατειλημμένους από τους διαφόρους φιλοσόφους. Για το λόγο αυτό, ο Αριστοτέλης, άρχισε να φιλοσοφεί με τους φίλους του περιπατώντας, γι’ αυτό και η Σχολή του ονομάσθηκε Περιπατητική Σχολή και οι οπαδοί του περιπατητικοί φιλόσοφοι. Όταν οι μαθητές του πύκνωσαν πολύ, τότε δίδασκε καθήμενος και περιστοιχισμένος από αυτούς.
Οργάνωσε τους μαθητές του κατά το πλατωνικό πρότυπο. Αντίθετα, προς τον ιδεαλιστή Πλάτωνα, είναι ο ιδρυτής του θετικισμού στην ελληνική φιλοσοφία και δημιούργησε τις επιστήμες της Λογικής, της Ψυχολογίας, της Ρητορικής, της Φυσικής και Μεταφυσικής. Στα σωζόμενα συγγράμματά του υπάρχουν αποταμιευμένες γνώσεις που προκαλούσε κατάπληξη, για το πώς ήταν δυνατό ένας άνθρωπος να μπορέσει να συγκεντρώσει τέτοιο πλήθος γνώσεων και να τις συναρμολογήσει και να τις οργανώσει, μόνος, σ‘ ένα τέλειο σύστημα. Για την πρωτοφανή διάνοιά του και την εργατικότητά του, τον είχαν θαυμάσει γενναιόδωροι βασιλείς και ηγεμόνες της Ελλάδος και της Ασίας, και πρώτος απ΄ όλους ο Μέγας Αλέξανδρος.
Η μεγαλοφυΐα του Αριστοτέλη κίνησε το φθόνο των συγχρόνων Αθηναίων φιλοσόφων, οι οποίοι ποικιλοτρόπως τον κατασυκοφάντησαν και τον εξύβρισαν. Ακόμα και ο ανιψιός του Καλλισθένης, ο οποίος συνόδευσε τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία, κατηγόρησε στον Αλέξανδρο το μεγάλο φιλόσοφο, και εξύφανε εναντίον του ολόκληρη συνωμοσία, που στεφόταν τάχα κατά της ζωής του Αλεξάνδρου. Κουρασμένος και αηδιασμένος από τον πόλεμο που του είχαν στήσει, ιδίως μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, Αθηναίοι φιλόσοφοι, ο Αριστοτέλης κατέφυγε στη Χαλκίδα, όπου είχε ένα εξοχικό σπίτι, και πέθανε εκεί αυτοεξόριστος και πικραμένος.
Ο νεκρός του μεγάλου φιλοσόφου μεταφέρθηκε στη γενέτειρα πόλη του Στάγειρα και οι συμπολίτες του ανήγειραν βωμό, κοντά στον οποίο οι αρχές της πόλεως πήγαιναν να συσκεφθούν. Ακόμα, όρισαν «Αριστοτέλειον εορτήν», που τελούσαν μια φορά κατ’ έτος, και σε μήνα ονόμασαν Αριστοτέλειον. Στη διαθήκη του Αριστοτέλη, που διέσωσε ο Διογένης ο Λαέρτιος, φαίνεται πεντακάθαρα ο χαρακτήρας του Σταγειρίτη σοφού, που τόσοι ζήτησαν να τον σπιλώσουν: ευγνωμοσύνη, φιλανθρωπία, ανεξικακία, ευσέβεια, ευλάβεια προς τις τελευταίες θελήσεις των απερχομένων οικείων του και πρόνοια για τους επιζώντες.

ΕΡΓΑ
Πολιτικά
Ηθικά μεγάλα
Οικονομικός
Περί αρετών και κακιών
Αθηναίων πολιτεία – Αποσπάσματα
Ηθικά Ευδήμεια
Ηθικά Νικομάχεια
Μετά τα Φυσικά
Μετεωρολογικά
Των περί τα ζώα ιστοριών
Περί ζώων μορίων
Περί ζώων κινήσεως
Περί πορείας ζώων
Περί ζώων γενέσεως
ΟΡΓΑΝΟΝ 1 – Κατηγορίαι
Περί ερμηνείας
ΟΡΓΑΝΟΝ 2 – Τοπικών
ΟΡΓΑΝΟΝ 3 - Περί των σοφιστικών ελέγχων
ΟΡΓΑΝΟΝ 4- Αναλυτικών προτέρων
ΟΡΓΑΝΟΝ 5 – Αναλυτικών υστέρων
Ρητορική
Περί ουρανού
Περί γενέσεως και φθοράς
Περί κόσμου
Μικρά φυσικά
Περί ποιητικής
Ελάσσονα
Προβλήματα
Περί ψυχής
Φυσικά
Περί πνεύματος
Ρητορική προς Αλέξανδρον
Προτρεπτικός

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ
Ερεσός Λέσβου
περ. 272 - 285 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Γεννήθηκε στη Λέσβο. Μαθητής του Αριστοτέλη. Μετά το θάνατο του μεγάλου δασκάλου του, ανέλαβε σαν προϊστάμενος τη διεύθυνση του Λυκείου (της σχολής). Από τη συγγραφική εργασία του διασώθηκε μόνο ένα φιλολογικό έργο του, οι «Χαρακτήρες».

ΣΤΡΑΤΩΝ
Αθήνα
περ. 270 π.Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας φιλόσοφος ο οποίος διαδέχθηκε τον Θεόφραστο στην διεύθυνση της Περιπατητικής Σχολής. Περίφημη ήταν η θεωρία του περί κενού, κατά την οποία όλες οι ουσίες περιέχουν κενό και οι διαφορές βάρους των ουσιών οφείλονται στις διαφορές της έκτασης του κενού. Η θεωρία αυτή αποτέλεσε την θεωρητική βάση για την κατασκευή μηχανών αέρος και ατμού κατά την ελληνιστική περίοδο, τις οποίες περιέγραψε ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς. Ο Στράτων ήταν ορθόδοξος Αριστοτελικός αλλά επεξεργάστηκε την ερμηνεία του δασκάλου του για τη φύση, δίνοντας έμφαση στη στην αιτιότητα και τον υλισμό, αρνούμενος την επενέργεια θεϊκών δυνάμεων στην διαδικασία της φύσης
Δεν έχει διασωθεί κανένα από τα έργα του.

ΛΥΚΩΝ
Τρωάδα
4ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Πυθαγόρειος φιλόσοφος. Έζησε κατά τους χρόνους Αριστοτέλη και επέκρινε τις θεωρίες του. Γιός του Αατυάνακτος, υπήρξε σχολάρχης της Περιπατητικής Σχολής (διάδοχος του Στράτωνος) επί 44 χρόνια. Ως φιλόσοφος ήταν ασήμαντος. Συνέγραψε ευτράπελα έργα, οργάνωνε εύθυμα και πολυτελή συμπόσια και ζούσε επιδεικτικά. Βιογραφία του, της οποίας αποσπάσματα διασώθηκαν, έγραψε ο Καρύστιος, ενώ ο Διογένης ο Λαέρτιος μνημονεύει την απολαυστική διαθήκη του. Οι Αθηναίοι ωφελήθηκαν από τις συμβουλές του, ενώ ο ίδιος διακρίθηκε για το φίλαθλο πνεύμα του και τιμήθηκε από τους Αμφικτύονες στους Δελφούς.

......συνέχεια
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
Φάληρο
350 - 283 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Αθηναίος πολιτικός που διακρίθηκε ως ρήτορας, συγγραφέας και φιλόσοφος. Για τη ζωή και τη δράση του ειδήσεις παρέχουν ο Διογένης ο Λαέρτιος και το λεξικό Σούδα. Ο πατέρας του ονομάζεται Φανόστρατος. Ο Διογένης ο Λαέρτιος παραδίδει κάποια είδηση σύμφωνα με την οποία ο Δημήτριος «ήν εκ της Κόνωνος οικίας». Ο Αιλιανός παραδίδει ότι ο Δημήτριος υπήρξε δούλος στο σπίτι του Τιμοθέου, γιού του Κόνωνος. Οι μελετητές θεωρούν αναξιόπιστη την πληροφορία για τη δουλική καταγωγή του και δεχόταν ότι η οικογένειά του είχε στενές σχέσεις με την οικογένεια του Κόνωνος. Όταν ήταν νέος είχε φημισμένη ομορφιά, για την οποία είχε αποκληθεί Χαριτοβλέφαρος. Ο Διογένης ο Λαέρτιος μαρτυρεί ότι ο Δημήτριος συζούσε με την αριστοκρατικής καταγωγής εταίρα Λαμία. Η παιδεία του ήταν επιμελημένη και υπήρξε μαθητής του Θεοφράστου. Γι’ αυτό χαρακτηρίζεται περιπατητικός φιλόσοφος. Ως πολιτικός, υπήρξε οπαδός της αντιμακεδονικής μερίδας η οποία είχε ταχθεί κατά του Αντιπάτρου. Απέκτησε πολιτική επιρροή από την εποχή που η Αθήνα πέρασε στη δικαιοδοσία του Κασσάνδρου.
Τότε ο Δημήτριος εκλέχθηκε επιμελητής της πόλης και κυβέρνησε την Αθήνα για δέκα χρόνια ως υπεύθυνος απέναντι στον Κάσσανδρο (317-308). Έδειξε μεγάλη δραστηριότητα στον οικονομικό και τον νομοθεσιακό τομέα. Ανέβασε τις ετήσιες προσόδους της πόλης σε 1.200 τάλαντα και θέσπισε νόμους για την περιστολή της πολυτελούς και έκλυτης διαβίωσης. Ο ίδιος όμως, σύμφωνα με τις πληροφορίες, έκανε άσωτη και ακόλαστη ζωή. Το 309 έκανε απογραφή των κατοίκων της Αττικής, η οποία έδειξε ότι στην Αττική κατοικούσαν 21.000 πολίτες, 10.000 ξένοι και 400.000 δούλοι. Η επίδραση της διακυβέρνησής του στο ήθος των πολιτών ήταν ολέθρια. Για να τον κολακεύσουν, οι πολίτες έστειλαν σε διάστημα τριακοσίων ημερών τριακόσιους εξήντα ανδριάντες του, από τους οποίους οι περισσότεροι τον εικόνιζαν έφιππο ή πάνω σε άρμα.
Η πολιτική σταδιοδρομία του Δημητρίου έληξε το 307 π.Χ., όταν ο Δημήτριος Πολιορκητής έκανε απόβαση στον Πειραιά. Αν και κατείχε τη Μουνιχία και διέθετε σημαντική στρατιωτική δύναμη, ο Δημήτριος ο Φαληρεύς τράπηκε σε φυγή στη Θήβα και από κει κατέφυγε στην Αίγυπτο. Οι Αθηναίοι μετά την πτώση του έσπευσαν να καταστρέψουν τους ανδριάντες του, από τους οποίους άλλους έριξαν στη θάλασσα, άλλους πούλησαν και άλλους έκοψαν για να κατασκευάσουν αγγεία, τις λεγόμενες αμίδες. Στην Αίγυπτο φιλοξένησε τον Δημήτριο ο βασιλιάς Πτολεμαίος ο Σωτήρ. Όταν ανέβηκε στο θρόνο ο Πτολεμαίος ο Φιλάδελφος, ο Δημήτριος έχασε τη βασιλική εύνοια γιατί είχε συμβουλεύσει τον Σωτήρα να προτιμήσει ως διάδοχο τον Πτολεμαίο τον Κεραυνό. Για τον θάνατο του Φαληρέως υπάρχουν δύο εκδοχές: είτε πέθανε στη φυλακή είτε εξόριστος στην Άνω Αίγυπτο από δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού (280 π.Χ.). Ο Διογένης ο Λαέρτιος παρέχει κατάλογο των συγγραμάτων του, που περιέχει 45 τίτλους. Στον κατάλογο περιλαμβάνονται έργα ρητορικά, πολιτικά, φιλοσοφικά, γραμματικού και φιλολογικού περιεχομένου.
Το έργο του με τον τίτλο Περί της Δεκαετίας παρείχε απολογισμό της δράσης του όταν ήταν επιμελητής της πόλης των Αθηνών. Άλλο σύγγραμά του έφερε τον τίτλο Σωκράτης. Στην πολιτική νομοθεσία ανήκουν τα έργα του Περί της Αθήνησι νομοθεσίας και Περί Των Αθήνησι πολιτειών. Τα έργα του Περί Ρητορικής, Περί Ιλιάδος, Περί Οδυσσείας είχαν τεχνοκρατικό-φιλολογικό περιεχόμενο. Στα συγγράματά του περιλαμβάνεται και το έργο Αισωπίων. Είχε ακόμη συνθέσει παιάνες για τον θεό Σάραπι επειδή ανέκτησε τη χαμένη του όραση μετά από δεήσεις στον θεό αυτόν.
Ενόσω έμενε στην Αλεξάνδρεια, έπεισε τον Πτολεμαίο να ιδρύσει την περίφημη Βιβλιοθήκη. Το ύφος του ήταν φιλοσοφικό, αναμεμιγμένο με «ρητορικήν ευτονίαν» και ασυνήθιστα γλυκερό στους δέκα Αττικούς Ρήτορες. Με τον θάνατό του έρχεται το τέλος της φυσικής ρητορείας και ανοίγεται η εποχή της τεχνητής επιδεικτικής ρητορείας.

ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ
Πόντος
4ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γόνος πλούσιας και επιφανούς οικογένειας, άφησε τη γενέτειρά του για να σπουδάσει φιλοσοφία στην Αθήνα. Υπήρξε μαθητής διαδοχικά του Σπευσίππου, του Πλάτωνος (τον οποίο αντικατέστησε στη διεύθυνση της σχολής κατά το δεύτερο ταξίδι του στη Σικελία), του Αριστοτέλη και των Πυθαγορείων. Ταξίδευσε στην Κολοφώνα, στην Κέα, στην Πελοπόννησο και στη Σικελία. Μετά τον θάνατο του Σπευσίππου το 338 π.Χ., αφού απέτυχε να εκλεγεί διευθυντής της Ακαδημίας, επέστρεψε στην πατρίδα του, όπου ίδρυσε σχολή- ο γιός του Ευθύφρων και ο Διονύσιος Μεταθεμένος υπήρξαν ίσως μαθητές του.
Ο πολυτελής τρόπος ένδυσής του και η τρυφηλή ζωή του προκάλεσαν τα σκωπτικα σχόλια των Αθηναίων και του Αντιφάνη. Χαρακτηριστικά της φιλοδοξίας και της ματαιοδοξίας του είναι δύο ανέκδοτα που παραδίδονται στον βίο του από τον Διογένη τον Λαέρτιο. Σύμφωνα με το πρώτο, αφού κρύφτηκε, διέδωσε ότι πέθανε και αντικατέστησε το πτώμα του με δράκοντα, για να φανεί ότι πήγε στους θεούς. Το τέχνασμά του όμως αποκαλύφθηκε, όπως συνέβη και με το δεύτερο. Αυτήν τη φορά διέφθειρε με χρήματα τους θεωρούς της πόλης του, που είχε στείλει στο μαντείο των Δελφών για να ζητήσουν τρόπο αντιμετώπισης του λοιμού στην Ηράκλεια. Σε αντάλλαγμα τους ζήτησε να αναγγείλουν ότι θα έπαυε ο λοιμός, εάν στεφανωνόταν ο Ηρακλείδης με χρυσό στεφάνι και εάν μετά τον θάνατό του ανακηρυσσόταν ήρωας. Οι Ηρακλειώτες θέλησαν να εκτελέσουν τον χρησμό, αλλά η θεία δίκη τιμώρησε τους ασεβείς. Έτσι, ο Ηρακλείδης πέθανε την ώρα της στέψης του στο θέατρο, η Πυθία δέχτηκε θανατηφόρο δάγκωμα δράκοντα και οι θεωροί λιθοβολήθηκαν.
Ο Ηρακλείδης ασχολήθηκε με όλους τους τομείς του επιστητού και έγραψε μεγάλο αριθμό έργων για διάφορους επιστημονικούς κλάδους, από τα οποία ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται. Πολλά από τα συγγράμματά του ήταν διάλογοι. Συνδυάζουν σοβαρές επιστημονικές αναζητήσεις και φανταστικά στοιχεία. Διάσημα ιστορικά πρόσωπα- και κυρίως πολλά- συζητούν. Σκηνές τοποθετούνται στο παρελθόν, αλλά κινούνται στον χρόνο με θαυμαστή πειστικότητα. Θαύματα και αινιγματικές καταστάσεις καλούνται ως μαρτυρίες ισχυρισμών που αφορούν σε μεταφυσικές και πνευματιστικές περιοχές. Οι διάλογοι είχαν προοίμια, όπου ο Ηρακλείδης τοποθετεί τα δρώμενα στον χρόνο και διηγείται προσωπικά του θέματα.
Τα πολύπλευρα ενδιαφέροντά του και οι πολλές του γνώσεις τον ανέδειξαν σε χαλκέντερο συγγραφέα αλλά ζημίωσαν την κριτική του ικανότητα. Ερανιζόταν πληροφορίες από διάφορες και αντιφατικές πηγές και τις συνέθετε στις πραγματείες του χωρίς έλεγχο. Θεωρούσε θεό άλλοτε τον ίδιο τον κόσμο και άλλοτε τη διάνοια. Πίστευε πως η ψυχή ήταν «αιθέριον σώμα και φωτοειδές». Δεχόταν τη θεωρία των ατόμων του Δημοκρίτου, από τη σύνθεση των οποίων πίστευε ότι δημιούργησε τον κόσμο ο θεός. Για τον διανοητή, ο κόσμος δεν είχε τέλος και οι πλανήτες ήταν θεότητες κινούμενες γύρω από τη γή, η οποία στρεφόταν γύρω από τον άξονά της από Δυσμάς προς Ανατολάς.
Ο Ηρακλείδης ήταν φύση ανήσυχη, ερευνητική, στοχαστική και ευφάνταστη. Είχε έρωτα για τη γνώση και ίσως υπήρξε ένας από τους πολυμαθέστερους φιλοσόφους, ένας «Παράκελσος της Αρχαιότητας».

ΔΙΟΔΩΡΟΣ
2ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Από την Τύρο. Άκμασε κατά τον 2ο π.Χ. αιώνα και έγινε εταίρος της Περιπατητικής Σχολής, ως μαθητής του περιπατητικού Κριτολάου και ήδη διάδοχός του στη σχολαρχία της σχολής, όπως παραδίδουν ο Κικέρων και ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς. Γενικά δεν διατύπωσε καμία πρωτότυπη θεωρία, πιστός πάντα στις διδασκαλίες του δασκάλου του.
Στις αντιλήψεις του περί ηθικής, όπου ανέμιξε επικούρεια και στωικά στοιχεία, περιέλαβε, ανάμεσα σε άλλα, και τη ρήση «αοχλήτως και καλώς ζην», δηλαδή ότι ο σύμφωνος με την αρετή βίος πρέπει να είναι απαλλαγμένος από λύπη και πόνο.

ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ


ΠΛΑΤΩΝ
Αθήνα
429 - 345 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Αθήνα από γονείς ευγενείς. Το πρώτο όνομά του ήταν Αριστοκλής, ονομάσθηκε δε Πλάτων, για την ευρύτητα του στέρνου του και του μετώπου του. Νέος ασχολήθηκε με την ποίηση, αλλά γρήγορα επιδόθηκε οριστικά στη φιλοσοφία. Εικοσαετής προσκολλήθηκε στο Σωκράτη και έμεινε κοντά του επί εννέα έτη. Η αγάπη του προς αυτόν δεν έχει στην ιστορία όμοιο δείγμα αφοσιώσεως μαθητού προς δάσκαλο. Έκανε διάφορα ταξίδια στην Αίγυπτο, στην Κυρήνη, στη Σικελία, στη Μ. Ασία για να γνωριστεί με πολλούς φιλοσόφους της πυθαγορείου, ιδιαίτερα, σχολής.
Στις Συρακούσες, συνδέθηκε με φιλία με τον τύραννο Διονύσιο και τους συγγενείς του. Αργότερα, επειδή δυσαρέστησε τον τύραννο με την παρρησία του, αυτός, για εκδίκηση, τον πούλησε στο Σπαρτιάτη πρεσβευτή ως δούλο, για να τον απελευθερώσει με εξαγορά ο φιλόσοφος Αννικέριος. Αφού επέστρεψε στην Αθήνα, σαράντα πια ετών, ίδρυσε τακτική σχολή, τη λεγομένη Ακαδημία, που πήρε το όνομά της από τον τόπο, όπου ήταν αφιερωμένος στον ήρωα Ακάδημο. Στην Ακαδημία του, ο Πλάτων, δίδαξε επί 42 έτη, οι δε μαθητές του αποτέλεσαν ένα είδος συνδέσμου επιστημονικού, που διατηρήθηκε μέχρι το 525 μ.Χ. Πέθανε στην Αθήνα σε ηλικία 81 ετών, την ημέρα των γενεθλίων του. Ο τάφος του, στον Κεραμεικό, σωζόταν ως τα χρόνια του Παυσανία. Έγραψε την «Απολογία» του Σωκράτη, του οποίου τη φιλοσοφία εκθέτει, συμπληρώνει, συστηματοποιεί και εξαίρει.
Η πλατωνική φιλοσοφία πραγματεύεται τη φύση του «αισθητού» και του «υπεραισθητού» κόσμου, και αποτελεί το πρώτο στην Ιστορία καθολικό σύστημα. Του συστήματος αυτού η επίδραση στο μεταγενέστερο κόσμο υπήρξε ανυπολόγιστη.

ΕΡΓΑ
Απολογία Σωκράτους
Συμπόσιον
Νόμοι
Πολιτεία
Φαίδρος
Τίμαιος
Κριτίας
Θεαίτητος
Πρωταγόρας
Γοργίας
Σοφιστής
Πολιτικός
Φίληβος
Παρμενίδης
Κρατύλος
Φαίδων
Ευθύδημος
Μενέξενος
Λάχης
Λύσις
Αλκιβιάδης
Ερασταί
Ευθύφρων
Κρίτων
Ίων
Ιππίας μείζων
Ιππίας ελάσσων
Ίππαρχος
Θεάγης
Χαρμίδης
Μένων
Κλειτοφών
Μίνως
Επινομίς
Όροι
Νοθευόμενοι
Επιστολαί

ΣΠΕΥΣΙΠΠΟΣ
Αθήνα
339 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, σχολάρχης της Πλατωνικής Ακαδημίας μετά τον θάνατο του Πλάτωνος (347 π.Χ.). Ο Σπεύσιππος, ανιψιός και μαθητής του Πλάτωνος, τον είχε συνοδεύσει στο ταξίδι του στη Σικελία το 361 π.Χ. Ήταν επίσης υπέρμαχος του προσεταιρισμού, εκ μέρους του θείου του, των πολιτικών προσωπικοτήτων, συμπεριλαμβανομένου του Διονυσίου Β΄ των Συρακουσών.
Από τα φιλοσοφικά κείμενα του Σπευσίππου διασώζονται ορισμένα αποσπάσματα, αναφορές του σε άλλους συγγραφείς και κυρίως ένα εκτεταμένο τμήμα του έργου του περί των Πυθαγορείων αριθμών. Όπως πολλοί σύγχρονοί του και άμεσοι διάδοχοί του στην νεοσύστατη Ακαδημία, ο Σπεύσιππος έδωσε έμφαση στη σημασία των αριθμών και των αριθμητικών συνδυασμών και μείωσε τη σημασία των ιδεών. Στο απόσπασμα, για παράδειγμα, από το περί αριθμών έργο του εξηγείται η ειδική σημασία – προερχόμενη από την «τελειότητά» του – του αριθμού δέκα.
Σύμφωνα με τα αναφερόμενα από τον Αριστοτέλη, τα οποία όμως συχνά κρίνονται ως ανακριβή στα σημεία που αναφέρονται στον Πλάτωνα, ο Σπέυσιππος υιοθέτησε το πλατωνικό δόγμα σύμφωνα με το οποίο το σύνολο των πραγμάτων προέρχεται αχρονικά από δύο αντίθετες αρχές, το «Εν» και την απροσδιόριστη «δυάδα» ως αρχές του καλού και του κακού αντίστοιχα. Ο Σπεύσιππος πάντως αρνιόταν την απόδοση σ’ αυτά ηθικών αξιών. Οργάνωσε την πραγματικότητα χρησιμοποιώντας αριθμητικούς όρους, σε δέκα προοδευτικά αποπνευματούμενες σφαίρες. Μεταξύ των σφαιρών των πραγματικών αριθμών («μαθηματικών») και αυτών του σώματος («αισθητών») τοποθέτησε τη σφαίρα της ψυχής, της οποίας όλα τα τμήματα θεωρούσε αθάνατα. Ο Αριστοτέλης ασκεί έντονη κριτική στον Σπεύσιππο, το «Όμοια» όμως του Σπευσίππου (μια συγκριτική μελέτη φυσιολογίας φυτών και ζώων) συγκρίνεται επάξια με το Περί ζώων ιστορίαι του ίδιου του Αριστοτέλη, και πιθανότατα ανακλά την άποψη του Σπευσίππου ότι τίποτα δεν είναι δυνατόν να οριστεί αν δεν οριστούν ταυτοχρόνως τα πάντα, γιατί η ταξινόμηση και ο ορισμός συνδέονται άμεσα.

ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ
Χαλκηδόνα
περ. 400 - 314 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Πλατωνικός φιλόσοφος. Ήταν από τους πρώτους μαθητές του Πλάτωνος και ανέλαβε τη διεύθυνση της Ακαδημίας αμέσως μετά το θάνατο του δεύτερου σχολάρχη της, του Σπευσίππου. Ασχολήθηκε κυρίως με την φύση των θεών και τη σχέση τους με τα ουράνια σώματα και με την πρακτική άποψη της ηθικής. Γνώστης της πυθαγόρειας διδασκαλίας περί αριθμών, διατύπωσε πλατωνικά δόγματα με πυθαγόρεια επένδυση. Μαθητές του ήταν ο Πολέμων, ο Ζήνων ο Στωικός, ο Επίκουρος και ο Κράτης.

....συνέχεια
ΚΡΑΤΗΣ Ο ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ
Αθήνα
3ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γιός του Αντιγένη, Θριάσιος ως προς τον δήμο. Υπήρξε μαθητής του Πολέμωνος, τον οποίον διαδέχθηκε στη σχολαρχία της Ακαδημίας (270-265 π.Χ.). Όταν πέθανε, το 265 π.Χ. τάφηκε στον ίδιο τάφο με τον Πολέμωνα. Αν και δεν ασχολήθηκε με την πολιτική, παρεκλήθη από τους Αθηναίους να μεταβεί ως πρεσβευτής προς τον Δημήτριο τον Πολιορκητή και τον Πύρρο. Στις αποστολές του αυτές αναφέρονται οι Δικηγορικοί και Πρεσβευτικοί λόγοι του. Συνέγραψε επίσης τα έργα Περί κωμωδίας και Φιλοσοφούμενα, που διασώθηκαν υπό μορφή αποσπασμάτων.

ΚΡΑΝΤΩΡ
Σολοί Κύπρου
3ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Οπαδός των πλατωνικών δογμάτων της αρχαίας ακαδημίας και μαθητής του πλατωνικού Ξενοκράτους (η ακμή του μεταξύ 4ου και 3ου π.Χ. αιώνα). Συνέγραψε το Περί πένθους, στο οποίο αποδεχόταν το μέτρο στα πάθη και στη γενική απόλαυη του βίου, σε αντίθεση προς τις αντιλήψεις των Στωικών και των Κυνικών, οι οποίοι επιζητούσαν την πλήρη συμμετοχή σε αυτά. Ο Κράντωρ συνέγραψε επίσης σχόλιο στον Τίμαιο του Πλάτωνος.

ΑΡΚΕΣΙΛΑΟΣ
Πιτάνη
315 - 241 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γεννήθηκε στην περιοχή Πιτάνη της Αιολίας. Ανήκει στην περίοδο της Ακαδημίας που λέγεται «σκεπτική ή μέση Ακαδημία». Το 268 π.Χ. διαδέχθηκε τον αρχηγό της αρχαιότερης Ακαδημίας, Κράτητα. Αρχικά ήταν μαθητής του μαθηματικού Αυτολύκου, μαζί με τον οποίο έμεινε για ένα διάστημα στις Σάρδεις. Μετά ήρθε στην Αθήνα κι έγινε μαθητής του Θεοφράστου, ο οποίος ήταν στενός φίλος, συνάδελφος και συνεχιστής του έργου του Αριστοτέλη. Ο Κράντωρ, όμως, τον προσέλκυσε στην Ακαδημία, όπου γνώρισε τον Πολέμωνα και τον Κράτητα, οι οποίοι δίδασκαν εκεί. Ο Αρκεσίλαος επηρεάστηκε πολύ από τον Πύρρωνα. Φημιζόταν για την οξυδέρκεια, τον ειρωνικό του τρόπου και τη ρητορική ικανότητα. Στις μέρες μας δεν έχει φθάσει κανένα έργο του. Τη διδασκαλία του τη μαθαίνουμε από τον Διογένη Λαέρτιο, τον Κικέρωνα και τον Σέξτο Εμπειρικό.
Ο Αρκεσίλαος παραδέχεται εξ ολοκλήρου τη θεωρία του Πύρρωνα δίχως να την αλλάξει. Επίσης, καθώς είναι οπαδός της Ακαδημίας, μελετά τη φιλοσοφία του Πλάτωνος και προσπαθεί να αποδείξει τις σκεπτικές πλευρές της σωκρατικής διδασκαλίας. Ο Σωκράτης πάντα υποστήριζε ότι δεν ήξερε τίποτα. Στις ομιλίες του ποτέ δεν ισχυριζόταν κάτι κι έκανε τον συνομιλητή του να ισχυρίζεται ο ίδιος. Και στη συνέχεια, με ορισμένες ερωτήσεις και αντιρρήσεις, τον έκανε να ομολογήσει ότι δεν ξέρει τίποτα. Τη μέθοδο αυτή τη συναντούμε κυρίως στους νεανικούς διαλόγους του Πλάτωνος. Κατά τον Αρκεσίλαο, ο τρόπος αυτός είναι έκφραση της σκεπτικιστικής αρχής ότι «μπορούμε να υποστηρίξουμε με αποδείξεις, υπέρ και κατά, κάθε ισχυρισμό». Και οι δύο αποδείξεις θα έχουν την ίδια ισχύ. Ήδη και ο Αρκεσίλαος χρησιμοποιεί την ίδια μέθοδο στις συζητήσεις του, αλλά όχι όπως ο Σωκράτης, με σκοπό να σπρώξει τον συνομιλητή του να σκεφθεί και να βγάλει ο ίδιος, μονάχος του, συμπέρασμα, αλλά αντίθετα, με σκοπό να τον πείσει να υποστηρίξει τη σκεπτικιστική άποψη. Με αυτό τον τρόπο, ο σκεπτικισμός της Ακαδημίας συνδέθηκε με την εριστική και ελεγκτική διαλεκτική των Μεγαρικών, όπως τη διαμόρφωσε ο Διόδωρος.
Ο Αρκεσίλαος είναι γνωστός για τη γνωσιοθεωρία του, η οποία είναι τελείως αντίθετη από αυτή του Ζήνωνος του Ελεάτη. Σύμφωνα με τους Στωικούς, η αληθινή γνώση στηρίζεται στις αισθήσεις. Πηγή της γνώσης είναι η αίσθηση. Τη σωστή, όμως, γνώση δεν την εξασφαλίζουν όλες οι αισθήσεις, αλλά μόνον οι «καταληπτικές φαντασίες». Η κατάληψη είναι το μέτρο της ορθής γνώσης. Σε αυτή τη θεωρία ο Αρκεσίλαος αντιδρά ως εξής: δεν υπάρχει ένα τέτοιο μέτρο για να κρίνουμε αν η γνώση είναι σωστή ή λανθασμένη, δηλαδή ανταποκρίνεται σε κάτι υπαρκτό ή ανύπαρκτο. Σε περίπτωση διανοητικών ταραχών, ονείρων ή λανθασμένων πληροφοριών των αισθητηρίων οργάνων, μπορεί η «καταληπτική φαντασία» να φαίνεται ξεκάθαρη και εύληπτη, κι όμως στην πραγματικότητα να είναι λανθασμένη. Κι αυτό αποδεικνύει πως ποτέ δεν μπορούμε να ξέρουμε αν μια παράσταση είναι λανθασμένη ή όχι. Εξάλλου, υπάρχουν βαθμίδες ανάμεσα σε παραστάσεις καταληπτικές και μη, όπως υπάρχουν βαθμίδες ανάμεσα στη διαύγεια της γνώσης και στην εγκυρότητά της. Για τον λόγο τούτο, το κριτήριο των Στωικών για τη διαπίστωση της ορθής γνώσης δεν ωφελεί σε τίποτα. Η γνωσιοθεωρία του Αρκεσιλάου καταλήγει με αυτή την κριτική κατά της Στοάς.
Όσον αφορά τη θεωρία του περί ηθικής, σε αυτήν είναι λιγότερο απόλυτος. Στην ηθική, στηρίζεται και στη σωκρατική αλλά και στην πλατωνική φιλοσοφία. Για τον λόγο αυτό, δεν δείχνει πλήρη αποχή από την πρακτική ζωή, όπως ο Πύρρων. Κατά τον Αρκεσίλαο, η «εποχή» είναι μια αξία, όχι όμως η μεγαλύτερη. Είναι ανάγκη ο άνθρωπος να παίρνει μέρος στις πράξεις. Ο Αρκεσίλαος δεν θέλει να αρκεστεί μόνο με τις αισθήσεις, για τούτο βάζει ως καθοδηγητές της πράξης, τη «φρόνηση» και την «ευλογία».

ΛΑΚΥΔΗΣ
Κυρήνη
3ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Οπαδός των δογμάτων της Σκεπτικής φιλοσοφίας, ο οποίος παρά ταύτα έγινε διάδοχος του Αρκεσιλάου στην πλατωνική ακαδημία το 241-240 π.Χ. Στην Αθήνα δέχτηκε μεγάλες τιμές από τον Άτταλο. Ως μαθητές του φέρονται οι Τηλεκλής, Εύανδρος, Χρύσιππος, και άλλοι.

.....συνέχεια
ΚΑΡΝΕΑΔΗΣ
Κυρήνη
περ. 215 - 121 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Κυρήνη της Αφρικής το 214 π.Χ. και πέθανε το 129 π.Χ. Θεωρείται ως ο θεμελιωτής της νέας ή τρίτης Ακαδημίας, αφού τόσο ο Λακύδης ο Κυρηναίος επίσης, ο αρχηγός της που διαδέχθηκε τον μεγάλο Αρκεσίλαο (316 – 241 π.Χ.), όσο και οι μετέπειτα διάδοχοι Τηλεκλεύς, Εύανδρος και Ηγησίνους άφησαν τη σχολή να πέσει σε αφάνεια. Ο Καρνεάδης, σύμφωνα με τις διασωθείσες μαρτυρίες, έγινε σχολάρχης πριν από το 156 και διατήρησε τη διεύθυνση της Ακαδημίας ίσαμε το έτος 137 π.χ.
Με τη διδασκαλία του και την άλλη φιλοσοφική και κοινωνική του δράση οδήγησε τη νέα Ακαδημία σε μεγάλη ακμή. Ο ίδιος δεν έγραψε τίποτα. Οι διάδοχοι μαθητές του και ιδιαίτερα ο ύστερα από τον Καρνεάδη σχολάρχης Κλειτόμαχος (187 – 109 π.Χ.) διέσωσαν στα συγγράμματά τους τη διδασκαλία του, που είναι η αποκορύφωση της ακαδημαϊκής σκέψης. Το 155 π.Χ. έλαβε μέρος στην αποστολή της Ρώμης, ύστερα από απόφαση των Αθηναίων, μαζί με τον στωικό Διογένη και τον περιπατητικό Κριτόλαο, προκειμένου να διευθετήσει μια οικονομική ποινή που επέβαλαν οι Ρωμαίοι στους Αθηναίους για την καταστροφή της πόλης του Ωρωπού. Έτσι, μεταφυτεύεται η σκεπτική φιλοσοφία στη Ρώμη.
Ο Λακτάντιος αναφέρει ότι η πρώτη διάλεξη του Καρνεάδη μπροστά στη ρωμαϊκή νεολαία ήταν ένα εγκώμιο για τη δικαιοσύνη και προκάλεσε θύελλα ενθουσιασμού. Ενώ όμως την πρώτη ημέρα εξήγησε την αναγκαιότητα της δικαιοσύνης, τις επόμενες ημέρες αποδείκνυε πόσο ασυμβίβαστη είναι η δικαιοσύνη προς την κρατούσα τάξη των πραγμάτων και τις απαιτήσεις του πρακτικού βίου. Κατά βάθος ο Καρνεάδης παρουσίαζε μπροστά στους Ρωμαίους ακροατές του τον πυρήνα της φιλοσοφίας του: ο Καρνεάδης δεν αμφισβητούσε μόνο κάθε γνωστική βεβαιότητα, συμπεριλαμβανομένης και της μαθηματικής γνώσης, αλλά απέρριπτε και την ίδια την Ηθική των στωικών. Τις ρίζες του δογματισμού τους επιχειρούσε να αποκόψει ο Καρνεάδης.
Ο Καρνεάδης δίδασκε ότι κριτήρια της αλήθειας δεν υπάρχουν, ερευνούσε το πρόβλημα της δυνατότητας της γνώσης συστηματικά και υπέβαλλε σε λεπτομερή κριτική τις απόψεις των προηγούμενων φιλοσόφων και ιδίως του Χρυσίππου. Ο Καρνεάδης δείχνει την ασυμφωνία της μοιρολατρείας των στωικών προς την ελευθερία της βούλησης και στρέφεται ενάντια στην αστρολογία και τη μαντεία.
Αμείλικτη κριτική άσκησε ο Καρνεάδης στις περί θεού δοξασίες των στωικών. Η αρμονία, η τάξη και η σκοπιμότητα που υφίστανται στον κόσμο δεν είναι απόδειξη της ύπαρξης του θεού, αφού πλήθος κακών κατακλύζει τον κόσμο. Έτσι, αποκαλύπτει τις αντιφάσεις στην περί θεού αντίληψη των στωικών: ο θεός είναι τυχαία στον κόσμο, και όμως προνοεί γι’ αυτόν. Ζει, ωστόσο είναι αναλλοίωτος. Είναι έμψυχο, λογικό ον, αλλά είναι και αιώνιος! Κάθε έλλογο ον έχει αισθήματα, συναισθήματα, πάθη και άλλες ιδιότητες, οι οποίες βέβαια δεν έχουν καμία σχέση με την αθανασία, την αφθαρσία και την αιωνιότητα. Τοιουτοτρόπως ο Καρνεάδης ανέτρεψε διαλεκτικά όλες τις περί θεών αντιφατικές δοξασίες των στωικών, έδειξε πόσο αθεμελίωτες είναι οι απόψεις τους για την ειμαρμένη και το πεπρωμένο του ανθρώπου και προετοίμασε μια υψηλότερη αντίληψη για τον θεό ως υπερβατικό ον που δεν υπόκειται σε καθορισμούς.

ΚΛΕΙΤΟΜΑΧΟΣ
Καρχηδόνα
187 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γιός του Θεογνήτου. Στην πατρίδα του ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία. Σε ηλικία 40 ετών ήλθε στην Αθήνα, όπου έμαθε Ελληνικά και εξελλήνισε το όνομά του, που στη γλώσσα του ήταν Hasdrubal. Έγινε μαθητής του Καρνεάδη επί 19 χρόνια. Καθώς μάλιστα απέβη ένας από τους πιο διακεκριμένους μαθητές του, περιβλήθηκε το αξίωμα του σχολάρχη στην Ακαδημία (127 π.Χ.), αφού προηγουμένως διηύθυνε τη δική του σχολή που ίδρυσε στο Παλλάδιο, όπως αναφέρει ο Απολλόδωρος. Οι μελέτες του τον εξοικείωσαν με τη διδασκαλία των Περιπατητικών και Στωικών φιλοσόφων, χωρίς όμως ποτέ να μαθητεύσει στις αντίστοιχες σχολές. Τη στωική διδασκαλία μάλιστα τη γνώριζε λεπτομερώς, καθώς αποτελούσε κύριο στόχο της πολεμικής του δασκάλου του Καρνεάδη. Υπήρξε πολυγραφότατος (400 βιβλία κατά τον Διογένη τον Λαέρτιο), σε αντίθεση με τον διδάσκαλό του, του οποίου τις απόψεις κατεξοχήν αυτός διασώζει.

Ο Κλειτόμαχος επέμενε ότι ο Καρνεάδης ποτέ δεν εκδήλωσε προτίμηση σε καμία επιστημολογική αρχή. Ο Στοβαίος αναφέρει απόφθεγμά του: «Ουδέν των ανθρωπίνων βέβαιον εστί, αλλά πάντα φέρεται φορά τινι παραλόγω». Ως προς τα γνωσιολογικά προβλήματα, έμεινε πιστός στη διδασκαλία του Καρνεάδη, αλλά, όπως ο ίδιος ομολογούσε, δεν μπορούσε να καταλάβει τη γνώμη του δασκάλου του ως προς την ηθική. Ο Κλειτόμαχος παρομοίαζε τη διαλεκτική με τη σελήνη, που άλλοτε αυξάνεται και άλλοτε μειούται. Πέθανε το έτος 110 π.Χ.

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ
Μίλητος
611 - 546 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Διάσημος σοφός της αρχαιότητος, πιθανώς εταίρος και μαθητής του συμπολίτου του Θαλή. Σύμφωνα με μερικούς αρχαίους συγγραφείς ο Α. εφεύρε πρώτος τον σκιοθηρικόν γνώμονα (Ηλιακόν ωρολόγιον). Ο Ηρόδοτος όμως λέγει ότι το όργανο αυτό ήλθε στην Ελλάδα από τη Βαβυλωνία. Ίσως λοιπόν να το έκανε γνωστό ο Α. και να το τελειοποίησε. Επίσης λέγεται ότι εχάραξε τον πρώτο γεωγραφικό χάρτη στον οποίο παρέστησε τη Γή με σχήμα κυλίνδρου.
Ο Α. είναι ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος, ο οποίος εξέθεσε τις γνώμες του σε βιβλίο γραμμένο σε πεζό λόγο και ο πρώτος που μεταχειρίσθηκε το όνομα αρχή, όρος που από τότε επικράτησε στη φιλοσοφία. Ως αρχή των όντων θεωρούσε «λεπτήν» και απέραντον πρώτην ύλην δίχως καμία ιδιότητα, δηλαδή το «Άπειρον», από το οποίο εκπορεύονται και σχηματίζονται οι κόσμοι, και στο οποίο, και πάλιν, άπαντα επιστρέφουν. Λέγεται, ότι κάποτε που παρεπιδημούσε στη Σπάρτη, ειδοποίησε τους κατοίκους της για επικείμενο σεισμό, ο οποίος πράγματι επισυνέβη.

ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ
Μίλητος
585 - 525 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Αρχαίος Έλληνας φυσικός φιλόσοφος και επιστήμονας από τη Μίλητο. Η ακμή του πέφτει στον 6ο προχριστιανικό αιώνα (πέθανε ανάμεσα στα χρόνια 528 και 525). Ήταν οπωσδήποτε νεότερος από τον συμπολίτη του Αναξίμανδρο, αλλά η παράδοση, που τον παρουσιάζει μαθητή του, σημαίνει απλά πως αυτός συνέχισε τη γραμμή εκείνου στον τομέα της έρευνας του φυσικού κόσμου.
Ο Αναξιμένης θεώρησε ως αρχή των πάντων τον «αέρα», ξεκινώντας από το συγκεκριμένο υλικό σώμα που απλώνεται διάχυτα γύρω μας και που την κινητικότητά του είναι σε θέση ο καθένας να παρατηρεί. Ο «αήρ» είναι το μόνο στοιχείο που κατανέμεται κανονικά μέσα στο χώρο και ως τέτοιο είναι το κατάλληλο για να συνέχει, να περιέχει και να συγκρατεί τα πάντα. Και το πιο σπουδαίο είναι πως ο αέρας αποτελεί την πιο λεπτή ύλη που ταυτίζεται με το «πνεύμα» ή την «ψυχή», την αρχή της ζωής. Ο κόσμος συλλαμβάνεται ως ένας μεγάλος ζωντανός οργανισμός που αναπνέει αέρα και εμψυχώνεται από αυτόν. Και η ανθρώπινη ψυχή δεν είναι παρά μια λεπτή πνοή αέρα που συγκρατεί στη ζωή τον ανθρώπινο οργανισμό. Στο σύστημα του Αναξιμένη παρατηρείται ως κύριο χαρακτηριστικό η μετάθεση των διαφορών της θερμοκρασίας στις διαφορές της πυκνότητάς: θερμότερο – αραιότερο, ψυχρότερο – πυκνότερο. Έτσι όλα τα πράγματα εντάσσονται σε μια ορισμένη βαθμίδα πάνω στην κοσμική κλίμακα θερμοκρασίας, η οποία αντιστοιχεί σ’ έναν ορισμένο βαθμό πυκνότητας της στοιχειακής ύλης (δηλαδή του αέρα).
Η Γη είναι ένα ένα επίπεδο σώμα, μια αβαθής «σκάφη» που αιωρείται στον αέρα. Και τα ουράνια σώματα είναι επίπεδοι δίσκοι που γλιστρούν πάνω στον αέρα. Αυτά αποτελούνται από φωτιά και έχουν έναν πυρήνα από στερεά ύλη που μένει αθέατη. Ο Αναξιμένης πιθανόν να υπήρξε ο πρώτος που παρατήρησε πως η Σελήνη δανείζεται το φως της από την Ήλιο. Εξάλλου εξηγούσε το ουράνιο τόξο ως αποτέλεσμα της αντανάκλασης των ηλιακών ακτινών πάνε σε μάζα συμπυκνωμένου αέρα και με γνήσιο επίσης επιστημονικό ταλέντο περιέγραφε τα ο φαινόμενο του φωσφορισμού της θάλασσας. Φαίνεται πως απέδιδε μια κυρίαρχη θέση στον Ήλιο: ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο, ανάμεσα στη Σελήνη και στα άστρα, και φωτίζεται προς κάθε κατεύθυνση. Η μυθική πίστη πως ο θεός Ήλιος είναι κυρίαρχος πάνω σε όλα και βλέπει τα πάντα παραχωρεί τη θέση της σε μια επιστημονική άποψη.
Ο δικός μας κόσμος δεν είναι ο μοναδικός κόσμος που υπάρχει. Η αχανής μάζα του αέρα περιέχει ταυτόχρονα αναρίθμητους κόσμους που συνεχώς γεννιούνται και πεθαίνουν, επιστρέφοντας στο αρχικό άπειρο νεφέλωμα.
Η θεωρία του για τον αέρα απηχείται στον Αρχέλαο τον Αθηναίο και εμπνέει ιδιαίτερα τον Διογένη τον Απολλωνιάτη, ο οποίος επιχείρησε, σε μιαν ύστατη προσπάθεια μέσα στα πλαίσια του προσωκρατικού στοχασμού, να επαναφέρει τον μιλήσιο μονισμό μετά τα πλουραλιστικά συστήματα του Εμπεδοκλή, του Αναξαγόρα και των Ατομικών.

....συνέχεια


ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ Ο ΚΛΑΖΟΜΕΝΙΟΣ
Κλαζομενές
500 - 428 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Μέγας σοφός της αρχαιότητος. Υιός του πλουσίου και ευγενούς Ηγησιβούλου. Ο Αναξαγόρας μετέφερε τη φιλοσοφία από την Ιωνία στην Αθήνα, όπου και εγκαταστάθηκε, για να γίνει οικείος και φίλος του Περικλέους, του οποίου έγινε και δάσκαλος. Κατηγορήθηκε όμως για αθεΐα από τους αντιπάλους του μεγάλου πολιτικού, και αναγκάσθηκε λίγο πριν από την έκρηξη του Πελοποννησιακού πολέμου, να εγκαταλείψει την Αθήνα και να επιστρέψει στην Ιωνία, όπου ίδρυσε φιλοσοφική σχολή, πιθανώς στη Λάμψακο. Πέθανε εκεί, ασχολούμενος κυρίως με τα μαθηματικά, τη φυσική, την αστρονομία και την Ιατρική.
Πρώτος ο Αναξαγόρας εξέτασε το ζήτημα του τετραγωνισμού του κύκλου. Δυστυχώς από το έργο του «Περί φύσεως» ελάχιστα αποσπάσματα διεσώθησαν, στα οποία ο σοφός περιγράφει ορθά το φαινόμενο των εκλείψεων της σελήνης. Η ύλη, κατά τον Αναξαγόρα, δεν ανάγεται σ’ ένα μόνο στοιχείο. Υπάρχουν πλήθος στοιχεία, όχι τέσσερα, ως υπεστήριζε ο Εμπεδοκλής. Διετύπωσε πρώτος την αντίληψη ότι η αδιαμόρφωτη και ανάμικτη ύλη του Σύμπαντος ετέθη σε τάξη από ένα «Νουν», ο οποίος εδημιούργησε την ενότητα και την αρμονία.
Παν ό,τι υπάρχει εις τον Μεγάκοσμο υπάρχει και στον Μικρόκοσμο. Έκαστον όμως πράγμα γίνεται αισθητό ανάλογα με το στοιχείο που μέσα σ’ αυτό υπάρχει. Καθώρισε κατά τρόπο καταπληκτικό για την εποχή του τις αιτίες που προκαλούν τις εκλείψεις του Ήλιου και της Σελήνης και με τις κοσμογονικές θεωρίες του προανάγγειλε τις θεωρίες των Μπυφόν, Λαπλάς και Καντ. Ο Αναξαγόρας μπορεί να θεωρηθεί ο πρόδρομος της συγκριτικής φυσιολογίας.

ΑΡΧΕΛΑΟΣ
Αθήνα
5ος αιωνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Προσωκρατικός φιλόσοφος, γνωστός σαν μαθητής του Αναξαγόρα και δάσκαλος του Σωκράτη. Μ’ αυτό το ρόλο ο Αρχέλαος παρουσιάστηκε από τη δοξογραφική παράδοση σαν ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην ιωνική φυσική και την αττική ανθρωπολογία. Ήταν διαδεδομένη η αντίληψη πως ο Αρχέλαος μετέφερε πρώτος στην Αθήνα την ιωνική φυσική, ότι ήταν ο τελευταίος φυσικός και μαζί ο πρώτος που ασχολήθηκε με ηθικά προβλήματα καθώς και ότι διετέλεσε δάσκαλος του Σωκράτη.
Ο Αρχέλαος επεξεργάστηκε το φυσικό σύστημα του Αναξαγόρα, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στο ζήτημα της γένεσης του κόσμου και της ζωής. Όλος ο κόσμος, κατά τον Αρχέλαο, ξεκίνησε από μια αρχέγονη ύλη, ανάμικτη και συμπαγή υλική μάζα, που ένα μέρος της ήταν σύμφυτο με τον νου. Ο νους, δηλαδή, δεν θεωρείται εδώ, όπως στον Αναξαγόρα, μη επιδεκτικός ανάμιξης και καθαρός. Επιπλέον, ενώ ο Αναξαγόρας σκέφθηκε τον νου ως την αρχική κινητήρια δύναμη, ο Αρχέλαος δεχόταν ως κινητική αρχή τον αποχωρισμό, την αυτόματη και μηχανική λειτουργία αποχωρισμού θερμού και ψυχρού στοιχείου. Το θερμό και το ψυχρό είναι αντίθετα – και από την άποψη επίσης πως το θερμό είναι αυτό που κινείται και το ψυχρό αυτό που ηρεμεί. Το θερμό επενεργεί πάνω στο ψυχρό και κάνει τον πάγο να λιώσει και να γίνει νερό. Το νερό γίνεται, με την επενέργεια του θερμού, εν μέρει αέρας (υδρατμοί) και εν μέρει γη. Η γη ισορροπεί στο μέσο και ο αέρας συγκρατεί τα πάντα και ελέγχει το σύμπαν, καθώς αναδίδεται μέσα από την κοσμική καύση. Αρχικά, προτού η γη γίνει ξηρή, μια τεράστια λίμνη απλωνόταν από άκρη σε άκρη. Και οι πρώτοι οργανισμοί γεννήθηκαν ακριβώς μέσα στη λάσπη, καθώς θερμαινόταν η γη στο κάτω μέρος της, όπου αναμιγνυόταν το θερμό και το ψυχρό. Η αρχική λοιπόν κοιτίδα όλων των ζωντανών οργανισμών, των ζώων και των ανθρώπων είναι η λάσπη που αποτέλεσε και την κοινή τροφή όλων. Η ζωή συνεχιζόταν, έπειτα, αυτοδύναμη με τη γένεση του ενός ζώου από το άλλο. Ο αποχωρισμός τελικά των ανθρώπων από τα άλλα ζώα ήταν μια πορεία ανάπτυξης, που εξηγεί την αρχή του πολιτισμού και της πολιτείας.

Κατά τον Αρχέλαο, ο νους είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος μέσα από όλα τα ζώα, μόνο που το καθένα απ’ αυτά χρησιμοποιεί τον νου με διαφορετική ένταση. Έτσι, άλλα ζώα αναπτύσσουν μεγαλύτερη ταχύτητα νου και άλλα μικρότερη. Η εξυπνάδα στα ζώα καθορίζεται από το μέτρο της ταχύτητας του νου που ενυπάρχει σε κάθε ζώο.

Φαίνεται πως η θεωρία του για την αρχή του πολιτισμού αποτελούσε μια απόληξη της κοσμογονίας και ζωογονίας του. Προσπαθώντας να ανασυγκροτήσει την αρχική κατάσταση της συλλογικής ανθρώπινης ζωής και τη σύσταση πολιτικής κοινωνίας, διατύπωσε φιλοσοφικές ενοράσεις για τους νόμους, το δίκαιο, τα ήθη, γενικά για την πολιτεία και τον πολιτισμό. Προς αυτή την κατεύθυνση, μάλιστα, φαίνεται πως δέχθηκε την επίδραση του σοφιστή Πρωταγόρα, που ήταν σύγχρονός του και είχε σκεφτεί ειδικά πάνω σε τέτοια ζητήματα. Ο Αρχέλαος εξηγούσε, περιγράφοντας την προέλευση των ηθών, του δικαίου και της πολιτείας, πως το δίκαιο διαμορφώθηκε βαθμιαία και στους επιμέρους λαούς διαφορετικά, ότι το δίκαιο εξαρτάται από τις ισχύουσες απόψεις, από τον νόμο που δεν έχει αναπτυχθεί όμοια παντού.
Αν και ο Αρχέλαος, λοιπόν, εμπνέεται από άλλους φιλοσόφους (από τον Αναξαγόρα πιο πολύ και από τον Πρωταγόρα καθώς και από τον Αναξίμανδρο στην εξήγηση της αρχής της ζωής και τον Εμπεδοκλή ως προς τη λειτουργία των υλικών στοιχείων), ωστόσο αυτός κατόρθωσε να συνθέσει μια αξιόλογη για την εποχή του κοσμογονία και ζωογονία, και ιδιαίτερα μια σοβαρή, καθώς φαίνεται, θεωρία για την αρχή του πολιτισμού.

ΣΚΕΠΤΙΚΟΙ

ΠΥΡΡΩΝ
Ηλεία
περ.360 - 270 π.Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο κατ΄εξοχήν ιδρυτής της αρχαιότερης αίρεσης των Σκεπτικών και σύγχρονος του Στωικού Ζήνωνος, καθώς και του Επικούρου (360-270 π.Χ.). Η ανάπτυξη, αλλά και η παρουσίαση της καθαυτό διδασκαλίας του Πύρρωνος είναι εγχειρήματα πολύ δύσκολα, επειδή, ο Πύρρων δεν άφησε κανένα σύγγραμμα. Επιπλέον, η συλλογή πληροφοριών για τη διδασκαλία του έγινε από τους μαθητές του και, ιδιαίτερα, τον Τίμωνα και τον Φλιάσιο (320-230 π.Χ.), ο οποίος θεωρήθηκε ο πιο σημαντικός από αυτούς. Επίκεντρο της διδασκαλίας του κατέστησε ο Πύρρων το πρόβλημα της γνώσης, το οποίο εξυπηρετούσε ενδεχομένως τους απώτερους σκοπούς της ηθικής του φιλοσόφου.
Σύμφωνα, λοιπόν, με στοιχεία που διέσωσε ο Αριστοκλής (στον Ευσέβιο τον Παμφίλου) “ο δε γε μαθητής αυτού Τίμων φησι δειν τον μέλλοντα ευδαιμονήσειν εις τρία ταυτα βλέπειν: πρώτον μεν οποια πέφυκε τα πράγματα, δεύτερον δε, τινα χρη τρόπον ημάς προς αυτά διακείσθαι, τελευταίον δε τι περιέσται τοις ουτως εχουσιν”.

Το απόσπασμα αυτό έχει γνωσιολογικό χαρακτήρα, γιατί περιέχεται σε αυτό ο τρόπος θεώρησης των πραγμάτων, επιζητείται δηλαδή η γνώση και η κατανόηση αυτών. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Πύρρωνα, τρεις είναι οι τρόποι κατά τους οποίους οφείλουμε να εξετάζουμε ένα πράγμα:
[*]ως προς την γένεσή του (οποία πέφυκε τα πράγματα),
[*]την διάθεσή μας απέναντι σ’αυτό το ίδιο το πράγμα (τίνα χρή τρόπον ημάς προς αυτά διακείσθαι), και
[*]όσον αφορά στο συμπέρασμα και το όφελος που θα προκύψουν από την θεώρηση αυτή του πράγματος (τι περιέσται τοις ούτως έχουσιν).

Η προέκταση που δίνει ο Πύρρων στο όλο ζήτημα είναι η εξής: «τα μεν ουν πράγματα φησιν αυτόν (Πύρρωνα) αποφαίνειν επίσης αδιάφορα και αστάθμητα και ανεπίκριτα, δια τούτο μήτε τας αισθήσεις ημών μήτε τας δόξας αληθεύειν ή ψεύδεσθαι». Εδώ αποκλείεται κάθε γνώση, είτε αυτή είναι προϊόν των αισθήσεων είτε της νόησης, γιατί όλα τα πράγματα, κατά την άποψή του είναι ίσα και χωρίς διαφορές (“αδιάφορα”) και, κατά συνέπεια, οι γνώσεις μας γι’ αυτά δεν μπορεί να είναι μήτε ορθές μήτε εσφαλμένες. Σχετικά με το δεύτερο αυτό ζήτημα, ο φιλόσοφος συνιστά αποχή από οποιαδήποτε γνώμη, την οποία μπορεί να έχει ο άνθρωπος, σε ό,τι αφορά ένα κάποιο αντικείμενο, εξαιτίας ακριβώς της πλήρους αγνωσίας του. Σε τελική απόληξη, η “αφασία” αποτελεί το τρίτο και τελευταίο θέμα της γνωσιολογίας του Πύρρωνος, αλλά η αφασία αυτή, η σιωπή δηλαδή, που είναι αποτέλεσμα της παντελούς «αρρεψίας» (απουσίας ροπής προς τα πράγματα), επιφέρει την απραξία της ψυχής, με άλλα λόγια την ευδαιμονία του ανθρώπου.
Η θεωρία του Πύρρωνος επιδιώκει να τονίσει ιδιαίτερα την ηθική διδασκαλία του φιλοσόφου, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Το πρόβλημα της γνώσης εντάσσεται σ’ αυτό το σκεπτικό. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στο λογικό, σχετικά με ό,τι αφορά τη γνώση των πραγμάτων, απαλλάσσει ον άνθρωπο από περιττές φροντίδες και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, οδηγείται αυτός προς την αταραξία και πετυχαίνει την ποθητή γαλήνη της ψυχής.

ΤΙΜΩΝ
Αθήνα
320 - 230 π.Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας Σκεπτικός φιλόσοφος και συγγραφέας. Ο Τίμων, φτωχός κατά τη νεανική του ηλικία, κέρδιζε τα προς το ζην ως χορευτής. Αργότερα σπούδασε υπό τον Μεγαρέα Στίλπωνα και τον Ηλείο Πύρρωνα. Οι διαλέξεις που έδινε του απέφεραν φήμη και πλούτο, ώστε το 275 π.Χ. αποσύρθηκε από την Αθήνα και ασχολήθηκε με την συγγραφή. Από τα έργα του σώζονται μόνο αποσπάσματα. Έγραψε πλήθος πεζών έργων, τραγωδιών, σατυρικών δραμάτων, κωμωδιών, ποιημάτων και σίλλων – σαρκαστικών επιθέσεων κατά δογματικών φιλοσόφων σε παρωδία ηρωικών εξαμέτρων στίχων.

ΣΟΦΙΣΤΕΣ

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ

Άβδηρα
480 - 410 π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Διάσημος σοφιστής. Γεννήθηκε στα Άβδηρα, περί το 480 π.Χ. Το αρχικό του επάγγελμα ήταν αχθοφόρος. Τον ανακάλυψε ο Δημόκριτος, τον πήρε κοντά του, και τον έκανε γραμματέα του και μαθητή του. Περιηγήθηκε διάφορες ελληνικές πόλεις, καθώς και της Κάτω Ιταλίας, σαν διδάσκαλος της ρητορικής. Σχετίσθηκε με τον Περικλή και τον Ευριπίδη και τιμήθηκε πολύ στην Αθήνα. Ύστερα όμως κατηγορήθηκε για αθεΐα και τον φυγάδευσαν νύκτα. Τα βιβλία του κάηκαν δημόσια στην αγορά. Πηγαίνοντας στη Σικελία πνίγηκε κατά τον πλουν σε ηλικία περίπου εβδομήντα ετών.
Ο Πρωταγόρας, όπως και ο Ηράκλειτος, πίστευε στη διηνεκή ροή των όντων στο σύμπαν. Ο άνθρωπος γνωρίζει πράγματα όχι όπως είναι αυτά, αλλά όπως του εμφανίζονται στις αισθήσεις του. Κατά τον Πρωταγόρα δεν υπάρχουν αλήθειες που να ισχύουν, και κάτι που στον ένα φαίνεται αληθινό μπορεί στον άλλο να φανεί ψευδές. Για κάθε πράγμα υπάρχουν δύο αντίθετες εκδοχές. Την αρετή ακόμα την θεωρούσε απλώς σαν μια αγαθή έξι, που προπαρασκευάζει καλύτερη ψυχική διάθεση και προτρέπει τους ανθρώπους στη δράση. Για την ύπαρξη των θεών, ο Πρωταγόρας έλεγε: «δεν ξέρω τίποτα, γιατί μ’ εμποδίζουν να μάθω «το σκοτεινό του πράγματος και η βραχύτης της ανθρώπινης ζωής». Το κυριότερο έργο του ήταν το «Περί αληθείας».

ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ

Σαμόσατα
120 μ.Χ. – μετά το 180 μ.Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Περιώνυμος σοφιστής και συγγραφέας. Γεννήθηκε στα Σαμόσατα, γι’ αυτό και Σαμοσατεύς ονομάζεται. Τα Σαμόσατα ανήκαν στη Συριακή ή Ασσυριακή Χώρα της Κιμμαγηνής, γι’ αυτό και θεωρούσε τον εαυτό του Ασσύριο και ντυνόταν κατά τον ασσυριακό τρόπο. Επιδόθηκε στα γράμματα και επιθυμούσε να γίνει ρήτορας, που ήταν τότε και το κορύφωμα της παιδείας.
Έμαθε την ελληνική γλώσσα και τη ρητορική και έγινε δικηγόρος στην Αντιόχεια. Αλλά επιθυμώντας φήμη και κέρδος, διδάχθηκε ακόλουθα σοφιστική ρητορική στη Σμύρνη, και σαν σοφιστής άρχισε να επιδεικνύει την τέχνη του σε γιορτές και πανηγύρεις.Περιοδεύεις τη Μικρά Ασία, τη Μακεδονία, και αφού έμεινε αρκετά στην Ελλάδα, πέρασε στην Ιταλία για να καταλήξει στη Ρώμη. Αφού γρήγορα ανεγνώρισε την κενότητα του νέου επαγγέλματος, παραιτήθηκε απ’ αυτό, ετράπη προς τη φιλοσοφία γοητευμένος από τους Πλατωνικούς.
Επειδή ήταν φτωχός περιόδευσε σαν σοφιστής τη Γαλατία, διδάσκοντας και απαγγέλλοντας, για να αποκτήσει πλούτο πολύ. Ύστερα απ’ όλα αυτά, ξανάρθε στην Αθήνα, όπου φιλοσοφούσε και συνέγραφε τους περίφημους Διαλόγους του. Ο Λουκιανός, όπως αναφέρεται, έγραψε 82 έργα, από τα οποία πολλά θεωρούνται ψευδεπίγραφα. Τα ωραιότερα έργα του είναι τα διαλογικά. Γενικά οι υποθέσεις των συγγραφών του θέλγουν για την ποικιλία τους.
Ο Λουκιανός με οξύτατο βλέμμα διείδε τα πλημμελήματα των συγχρόνων του, τη δεισιδαιμονία, τον παρασιτισμό, την προσποίηση των φιλοσόφων, την απειροκαλία των γραμματικών, πράγματα που στιγμάτισε με γελαστούς χαριεντισμούς και δηκτικά σκώμματα. Δεινός ζωγράφος των ανθρωπίνων αδυναμιών, σκώπτει και χλευάζει, όχι απλώς για να κάνει τον αναγνώστη να γελάσει, αλλά για να διδάξει, επιδεικνύοντας τη φωτεινή διαύγεια και το κάλλος της ελληνικής διάνοιας, σε σύγκριση με την ημιβάρβαρη μωρία των συγχρόνων. Πέθανε στην Αλεξάνδρεια.

ΕΡΓΑ

Φάλαρις
Ιππίας ή Βαλανείον
Διόνυσος
Ηρακλής
Περί του ηλέκτρου ή των κύκνων
Μυίας εγκώμιον
Περί του οίκου
Πατρίδος εγκώμιον
Περί του ενυπνίου ήτοι βίος Λουκιανού
Τυραννοκτόνος
Αποκηρυττόμενος
Ηρόδοτος ή Αετίων
Ζεύξις ή Αντίοχος
Αρμονίδης
Σκύθης ή Πρόξενος
Δίκη συμφώνων
Υπέρ του εν τη προσαγορεύσει πταίσματος
Περί των διψάδων
Περί του μη ραδίως πιστεύειν διαβολή
Περί της αστρολογίης
Περί θυσιών
Περί πένθους
Περί της Συρίης θεού
Προς τον ειπόντα, Προμηθεύς ει εν λόγοις
Δημώνακτος βίος
Νιγρίνος
Συμπόσιον ή Λαπίθαι
Βίων πράσις
Αναβιούντες ή Αλιεύς
Περί παρασίτου, ότι τέχνη ή παρασιτική
Ψευδοσοφιστής ή Σολοικιστής
Ανάχαρσις ή Περί γυμνασίων
Τοξάρις ή Φιλία
Εικόνες
Υπέρ των εικόνων
Ερμότιμος ή Περί αιρέσεων
Λεξιφάνης
Ευνούχος
Κατάπλους ή τύραννος
Ζεύς ελεγχόμενος
Ζεύς τραγωδός
Θεών κρίσις Θεών εκκλησία
Τα προς Κρόνον
Όνειρος ή Αλεκτρυών
Προμηθεύς
Διάλογος προς Ησίοδον
Ποδάγρα
Μένιππος ή Νεκυιομαντεία
Τίμων ή Μισάνθρωπος
Χάρων ή Επισκοπούντες
Δραπέται
Δις κατηγορούμενος
Φιλοψευδής ή Απιστών
Περί ορχήσεως
Θεών Διάλογοι
Ενάλιοι Διάλογοι
Νεκρικοί Διάλογοι
Εταιρικοί Διάλογοι
Ικαρομένιππος ή Υπερνέφελος
Αληθών διηγημάτων Α,Β
Πλοίον ή Ευχαί
Προς τον απαίδευτον και πολλά βιβλία ωνούμενον
Περί των επί μισθώ συνόντων
Απολογία
Μακρόβιοι
Αλέξανδρος ή Ψευδομάντις
Περί της Περεγρίνου τελευτής
Πως δει ιστορίαν συγγράφειν
Ρητόρων διδάσκαλος
Ψευδολογιστής ή Περί της αποφράδος
Λούκιος ή Όνος
Κυνικός
Φιλόπατρις ή Διδασκόμενος
Επιγράμματα
Έρωτες
Αλκυών ή Περί μεταμορφώσεων
Δημοσθένους εγκώμιον
Ωκύπους
Χαρίδημος ή Περί κάλλους

....συνέχεια
ΜΕΝΩΝ

Λάρισα
5ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Με το όνομά του φέρεται διάλογος του Πλάτωνος. Παρακολούθησε μαθήματα του σοφιστή Γοργία. Όπως αναφέρει ο Ξενοφών στο έργο του Κύρου Ανάβασις, συμμετείχε στην εκστρατεία του Κύρου εναντίον του βασιλιά της Περσίας, ως ένας από τους πέντε στρατηγούς που διηύθυναν το ελληνικό μισθοφορικό στράτευμα του Κύρου. Μετά τη μάχη στα Κούναξα, όπου φονεύθηκε ο Κύρος, ο Πέρσης σατράπης Τισσαφέρνης τον έστειλε στον βασιλιά, που τον θανάτωσε αφού τον υπέβαλε σε βασανιστήρια επί έναν χρόνο (Ξενοφώντος, Κύρου Ανάβασις, Β, 6, 29).

ΕΥΗΝΟΣ

Πάρος
5ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Σοφιστής και ελεγειακός ποιητής από την Πάρο, του 5ου π.Χ. αιώνα. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης αναφέρουν συχνά με το όνομα αυτό κάποιον σοφιστή που ήταν και ποιητής, και ειδικότερα ποιητής ελεγειών. Στα αποσπάσματα που σώζονται μόνο από το έργο του φαίνεται ότι ο Εύηνος καλλιεργούσε την εξελιγμένη μορφή της αρχαίας ελεγείας, η ποίησή του, δηλαδή, είχε στενή σχέση με τον σοφιστικό πεζό λόγο. Πιθανώς πέθανε λίγο μετά το θάνατο του Σωκράτη.

ΣΤΩΙΚΟΙ


ΖΗΝΩΝ Ο ΣΤΩΙΚΟΣ Ή ΚΙΤΕΥΣ

Κιτίο Κύπρου
336 - 264 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ιδρυτής της Στωικής φιλοσοφίας. Για τη ζωή του λίγα είναι γνωστά. Πάντως γεννήθηκε στο Κίτιο της Κύπρου και ήταν υιός του εμπόρου Μνασέου, άσκησε δε και αυτός για λίγο το επάγγελμα του εμπόρου. Στην Αθήνα, ο Ζήνων, βρίσκεται κατά τα έτη 315 – 13, όταν πλησίασε τους κυνικούς φιλοσόφους, η επίδραση των οποίων φαίνεται στα πρώτα του έργα. Στα 310 ίδρυσε δική του σχολή στην Αθήνα, με σκοπό να ανυψώσει και να επεκτείνει την κυνική ηθική των σωκρατικών Αντισθένη και Διογένη, στηρίζοντάς την επιστημονικά και συνδέοντάς την με την ηρακλείτειο φυσική και την αριστοτέλειο λογική.
Οι μαθητές του στην αρχή ονομάζονταν Ζηνώνειοι, έλαβαν δε αργότερα το όνομα Στωικοί, από την Ποικίλη Στοά, όπου συνεσχόλαζαν. Ο Ζήνων, ακαταπόνητος εδίδαξε επί μισόν αιώνα και μέχρι του θανάτου του. Έγραψε πολλά έργα, αλλά χάθηκαν όλα. Οι Αθηναίοι και ζωντανό τίμησαν ιδιαίτερα τον Ζήνωνα, και νεκρό, με την ανέγερση μνημείου, του οποίου η επιγραφή δήλωνε ότι η ζωή του φιλοσόφου υπήρξε εντελώς σύμφωνη και συνεπής με τα διδάγματά του. Ο Ζήνων ζούσε σαν ερημίτης, και τρεφόταν συνήθως με ψωμί, μέλι και σύκα. Έπινε δε μόνο νερό.

ΑΡΙΣΤΩΝ

Χίος
3ος αιώνας π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Στωικός φιλόσοφος που έζησε τον 3ο π.Χ αιώνα. Ήταν μαθητής του Ζήνωνος από το Κίτιο και του Πολέμωνος της Πλατωνικής Ακαδημίας. Μετά το θάνατο του Ζήνωνος το 264 π.Χ. ίδρυσε τη δική του σχολή στο Κυνόσαργες. Μαθητές του ήταν ο Μιλτιάδης και ο Δίφιλος. Ο Αρίστων δεν εκτιμούσε καθόλου τις θεωρητικές επιστήμες. Γι’ αυτόν σημασία είχε μόνον η ηθική. Πίστευε ότι σκοπός της σπουδής της φιλοσοφίας είναι η ηθική βελτίωση του ανθρώπου. Από την ηθική ενέκρινε μόνο το τμήμα που αναφέρεται στις αρετές και στην αξία των αγαθών. Κατέκρινε την ηθική αυστηρότητα τω παλαιότερων Στωικών. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει σειρά συγγραμμάτων του Αρίστωνος. Αλλά ο Παναίτιος υποστηρίζει ότι ο Στωικός φιλόσοφος είχε γράψει μόνο επιστολές, ενώ τα συγγράμματα που του αποδίδονται ανήκουν στον Περιπατητικό Αρίστωνα.

ΗΡΙΛΛΟΣ

Καρχηδόνα
3ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Στωικός φιλόσοφος από την Καρχηδόνα που έζησε κατά τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα, μαθητής του Ζήνωνος του Κιτιέως και ιδρυτής φιλοσοφικής αίρεσης, της οποίας οι οπαδοί ονομάστηκαν Ηρίλλειοι. Η στωική διδασκαλία του Ζήνωνος δεχόταν ότι προορισμός των σοφών είναι η κτήση της επιστήμης, που αποτελεί το ύψιστο αγαθό. Ο Ήριλλος προσθέτει και δεύτερο σκοπό (υποτελίς), που θα μπορούσε να είναι προσιτός και στους μη σοφούς. Αυτός είναι τα εξωτερικά αγαθά της υλικής φύσης, τα οποία προσιδιάζουν όμως την έννοια του αγαθού. Ο Διογένης ο Λαέρτιος απαριθμεί δώδεκα έργα του στα οποία ο Ήριλλος αναιρεί τη διδασκαλία του Ζήνωνος. Και ο Κικέρων θεωρούσε την επιστήμη ως ύψιστο αγαθό, ενώ σχετικό και υποτελή σκοπό ως προς τον πρώτο πίστευε ότι συνιστούν τα υλικά αγαθά. Την κατάσταση μεταξύ αρετής και κακίας χαρακτήριζε ως αδιάφορη.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΜΕΤΑΘΕΜΕΝΟΣ

Ηράκλεια Πόντου
3ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Τύραννος της Ηρακλείας του Πόντου, γιος του τυράννου Κλεάρχου. Μετά τον θάνατο του πατέρα του ο Διονύσιος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της πόλης μαζί με τον αδελφό του Τιμόθεο, ο οποίος πέθανε το 337/336 π.Χ. Μετά την μάχη στον Γρανικό (334 π.Χ.), επωφελήθηκε από την κρίση που περνούσε το περσικό κράτος και επεξέτεινε την εξουσία του, παρά τις αντιδράσεις των δημοκρατικών Ηρακλειωτών, που ζήτησαν αρχικά από τον Αλέξανδρο και στη συνέχεια από τον Περδίκα την αποκατάσταση του παλαιού πολιτεύματος στην πόλη τους.
Όπως παραδίδει ο Μέμνων, ο Διονύσιος παντρεύτηκε την Άμαστριν, κόρη του Πέρση Οξάθρου και ανιψιά του Δαρείου, αυξάνοντας σημαντικά τα πλούτη του. Στους πολέμους των Διαδόχων, συμμάχησε με τον Αντίγονο, τον οποίο και βοήθησε στην πολιορκία της Κύπρου. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Αντιγόνου, αλλά και των άλλων διαδόχων, αναγόρευσε τον εαυτό του βασιλιά. Η διοίκηση του Διονυσίου υπήρξε μετριοπαθής, γι’ αυτό και επονομάστηκε Χρηστός. Πέθανε το 305 π.Χ. αφήνοντας την κηδεμονία των δύο ανήλικων γιών του Κλεάρχου και Οξάθρου στη μητέρα τους.
Διασώθηκαν νομίσματα της εποχής που ο Διονύσιος κυβερνούσε μαζί με τον Τιμόθεο και άλλα της εποχής της προσωπικής του εξουσίας, που φέρουν στη μία όψη κεφαλή νεαρού Διονύσου και στην άλλη τον Ηρακλή με τρόπαιο.


ΚΛΕΑΝΘΗΣ

Ασσό Τρωάδας
331-250 π.Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Στωικός φιλόσοφος και διάδοχος του Ζήνωνος στη σχολαρχεία της Στοάς. Καταγόταν από την Άσσο της Τρωάδος. Κατά την παράδοση, υπήρξε πυγμάχος, και όταν έφθασε στην Αθήνα, όλη του η περιουσία ήταν 4 δραχμές. Επιδόθηκε με ζήλο στις φιλοσοφικές σπουδές. Για να κατορθώσει ν’ ακούει τα μαθήματα του Ζήνωνος, αντλούσε νερό και πότισε τους κήπους όλη τη νύκτα. Για το λόγο αυτό τον έλεγαν περιπαικτικά «φρεάντλη» για να εξασφαλίσει το ψωμί του άλεθε το σιτάρι στον πέτρινο χειρόμυλο ενός φούρνου. Ήταν εξαιρετικά ρωμαλέος, και ζούσε με αυστηρότατη λιτότητα, όπως και ο δάσκαλός του Ζήνων.
Αν και ξενοφερμένος και άγνωστης καταγωγής, κέρδισε το σεβασμό και την εκτίμηση των Αθηναίων με την αρετή του και τον ασκητισμό του. Ιδιαίτερα τον εκτιμούσε ο Ζήνων, που τον θεωρούσε σαν τον πιο πιστό και ενάρετο μαθητή του. Σε όσους τον πείραζαν και αυτό γινόταν συχνά, απαντούσε με ψυχραιμία, ετοιμότητα, καλοσύνη και χάρη. Λέγεται, ότι οι συμμαθητές του τον αποκαλούσαν «όνον». «Ναι, απαντούσε, γι’ αυτό ίσως είμαι ο μόνος που μπορώ να σηκώνω το φορτίο του Ζήνωνος». Δεκαεννέα ολόκληρα χρόνια μαθήτευσε στη Στωική σχολή, και όταν ο αρχηγός της πέθανε, κρίθηκε ως ο μόνος άξιος να διαδεχθεί το Ζήνωνα στη σχολαρχεία, θέση που διατήρησε μέχρι το θάνατό του. Η διδασκαλία του δεν ήταν τόσο επαγωγός, γιατί ενώ ήταν δεινός στο γραπτό λόγο, στον προφορικό κάπως υστερούσε.
Η μνήμη του διατηρήθηκε τόσο σεβαστή, ώστε οι Ρωμαίοι, μετά το θάνατό του, έστησαν τον ανδριάντα του Κλεάνθη στη γενέτειρά του Άσσο. Ο θαυμάσιος ύμνος του προς τον Δία, που διασώθηκε ολόκληρος, καθώς και αποσπάσματα από διάφορα φιλοσοφικά του ποιήματα, δείχνουν πως δεν του έλειπαν τα ποιητικά χαρίσματα. Είχε επίσης ζωηρή επίδοση στη μουσική. Πέθανε σε βαθύτατο γήρας, σε ηλικία 99 ετών.

....συνέχεια
ΧΡΥΣΙΠΠΟΣ

Ταρσός
280 - 206 π.Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Κορυφαίος Στωικός φιλόσοφος του 3ου π.Χ. αιώνα από τους Σόλους της Κιλικίας ή την Ταρσό. Θεωρείται ο αναγεννητής της Στοάς και ο εκφραστής της στωικής «ορθοδοξίας».
Αρχικά μαθήτευσε στην Ακαδημία με σχολάρχη τον Αρκεσίλαο. Η άσκηση και η προπαιδεία του στην διαλεκτική του επέτρεψαν αργότερα να καταστεί «ούτω επίδοξος εν τοις διαλεκτικοίς», ώστε να λέγεται ότι, αν στους θεούς υπήρχε διαλεκτική, δεν θα ήταν άλλη παρά η «χρυσίππειος». Ακριβώς χάρη σ’ αυτήν μπόρεσε αργότερα να ξαναθεμελιώσει και να συστηματοποιήσει τη στωική διδασκαλία με λογικές αποδείξεις. Στην Στοά υπήρξε μαθητής του Κλεάνθους με τον οποίο συχνά συγκρουόταν και τον οποίο διαλέχθηκε το 232 π.Χ.
Υπήρξε εργατικότατος («πονικότατος»), στις δε παραδόσεις του, που γίνονταν στο ύπαιθρο, στο Λύκειο, συγκέντρωνε πλήθη. Ο Διογένης ο Λαέρτιοςπαραδίδει έναν αριθμό 750 έργων του που θεωρείται υπερβολικός. Ο Διογένης ο Λαέρτιος παραθέτει μακρύ κατάλογο με τίτλους έργων του.

ΑΡΧΕΔΗΜΟΣ

Ταρσός
2ος αιώνας π. Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Στωικός φιλόσοφος του 2ου π.Χ. αιώνα από την Ταρσό. Ίσως ήταν μαθητής του Διογένη του Βαβυλωνίου. Κατά τον Πλούταρχο, έφυγε από την Αθήνα και εγκαταστάθηκε στη Βαβυλώνα, όπου ίδρυσε στωική σχολή.

ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ

Σελεύκεια

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας ιστορικός του 1ου μ.Χ. αιώνα από την πόλη Αρτεμίτα, κοντά στον ποταμό Τίγρη, μία από τις πόλεις των Σελευκιδών που είχε διατηρήσει μέσα στο κράτος των Πάρθων τον ελληνικό πολιτισμό. Έγραψε ιστορία του κράτους των Πάρθων με τίτλο Παρθικά, της οποίας το 4ο βιβλίο αναφέρει ο Αθηναίος. Επίσης ο Στράβων, ο οποίος στο ιστορικό του έργο αναφέρει λεπτομέρειες για τους Πάρθους, έχει οπωσδήποτε υπ’ όψιν του το έργο του Απολλοδώρου, τον οποίον και αναφέρει. Ο Απολλόδωρος περιέγραφε στο έργο του την πτώση των ανατολικών περιοχών του κράτους από την κυριαρχία των Σελευκιδών και τις εισβολές ασιατικών νομαδικών λαών.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ

Ιεράπολη Φρυγίας
περ. 50 – 120 μ.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Έλληνας στωικός φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Ιεράπολη της Φρυγίας. Υπήρξε σύγχρονος του Νέρωνος και του Τραϊανού, ήταν δε δούλος του Επαφροδίτου, και έζησε στις αρχές ως δούλες στη Ρώμη, όπου άκουσε τα μαθήματα του στωικού φιλοσόφου Μουσωνίου.
Παροιμιώδης ήταν η αταραξία του και η στωικότητά του. Λέγεται, ότι ο κύριός του, για να δοκιμάσει την απάθεια του Επίκτητου, έκοβε τις σάρκες τις κνήμης του με κοπτερό όργανο. Τότε ο δούλος φιλόσοφος στράφηκε και είπε απαθώς στο βασανιστή του: «θα την θραύσης». Και όταν αληθινά, του έσπασε το κόκαλο, ο Επίκτητος συμπλήρωσε: «Σου το είπον». Από τότε έμεινε χωλός.
Απελευθερώθηκε με εξαγορά και έγινε διδάσκαλος της φιλοσοφίας στη Ρώμη, απ’ όπου εκδιώχθηκε περί το 90 μ.Χ., ύστερα από διαταγή του Δομιτιανού κατά των. Αποσύρθηκε στη Νικόπολη της Ηπείρου και εκει συγκέντρωσε τους πολυπληθείς μαθητές του, που είχαν συρρεύσει από τη Ρώμη, και συνέχισε τη διδασκαλία του, θαυμαζόμενος για την απλότητα και την άκρα λιτότητά του.

Ο Επίκτητος υπήρξε ένας από τους πιστότερους ερμηνευτές του καθαρού στωικισμού.

ΕΡΓΑ
* Διατριβαί
* Εγχειρίδιον

ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Αθήνα
470 - 399 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ένας από τους σοφότερους άνδρες της αρχαιότητας. Γεννήθηκε στην Αθήνα στα 470 π.Χ., και ήταν υιός του γλύπτη Σωφρονίσκου και της μαίας Φαιναρέτης, από το δήμο Αλωπεκής. Στην αρχή δοκίμασε ν’ ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του, οι δε Τρεις Χάριτες, άγαλμα που σωζόταν επί Παυσανία, ήταν έργο δικό του. Γρήγορα όμως εγκατέλειψε τη γλυπτική, για ν’ αφοσιωθεί στη φιλοσοφία, στην οποία και αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του, διδάσκοντας, όχι σε σχολείο, αλλά συζητώντας σε κάθε σημείο της πόλεως με ανθρώπους κάθε τάξεως και με κύριο στόχο τα ηθικά, θρησκευτικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.
Η διαλεκτική ικανότητά του, η λεπτότητά του και η πνευματική πρωτοτυπία του με τον τέλεια ηθικό χαρακτήρα του, προσέλκυαν τους νέους αριστοκράτες με τους οποίους ιδιαίτερα συνδεόταν. Αντίθετα προς του συγχρόνους του σοφιστές, ο Σωκράτης δεν ελάμβανε αμοιβή για τη διδασκαλία του. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ξεπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα, και αγωνίσθηκε με μεγίστη ανδρεία και καρτερία στην Ποτίδαια όπου, και έσωσε τη ζωή του Αλκιβιάδη (432), στο Δήλιο (424) και στην Αμφίπολη (422). Διετέλεσε επιστάτης των Πρυτάνεων και αντιτάχθηκε στην παράνομη ψηφοφορία με την οποία ο δήμος των Αθηναίων καταδίκασε σε θάνατο τους εννέα στρατηγούς, οι οποίοι, αφού νίκησαν στην ναυμαχία των Αργινουσών, αναγκάσθηκαν από την τρικυμία να αφήσουν άταφους τους πεσόντες. Το ίδιο δεν υπάκουσε και στους τριάκοντα τυράννους, που τον διέταξαν να πάει με τέσσερις άλλους να φέρει στην Αθήνα τον Σαλαμίνιο Λέοντα, για να τον θανατώσουν.

Επειδή ο Σωκράτης καταπολεμούσε τις ολέθριες θεωρίες των διαφόρων σοφιστών και κατέκρινε το καθεστώς του δημοκρατικού πολιτεύματος, ονομάζοντας βλακώδη την εκλογή των αρχόντων με κυάμους, δημιούργησε πολλούς εχθρούς, μερικοί από τους οποίους, ως ο Αριστοφάνης, τον συνέχεαν με τους σοφιστές, που τους θεωρούσαν αίτιους των ατυχιών της πόλεως. Έτσι ο σοφός κατηγορήθηκε για ασέβεια από τον πολιτικό Άνυτο, τον ποιητή Μέλητο και το ρήτορα Λύκωνα και, ακόμα, για διαφθορά των νέων. Εισηγητής της κατηγορίας ήταν ο Μέλητος και αυτός τη συνέταξε. Το κείμενο έλεγε: «Αδικεί Σωκράτης ους μεν η πόλις νομίζει θεούς ου νομίζων, έτερα δεν καινά δαιμόνια εισηγούμενος• αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων• τίμημα θάνατος». Ο Σωκράτης μπορούσε ν’ αποφύγει την καταδίκη αν δεχόταν ν’ απολογηθεί ή αν εκλιπαρούσε το έλεος των δικαστών, όπως συνηθιζόταν τότε. Όχι μόνο ένα τέτοιο δεν έκανε ο Σωκράτης, αλλά και όταν ο σοφός κηρύχθηκε ένοχος, και συζητείτο, σύμφωνα με το Αττικό Δίκαιο, η επιβλητέα ποινή, ο Σωκράτης αγέρωχος και με θάρρος, δήλωσε ότι του ήταν αδύνατο να διακόψει το έργο της διαπαιδαγωγήσεως των νέων, έργο που μέχρι τώρα έκανε σύμφωνα με τη θέληση του θεού. Η υπερήφανη στάση του Σωκράτη ερέθισε τους δικαστές, και ογδόντα απ’ αυτούς, που πριν είχαν δώσει αθωωτική ψήφο, τώρα ψήφισαν και αυτοί υπέρ της θανατικής ποινής.

Επειδή η εκτέλεση της θανατικής ποινής καθυστέρησε, εξ αιτίας της θεωρίας τη Δήλο, ο Σωκράτης έμεινε τριάντα μέρες στη φυλακή, όπου τον επισκέπτονταν οι φίλοι του, όμως αρνήθηκε επίμονα τη σωτηρία του με απόδραση, που του είχαν προετοιμάσει οι φίλοι του, θεωρώντας αυτήν σαν άτιμη πράξη. Έτσι, ήπιε το κώνειο με αδιάσειστη ηρεμία και θεία έξαρση, φιλοσοφώντας ηρεμότατα ακόμα και κατά την ημέρα του θανάτου του. Γρήγορα οι Αθηναίοι μετανόησαν για το θάνατο του σοφού, και με πολλούς τρόπους τίμησαν τη μνήμη του. Λέγεται μάλιστα ότι, όταν παιζόταν στο θέατρο η τραγωδία του Ευριπίδη, που είχε υπόθεση τον άδικο θάνατο του Παλαμήδη, την ώρα που ο χορός τραγουδούσε, λέγοντας «εκάνετε, εκάνετε, τον πάνσοφον, ω Δαναοί, ταν ουδέν αλγύνουσαν αηδόνα μουσάν, των Ελλήνων τον άριστον», το πλήθος των θεατών ξέσπασε σε κλάματα.

Για το χαρακτήρα του Σωκράτη συμφωνούν όλες οι πηγές. Η εξωτερική του μορφή δεν είχε τίποτα από την ελληνική καλλονή και τον τύπο του φυσιογνωμικά εξελιγμένου Έλληνα. Ήταν άσχημος, με μάτια πεταγμένα έξω, μύτη κοντή και χονδρή με σηκωμένα ρουθούνια, παχιά χείλη, κεφάλι φαλακρό και κοιλιά εξογκωμένη., ψυχικά όμως και πνευματικά ήταν τύπος υπέροχος και διακρινόταν για τη λεπτότητά του, την εξυπνάδα του, την πρωτοτυπία του, το χρηστό ήθος, την εγκράτεια και την αυτάρκειά του για τη γαλήνη και τη φαιδρότητα της ψυχής του και, όπως λέγει ο Πλάτων, ήταν «ο άριστος, ο φρονιμότατος και δικαιότατος των Ελλήνων».
Ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτα και όσα γνωρίζουμε γι’ αυτόν προέρχονται από συγγράμματα του Ξενοφώντα, του Πλάτωνα, και του Αριστοτέλη. Όμως, οι πηγές αυτές παρουσιάζουν διαφορετική κάπως την εικόνα της φιλοσοφίας του Σωκράτη. Ο Ξενοφών δέχεται το Σωκράτη σαν μεταρρυθμιστή της κοινωνίας, οι άλλοι δε, στηριζόμενοι στον Πλάτωνα, τον παριστάνουν κυρίως σαν ηθικοδιδάσκαλο, και άλλοι, τέλος, συμφωνώντας με τον Αριστοτέλη, δέχονται τον Σωκράτη, όχι σαν ηθικοδιδάσκαλο αλλά σαν διαλεκτικό. Η φιλοσοφία του Σωκράτη, στην επιστημονική της μορφή, είναι διαλεκτική, η οποία στην εφαρμογή της πάνω σε συγκεκριμένα πράγματα γίνεται ηθική. Σαν τους σοφιστές, έτσι και ο Σωκράτης, έχει σαν βάση της φιλοσοφίας του όχι τη φύση, αλλά τον άνθρωπο, κατεβάζοντας με αυτό τον τρόπο, ως είπε ο Κικέρων, τη φιλοσοφία από τον ουρανό στη γη.

ΑΙΣΧΙΝΗΣ

Αθήνα
389 – 314 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Περίφημος ρήτορας και πολιτικός, αντίπαλος του Δημοσθένη. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 389 π.Χ. από φτωχούς γονείς γι’ αυτό δεν μπόρεσε να φοιτήσει στην σχολή του Ισοκράτη και του Πλάτωνα, όπως συνέβαινε με άλλους εύπορους νέους της εποχής του. Η ασχολία του με το επάγγελμα του ηθοποιού (τριταγωνιστής) έδωσε σ’ αυτόν την ευκαιρία να αντλήσει πλούσια μόρφωση από τη μελέτη των Αρχαίων τραγωδιών. Σαν δημόσιος υπογραμματέας είχε την ευκαιρία να αποκτήσει πλούσιες γνώσεις σχετικά με τη νομοθεσία των Αθηνών. Την πολιτική του σταδιοδρομία άρχισε το 348 σαν εχθρός του Φιλίππου μετά την κατάληψη υπ’ αυτού της πόλεως Ολύνθου. Εξεφώνησε λόγους παροτρύνων τους Αθηναίους να ξεσηκώσουν Πανελλήνιο πόλεμο εναντίον του Φιλίππου.

Οι Αθηναίοι εξέλεξαν τότε αυτόν μέλος της πρεσβείας, η οποία επισκέφθηκε τις πόλεις της Πελοποννήσου για να τις ξεσηκώσει εκφωνώντας πύρινους λόγους εναντίον του Φιλίππου. Το 346 έγινε η Φιλοκράτειος ειρήνη μεταξύ Αθηναίων και Φιλίππου, στις διαπραγματεύσεις έλαβον μέρος οι Αισχίνης και ο Δημοσθένης. Επειδή στις διαπραγματεύσεις ο Δημοσθένης αντελήφθη φιλική διάθεση του Αισχίνη προς το Φίλιππο, κατήγγειλε τούτον μετά του Τιμάρχου. Παραπέμφθηκε σε δίκη, υπερασπίζοντας τον εαυτόν του εξεφώνησε τον περίφημο περί Παραπρεσβείας λόγο (απολογία του). Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν αθωωτική για τον Αισχίνη. Κατόπιν προσεχώρησε στο κόμμα των Ευβούλου και Φωκίωνος που ήθελαν την σύναψη ειρήνης μεταξύ Αθηναίων και Φιλίππου.

Μετά την μάχη της Χαιρώνειας το 338 ο Κτησιφών επρότεινε να τιμηθεί ο Δημοσθένης δια χρυσού στεφάνου για την αρετή του και τον πατριωτισμό του. Ύστερα απ’ αυτό ο Αισχίνης υπέβαλε καταγγελία ισχυριζόμενος ότι ο νόμος δεν επέτρεπε να τιμηθεί ο Δημοσθένης δια στεφάνου. Η δίκη έγινε το 330 π.Χ. με καθυστέρηση έξι χρόνων. Στη δίκη ο Αισχίνης εξεφώνησε τον κατά Κτησιφώντος λόγος, ο δε Δημοσθένης τον περί στεφάνου λόγον. Το αποτέλεσμα της δίκης υπήρξε δυσμενές για τον Αισχίνη.
Καταδικάσθηκε σε χρηματική ποινή και για απιστία. Ύστερα απ’ αυτό κατέφυγε στη Ρόδο όπου ίδρυσε ρητορική σχολή. Πέθανε το 314. Από τα έργα του διασώθηκαν μόνον τρεις λόγοι. Ο λόγος κατά Τιμάρχου, ο περί Παραπρεσβείας (απολογία του) και ο κατά Κτησιφώντα. Οι λόγοι του θεωρούνται εξαιρετικά δείγματα ρητορικής τέχνης.

ΕΡΓΑ

* Κατά Τιμάρχου
* Περί της παραπρεσβείας
* Κατά Κτησιφώντος
* Επιστολαί

...συνέχεια

ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ

Αθήνα
450 – 404 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Αλκιβιάδης, πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της Αθήνας του 5ου π.Χ. αιώνα, γεννήθηκε το 452 και πέθανε το 404 π.Χ. Κατά τη δεύτερη και την Τρίτη δεκαετία του Πελοποννησιακού πολέμου αναδείχθηκε στη σημαντικότερη προσωπικότητα της πόλης του. Ήταν γόνος της υψηλότερης αθηναϊκής αριστοκρατίας. Από τον πατέρα του Κλεινία, που ανδραγάθησε το 480 π.Χ. στη ναυμαχία του Αρτεμισίου και βρήκε ένδοξο θάνατο το 446 π.Χ. στη μάχη της Κορώνειας εναντίον των Βοιωτών, η γενιά του έφτανε στους Αιακίδες, αφού, κατά την παράδοση, ήταν απόγονος του γιού του Αίαντα Ευρυσάκη.

Η φύση προίκισε τον νεαρό Αλκιβιάδη με έξοχα προσόντα: ομορφιά και πνευματική δεξιότητα συμμάχησαν με την ευγένεια της καταγωγής. Την ομορφιά του, στην οποία ενσαρκωνόταν η ιδεώδης ομορφιά του Αθηναίου εφήβου και στην οποία συνταιριάζονταν αισθητική τελειότητα, κομψότητα και χάρη, ύμνησαν πολλοί από τους συγγραφείς της αρχαιότητας.. Ο Αλκιβιάδης είχε όχι μόνο συνείδηση της γοητείας του, αλλά και το πάθος να τη διατηρήσει ανάλλαγη και άφθαρτη στο χρόνο. Το μειονέκτημα που του έδωσε η φύση, κάποιο τραυλισμό στην ομιλία, κατόρθωσε να μεταβάλλει σε αρετή του λόγου, έτσι που πολλοί από τους αριστοκρατικούς και κομψούς νέους της εποχής να το μιμούνται.
Την πνευματική του δεξιότητα χαρακτήριζαν η ζωηρότητα και η ευστροφία ενός νου, που μπορούσε να θέλγει ακόμη και τον Σωκράτη. Στη Σπάρτη διακρίθηκε στη λιτή δίαιτα και τη γυμναστική. Τους Βοιωτούς άφησε έκπληκτους η ικανότητά του στις σωματικές ασκήσεις. Στην Ιωνία ξεπέρασε όλους σε φιληδονία και ακολασία, στη Θράκη στο μεθύσι και στη Μικρά Ασία τον Τισσαφέρνη σε πολυτέλεια και μεγαλοπρέπεια.
Ορφανός σε ηλικία πέντε ετών, ο Αλκιβιάδης ανατράφηκε με επιτρόπους του γιούς του Ξανθίππου, πρώτους εξαδέλφους της μητέρας του, τον Αρίφρονα και τον επιφανέστερο πολιτικό της Αθήνας, τον Περικλή. Ως τροφός του αναφέρεται η Λάκαινα Αμύκλα, ως παιδαγωγός του ο Ζώπυρος, που δεν είχε τη δύναμη να χαλιναγωγεί τον δύστροπο χαρακτήρα του. Ο Περικλής, αν και τον πήρε σπίτι του, λόγω των πολλών ασχολιών του με τις υποθέσεις της αθηναϊκής δημοκρατίας, δεν είχε τη δύναμη να χαλιναγωγεί το δύστροπο χαρακτήρα του, να του εμφυσήσει την αντίληψη ότι ελευθερία και καθήκον συμπορεύονται και ότι ερείσματα αναγκαία της πολιτικής είναι η σύνεση και η ηθική.
Οι σοφιστές και ο Σωκράτης έπαιξαν αναμφίβολα πολύ σημαντικό ρόλο στην αγωγή του. Ο Πρόδικος του δίδαξε τη γοητεία του μύθου και του λόγου, ο Πρωταγόρας τη διαλεκτική και τον αγνωστικισμό. Κανείς, ωστόσο, δεν μπόρεσε να τον συναρπάσει όσο ο Σωκράτης, ο μόνος δάσκαλος ζωής που γνώρισε και ο μόνος στον οποίο μπορούσε να πειθαρχεί η αντινομική φύση του. Ο δεσμός ανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή συχνά άγγιξε τα όρια της αυτοθυσίας. Στην εκστρατεία στην Ποτίδαια (432 π.Χ.) ο Σωκράτης όχι μόνο έσωσε τον νεαρό και τραυματισμένο Αλκιβιάδη από βέβαιο θάνατο αλλά και έπεισε τους στρατηγούς να στεφανώσουν εκείνον για ανδραγαθία. Στη μάχη στο Δήλιο (424 π.Χ.) ο Αλκιβιάδης ανταπέδωσε την οφειλή του: αν και έφιππος δεν τράπηκε σε φυγή μαζί με τους άλλους Αθηναίους ιππείς, αλλά αγωνίστηκε μέχρι να διασώσει τον Σωκράτη που μαχόταν πεζός.
Οι νέοι της Αθήνας μιμούνταν το ντύσιμο και τους εκκεντρισμούς του. Τέλος, ο δήμος τον αποθέωσε όταν στην Ολυμπία με τα επτά άρματά του κέρδισε τρείς συνεχείς νίκες. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τη νίκη του αυτή τον τίμησαν και άλλοι Έλληνες: οι Εφέσιοι που διακόσμησαν με κάθε πολυτέλεια τη σκηνή του, οι αντιπρόσωποι της Χίου που προσέφεραν πλήθος σφάγια στους εορταστές και οι Λέσβιοι που κέρασαν όλους με το μυροβόλο κρασί τους.
Το τέλος του μεγάλου ηγέτη της Αθήνας ήταν οικτρό. Ενώ κοιμόταν, οι απεσταλμένοι του Φαρνάβαζου, ο ανιψιός του Μαζαίος και ο θείος του Σουσαμίθρης, έβαλαν φωτιά γύρω από την οικία του και όταν αυτός, πάντα θαρραλέος, βγήκε από αυτό με την εταίρα του Τιμάνδρα και κάποιον Αρκάδα τον σκότωσαν με βέλη. Το κεφάλι του το μετέφεραν στον σατράπη, ενώ το κορμί του τάφηκε από την πιστή του Τιμάνδρα.
Κατ’ άλλη εκδοχή, την οικία στην οποία κατοικούσε ο Αλκιβιάδης πολιόρκησαν νύχτα δύο ευγενείς Πέρσες που την αδελφή τους είχε διαφθείρει, και τον σκότωσαν για να ξεπλύνουν την οικογενειακή ντροπή. Έτσι τελείωσε η ζωή Του Αλκιβιάδη στα 45 μόλις χρόνια του.

ΞΕΝΟΦΩΝ

Αθήνα
περ. 430 - 354 π.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Διάσημος αρχαίος ιστορικός, φιλόσοφος, συγγραφέας και στρατηγός, μαθητής του Σωκράτη. Μετά την ήττα του Κύρου στα Κούναξα από τον Αρταξέρξη, οδήγησε με χίλιες περιπέτειες και κακουχίες του μυρίους Έλληνες μισθοφόρους στο Βυζάντιο. Οι Αθηναίοι τον κατηγόρησαν ως «λακωνίζοντα» και τον εξόρισαν για να εγκατασταθεί στην Κόρινθο. Αργότερα όμως ξαναγύρισε στην Αθήνα, όπου πέθανε. Τα έργα του, προϊόντα δαιμόνιου πνεύματος και μεστά από υψηλές ιδέες, είναι ιστορικά, ιστορικοπολιτικά, φιλοσοφικά και πρακτικά.

ΕΡΓΑ

* Απομνημονεύματα
* Ελληνικά
* Κύρου Ανάβασις
* Κύρου Παιδεία
* Οικονομικός
* Πόροι
* Ιππαρχικός
* Περί ιππικής
* Κυνηγετικός
* Συμπόσιον
* Απολογία Σωκράτους
* Ιέρων
* Επιστολαί
* Αθηναίων πολιτεία
* Λακεδαιμονίων πολιτεία
* Αγησίλαος

ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Χαιρώνεια Βοιωτίας
περ. 45 – 120 μ.Χ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο σπουδαιότερος από τους αρχαίους Έλληνες λογογράφους. Γεννήθηκε στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας το 46 μ.Χ. και πέθανε εκεί στα 127. Σπούδασε φιλοσοφία στην Αθήνα. Ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια και στην Ρώμη, όπου έμεινε πολύ καιρό, και σχετίσθηκε με την Αυλή του Τραϊανού, για να γίνει αργότερα δάσκαλος του αυτοκράτορα Αδριανού. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, απέκτησε τα αξιώματα του άρχοντα και ιερέα του Πυθίου αγώνων. Έγραψε 85 έργα, από τα οποία τα σπουδαιότερα είναι οι «Παράλληλοι Βίοι» και οι υπό τον τίτλο «Ηθικά» πραγματείες του. Το πρώτο είναι βιογραφίες επισήμων Ελλήνων και Ρωμαίων, γραμμένες με θελκτικό και διδακτικό ύφος, πολύτιμες για τα ιστορικά στοιχεία που προσφέρουν.

ΕΡΓΑ

* ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ
*Σόλων – Ποπλικόλας
*Θεμιστοκλής – Κάμιλλος
*Θησεύς – Ρωμύλος
*Λυκούργος – Νουμάς
*Περικλής – Φάβιος Μάξιμος
*Γάιος Μάρκιος – Αλκιβιάδης
*Αριστείδης – Μάρκος Κάτων
*Πελοπίδας – Μάρκελλος
*Άγις, Κλεομένης – Τιβέριος, Γάιος Γράκχοι
*Αιμίλος – Τιμολέων
*Δίων – Βρούτος
*Κίμων – Λεύκολλος
*Πύρρος – Μάριος
*Φιλοποίμην – Τίτος Φλαμινίνος
*Νικίας – Κράσσος
*Φωκίων – Κάτων
*Αλέξανδρος – Καίσαρ
*Δημοσθένης – Κικέρων
*Λύσανδρος – Σύλλας
*Αγησίλαος – Πομπήιος
*Σερτώριος – Ευμένης
*Δημήτριος – Αντώνιος
*Άρατος – Αρτοξέρξης
*Γάλβας – Όθων
* ΗΘΙΚΑΠερί παίδων αγωγής
*Πως δει τον νέον ποιημάτων ακούειν
*Περί του ακούειν
*Πώς αν τις διακρίνοιε τον κόλακα του φίλου
*Πώς αν τις αίσθοιτο εαυτού προκόπτοντος επ’ αρετή
*Πώς αν τις υπ’ εχθρών ωφελοίτο
*Περί πολυφιλίας
*Περί τύχης
*Περί αρετής και κακίας
*Παραμυθητικός προς Απολλώνιον
*Υγιεινά παραγγέλματα
*Γαμικά παραγγέλματα
*Επτά σοφών συμπόσιον
*Περί δεισιδαιμονίας
*Βασιλέων αποφθέγματα και στρατηγών
*Αποφθέγματα Λακωνικά
*Τα παλαιά των Λακεδαιμονίων επιτηδεύματα
*Λακαινών απφθέγματα
*Γυναικών αρεταί
*Συναγωγή ιστοριών παραλλήλων Ελληνικών και Ρωμαϊκών
*Περί της Ρωμαίων τύχης
*Αίτια Ρωμαϊκά
*Αίτια Ελληνικά
*Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής Α,Β
*Πότερον Αθηναίοι κατά πόλεμον ή κατά σοφίαν ενδοξότεροι
*Περί Ίσιδος και Οσίριδος
*Περί του ει του εν Δελφοίς
*Περί του μη χράν έμμετρα νυν την Πυθίαν
*Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων
*Ει διδακτόν η αρετή
*Περί ηθικής αρετής
*Περί αοργησίας
*Περί ευθυμίας
*Περί φιλαδελφίας
*Περί της εις τα έγγονα φιλοστοργίας
*Ει αυτάρκης η κακία προς κακοδαιμονίαν
*Περί του πότερον τα ψυχής ή τα σώματος πάθη χείρονα
*Περί αδολεσχείας
*Περί πολυπραγμοσύνης
*Περί φιλοπλουτίας
*Περί δυσωπίας
*Περί φθόνου και μίσους
*Περί του εαυτόν επαινείν ανεπιφθόνως
*Περί των υπό του θείου βραδέως τιμωρουμένων
*Περί ειμαρμένης
*Περί του Σωκράτους δαιμονίου
*Περί φυγής
*Παραμυθητικός προς την γυναίκα
*Συμποσιακών
*Ερωτικός
*Ερωτικαί διηγήσεις
*Περί του ότι μάλιστα τοις ηγεμόσιν δει τον φιλόσοφον διαλέγεσθαι
*Προς ηγεμόνα απαίδευτον
*Ει πρεσβυτέρω πολιτευτέον
*Περί του μη δειν δανείζεσθαι
* Πολιτικά παραγγέλματα
*Περί μοναρχίας και δημοκρατίας και ολιγαρχίας
*Βίοι των δέκα ρητόρων
*Συγκρίσεως Αριστοφάνους και Μενάνδρου επιτομή
*Περί της Ηροδότου κακοηθείας
*Περί των αρεσκόντων φιλοσόφοις φυσικών δογμάτων
*Αίτια φυσικά
*Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της Σελήνης
*Περί του πρώτως ψυχρού
*Πότερον ύδωρ ή πυρ χρησιμώτερον
*Πότερα των ζώων φρονιμώτερα, τα χερσαία ή τα ένυδρα
*Περί του τα άλογα λόγω χρήσθαι
*Περί σαρκοφαγίας Α,Β
*Πλατωνικά ζητήματα
*Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας
*Επιτομή του περί της εν τω Τιμαίω ψυχογονίας
*Περί Στωικών εναντιωμάτων
*Ότι παραδοξότερα οι Στωικοί των ποιητών λέγουσιν
*Περί των κοινών εννοιών προς τους Στωικούς
*Ότι ουδέ ηδέως ζην εστίν κατ’ Επίκουρον
*Προς Κολώτην
*Ει καλώς είρηται το λάθε βιώσας
*Περί μουσικής

ΔΙΑΦΟΡΟΙ μ.Χ.


ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ

Αθήνα
170 μ. Χ. - 244-249 μ. Χ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γιός του Ουήρου, γεννήθηκε γύρω στο 170 μ.Χ. και πέθανε επί βασιλείας του Ρωμαίου αυτοκράτορα Φιλίππου του Άραβος (244 - 249). Σπούδασε στην Αθήνα, έζησε κοντά στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο, στη Ρώμη, και αργότερα επανήλθε στην Αθήνα, όπου και πέθανε.

ΕΡΓΑ

*Τα ες τον Τυανέα Απολλώνιον
*Απολλωνίου του Τυανέως επιστολαί
*Βίοι Σοφιστών
*Ηρωικός
*Νέρων
*Φιλοστράτου Εικόνες
*Φιλοστράτου του Νεωτέρου Εικόνες
*Γυμναστικός
*Επιστολαί