Θρησκείες

ΙΝΔΙΑ

Σίβα, ο Βασιλιάς του χορού







O Σίβα, o ινδός θεός της καταστροφής, είναι επίσης γνωστός ως Ναταράτζα, «ο Βασιλιάς του χορού» -- στα σανσκριτικά «Nata» σημαίνει χορός και «raja» σημαίνει Κύριος / Βασιλιάς. Η εικόνα του Ναταράτζα έλαβε την γνωστή της μορφή στα ορειχάλκινα καλλιτεχνήματα της εποχής της δυναστείας των Τσόλα (Chola ,10ος αι. π.Χ.) και από τότε συνέχισε να κατασκευάζεται από μέταλλο, πέτρα και άλλα υλικά μέχρι σήμερα. Ο Τσόλα Ναταράτζα συχνά λέγεται, πως είναι το ανώτατο επίτευγμα της Ινδικής φιλοσοφίας. Ένας ενδιαφέρον μύθος βρίσκεται πίσω από τη σύλληψη της ιδέας του Σίβα ως Nαταράτζα: σ' ένα πυκνό δάσος στη Νότια Ινδία κατοικούσαν πλήθη από αιρετικούς σοφούς. Προς τα εκεί προχώρησε ο Σίβα για να τους αντικρούσει, συνοδευόμενος από τον Βίσνου μεταμφιεσμένο σε μια πολύ όμορφη γυναίκα. Οι σοφοί άρχισαν να διαφωνούν βιαίως μεταξύ τους, αλλά σύντομα ο θυμός τους στράφηκε προς τον Σίβα και προσπάθησαν να τον καταστρέψουν με διάφορα ξόρκια. Μια τρομακτική τίγρης δημιουργήθηκε μέσα από τις φλόγες της θυσιαστηρίου και όρμησε εναντίον του, αλλά αυτός, χαμογελώντας ευγενικά, την έπιασε και με το νύχι του μικρού του δαχτύλου έγδαρε το δέρμα της και το τύλιξε επάνω του σα μεταξωτό ρούχο! Χωρίς να αποθαρρυνθούν οι σοφοί, ανανέωσαν τις προσφορές τους και δημιούργησαν ένα τερατώδες ερπετό, το οποίο ο Σίβα επίσης έπιασε και το τύλιξε στο λαιμό του σα γιρλάντα. Τότε, άρχισε να χορεύει, αλλά τότε, εξαπέλυσαν εναντίον του ένα ακόμη τέρας με τη μορφή μοχθηρού Τότε, ο θεός πάτησε με το πόδι του πάνω του και έσπασε την πλάτη του πλάσματος, κάνοντας το να σπαρταράει στο έδαφος κι έτσι, με τον τελευταίο του αντίπαλο στο έδαφος, ο Σίβα συνέχισε να χορεύει.νάνου.τέχνης



Για να κατανοήσουμε την ιδέα του Ναταράτζα, οφείλουμε να κατανοήσουμε αρχικά, την ιδέα του ίδιου του χορού. Όπως η γιόγκα, ο χορός προκαλεί έκσταση, πνευματική ανάταση και βίωση του Θείου. Στην Ινδία συνεπώς, ο χορός ήκμασε από άκρη σε άκρη μαζί με την αυστηρή ηθική των διαλογιστικών αξιών (νηστεία, απόλυτη εσωστρέφεια κ.λ.π.). Ο Σίβα λοιπόν, ο μέγας Γιόγκι των θεών είναι αναγκαία επίσης ο Κύριος του χορού.





Έτσι, ο Σίβα Nαταράτζα παρουσιάστηκε αρχικά σε μια σειρά από όμορφα μπρούτζινα αγάλματα στη Νότια Ινδία, μεταξύ του 10ου και 12ου αι. π.Χ. Σε αυτές τις εικόνες, ο Nαταράτζα χορεύει έχοντας κάτω από το δεξί πόδι του μία ξαπλωμένη φιγούρα και το αριστερό πόδι κομψά υψωμένο. Μια κόμπρα ξεδιπλώνεται από τον κάτω δεξιά βραχίονά του, μια ημισέληνος και ένα κρανίο βρίσκονται τοποθετημένα στην κορυφή του κεφαλιού του. Χορεύει μέσα σε μία αψίδα φωτιάς. Αυτός ο χορός λέγεται "ο Χορός της Ευλογίας" (anandatandava). Αυτές οι εικονογραφικές λεπτομέρειες του Ναταράτζα θα πρέπει να ερευνηθούν σύμφωνα με την Ινδική παράδοση και με όρους πολύπλοκης εικονικής αλληγορίας:



Στις πιο συνηθισμένες φιγούρες, ο θεός παρουσιάζεται με τέσσερα χέρια. Αυτή η πολλαπλότητα των χεριών αναπαριστά τις τέσσερις κύριες κατευθύνσεις. Κάθε χέρι είτε κρατά ένα αντικείμενο είτε κάνει μία συγκεκριμένη χειρονομία (mudra). Το επάνω δεξιά χέρι κρατάει μία κλεψύδρα τύμπανο, σύμβολο της δημιουργίας. Κτυπά το ρυθμό του σύμπαντος. Το τύμπανο παράγει επίσης, τον ήχο που συνοδεύει το χορό του Σίβα. Συμβολίζει τον ήχο, ως πρώτο στοιχείο του αναπτυσσόμενου σύμπαντος, αφού είναι το πρώτο και το πιο διαχυτικό απ' όλα τα στοιχεία. Η μύθος λέει, πως όταν ο Σίβα έδωσε το δώρο της σοφίας στον ανίδεο Πάνινι Panini, μέγας λόγιος της σανσκριτικής), ο ήχος του τυμπάνου περιέκλειε ολόκληρη τη σανσκριτική γραμματική. Το πρώτο έμμετρο σύγγραμμα της γραμματικής του Πάνινι είναι στην πραγματικότητα, η Σίβα σούτρα (Shiva sutra).



Το τύμπανο κλεψύδρα αναπαριστά επίσης, την αρσενική και τη θηλυκή ζωτική αρχή – δυο τρίγωνα εισδύουν το ένα στο άλλο για να σχηματίσουν ένα εξάγωνο. Όταν διαχωρίζονται, το σύμπαν επίσης, διαλύεται. Το αντίθετο χέρι, το επάνω αριστερά, κρατάει στην παλάμη του μια γλώσσα από φλόγες. Η φωτιά είναι το στοιχείο της καταστροφής του κόσμου. Σύμφωνα με την ινδική μυθολογία, στο τέλος του κόσμου, το μέσο αφανισμού θα είναι η φωτιά. Έτσι, η ισορροπία των δύο χεριών απεικονίζει την εξισορρόπηση της δημιουργίας και της καταστροφής. Ο ήχος ενάντια στις φλόγες, η ακατάπαυστη δημιουργία κατ' αντιπαράσταση με την ακόρεστη επιθυμία της εξολόθρευσης. Το δεύτερο δεξί χέρι βρίσκεται σε στάση (mudra) abhaya, που σημαίνει "χωρίς φόβο", μία κίνηση προστασίας, ερμηνεία που συνήθως αποδίδεται σε μια προβαλλόμενη παλάμη .
Απεικονίζει το θεό σαν προστάτη.


Το αριστερό πόδι είναι σηκωμένο προς το δεξί και το περνά διασταυρώνοντάς το – το κάτω αριστερό χέρι είναι τεντωμένο εγκάρσια στο σώμα και δείχνει το ανασηκωμένο αριστερό πέλμα, αναπαριστώντας έτσι την απελευθέρωση από τον κύκλο της γέννησης και του θανάτου.
Ενδιαφέρον επίσης, παρουσιάζει, ότι το χέρι που δείχνει το ανασηκωμένο πέλμα βρίσκεται σε μια στάση που μιμείται την προτεταμένη προβοσκίδα του ελέφαντα. Στα σανσκριτικά, αυτό είναι γνωστό ως «η στάση της προβοσκίδας του ελέφαντα» (gaja-hasta-mudra) και είναι σύμβολο του Γκανέσα (Ganesha, ο θεός ελέφαντας που εξαφανίζει όλα τα εμπόδια), γιού του Σίβα Ο Σίβα χορεύει πάνω στο σώμα ενός νάνου apasmara-purusha (ο άνθρωπος της λησμοσύνης), που ενσαρκώνει την άγνοια, την αδιαφορία, την τεμπελιά.


Η δημιουργία, στην πραγματικότητα, όλη η δημιουργική ενέργεια είναι δυνατή, μόνο όταν το βάρος της αδράνειας (το αδάμαστο σκότος του σύμπαντος) υπερνικηθεί και εξαφανιστεί. Η εικόνα του Nαταράτζα λοιπόν, κατευθύνει κάθε άτομο να υπερνικήσει τον εφησυχασμό και να περάσει στην δράση. Ο κύκλος της φωτιάς και του φωτός που περικλείει ολάκερη την εικόνα, προσδιορίζει το πεδίο του χορού ως ολάκερο το σύμπαν. Το βάθρο υπό μορφή λωτού πάνω στο οποίο στέκεται η φιγούρα, προσδιορίζει την ακριβή θέση αυτού του σύμπαντος μέσα στην καρδιά ή συνείδηση του κάθε ατόμου.

Η εικόνα του Nαταράτζα είναι επίσης, εύγλωττη ως προς το παράδοξο της Αιωνιότητας και του Χρόνου. Μας δείχνει, πως ο γαλήνιος ωκεανός και το ισχυρό ρεύμα τελικά δε διαφοροποιούνται. Αυτό το θαυμάσιο μάθημα μπορεί να γίνει εμφανές μέσα από τη σημαντική αντίθεση της αδιάκοπης, θριαμβευτικής κίνησης των άκρων, σε σχέση με την ισορροπία και την ακινησία της σα μάσκα μορφής. Ο Σίβα είναι ο Κάλα (kala σημαίνει Χρόνος), αλλά είναι επίσης και ο Maha Kala (Μέγας Χρόνος), η Αιωνιότητα. Ως Ναταράτζα, «Βασιλιάς των χορευτών», οι φιγούρες του, άγριες και γεμάτες χάρη, κατακρημνίζουν την κοσμική ψευδαίσθηση. Τα γρήγορα χέρια και πόδια του και το λίκνισμα του κορμιού του παράγουν τη συνεχόμενη δημιουργία - καταστροφή του σύμπαντος, ο θάνατος σε απόλυτη ισορροπία με τη γέννηση. Η χορογραφία είναι η δίνη του χρόνου. Η ιστορία και τα ερείπια της, η έκρηξη των ήλιων, είναι λάμψεις από την ακούραστα ταλαντευόμενη αλληλουχία κινήσεων. Στα όμορφα χυτά μεταλλικά ειδώλια, όχι μονάχα κάποια συγκεκριμένη φάση ή κίνηση, αλλά συνολικά, αυτός ο κοσμικός χορός ερμηνεύεται θαυμάσια. Ο κυκλικός ρυθμός που ακούγεται ξανά και ξανά μέσα στον ασταμάτητο, μη αναστρέψιμο κύκλο των Μάχα γιούγκας (Maha yugas), των Μεγάλων Αιώνων, σημαδεύτηκε από το ρυθμό και το χτύπημα των πελμάτων του Κυρίου. Όμως το πρόσωπο παραμένει, εν τω μεταξύ, σε υπέρτατη ηρεμία


Βυθισμένη στη γαλήνη, η αινιγματική μάσκα βρίσκεται πάνω από τον στρόβιλο των τεσσάρων ευέλικτων χεριών και δε νοιάζεται διόλου για τα έξοχα πόδια, καθώς αυτά χτυπούν το ρυθμό των κοσμικών εποχών. Αμέτοχος, σε ηγεμονική σιωπή, η μάσκα της θεϊκής αιώνιας ουσίας παραμένει ανεπηρέαστη από την τρομακτική επίδειξη της ίδιας του της ενέργειας, του κόσμου και της εξέλιξής του, της ροής και των αλλαγών του χρόνου. Αυτό το κεφάλι, αυτό το πρόσωπο, αυτή η μάσκα εμμένει σε μια υπερβατική απομόνωση, ως ένας αδιάφορος θεατής. Το χαμόγελό της, με μία κλίση προς τα μέσα, γεμάτο από την ευλογία της αυτο-προσήλωσης, ανεπαίσθητα αντικρούει με μία ελάχιστα κρυμμένη ειρωνία, τις βαρυσήμαντες φιγούρες των ποδιών και των χεριών. Μία ένταση ενυπάρχει ανάμεσα στο θαύμα του χορού και στη γαλήνια ηρεμία αυτής της «εκφραζόμενης ανέκφραστης μορφής». Αυτή η ένταση είναι που ονομάζεται Αιωνιότητα και Χρόνος. Αυτές οι δύο έννοιες, το Αόρατο και το Ορατό, είναι ουσιαστικά το ίδιο. Ο άνθρωπος με όλα τα χαρακτηριστικά της γενέθλιας προσωπικότητάς του προσκολλάται στο δυϊσμό. Ωστόσο, στην πραγματικότητα και τελικά, δεν υπάρχει δυϊσμός.


Μια άλλη διάσταση του Nαταράτζα, πλούσια σε αντίστοιχο συμβολισμό, έχει να κάνει με τα μακριά και αισθησιακά μαλλιά του. Οι μακριές μπούκλες από τα μπερδεμένα μαλλιά του συνήθως βρίσκονται μαζεμένες σαν πυραμίδα και λύνονται θριαμβευτικά στο βίαιο παραλήρημα του ακούραστου χορού του. Καθώς απλώνονται, σχηματίζουν δυο πλεξούδες, προς τα δεξιά και προς τα αριστερά, ένα είδος φωτοστέφανου που εκπέμπει σα να ήταν - πάνω στους μαγικούς κυματισμούς τους - η πληθωρικότητα και η αγιότητα της παθητικής, αισθησιακής ζωής.


H υπερφυσική ζωική ενέργεια, ισοδύναμη με τη δύναμη της μαγείας,βρίσκεται σε τέτοια αγριότητα κόμης, της ανέγγιχτης από ψαλίδια! Η γενική ιδέα εδώ, είναι παραπλήσια με το θρύλο του Σαμψών, ο οποίος με γυμνά χέρια, άνοιξε διάπλατα τα σαγόνια ενός λιονταριού. Η δύναμή του λεγόταν ότι πήγαζε από τα μαλλιά του.


Eπίσης σημαντική για την κατανόηση του συμβολισμού που κρύβουν τα μαλλιά του Nαταράτζα, είναι η συνειδητοποίηση ότι η περισσότερη από τη γυναικεία γοητεία, η αισθησιακή γοητεία του Αιώνιου Θηλυκού, είναι μέσα στο άρωμα, τον κυματισμό και την στιλπνότητα των όμορφων μαλλιών. Από την άλλη πλευρά, όποιος απαρνιέται τις παραγωγικές δυνάμεις του φυτικού – ζωικού βασιλείου, επαναστατώντας ενάντια στη γενεσιουργό αρχή της ζωής, του φύλου, της γης και της φύσης και εισέρχεται μέσω του πνευματικού μονοπατιού του απόλυτου ασκητισμού, πρέπει πρωτίστως, να ξυριστεί. Οφείλει να μιμηθεί την στειρότητα ενός γέρου ανθρώπου, του οποίου τα μαλλιά έχουν πέσει και δεν αποτελεί πια συνδετικό κρίκο στη γενεαλογική αλυσίδα. Οφείλει ψυχρά να θυσιάσει την κόμη του κεφαλιού.


Η κουρά του Χριστιανού ιερέα και μοναχού είναι ένα σημάδι αυτής της απάρνησης της σάρκας. (Οι κληρικοί δογμάτων στα οποία ο γάμος δε θεωρείται ασύμβατος με το ιερατικό καθήκον, δεν τελούν την κουρά).



Αυτοί οι "ʼξιοι" συμβολίζουν τη νίκη της γιόγκα –πνευματικότητας, έχουν ξεπεράσει όλες τις προκλήσεις παίρνοντας τους μοναστικούς τους όρκους και ακολουθώντας την ασκητική μέθοδο. Με την εκούσια φαλακρότητά τους, καταφέρνουν να φτάσουν στην ειρήνη πέρα από τις εποχές της ανάπτυξης και της αλλαγής. Συνεπώς, έχοντας αυτά τα μακρυά, πλούσια μαλλιά ο Σίβα διαλύει την αντίληψη του συμβατικού ασκητισμού και επιβεβαιώνει το ότι η εικόνα του Nαταράτζα συγχωνεύει και εναρμονίζει μέσα της φαινομενικά αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες όψεις. Κατ' αυτόν τον τρόπο ο Σίβα είναι δυο αντίθετα πράγματα: αρχετυπικά ασκητής και αρχετυπικά χορευτής. Από τη μια πλευρά είναι απόλυτα και εσωτερικά ήρεμος και γαλήνιος απορροφημένος στον εαυτό του, απορροφημένος στο κενό του Απόλυτου, όπου όλες οι διαφορές συγχωνεύονται και διαλύονται και όλες οι εντάσεις ησυχάζουν. Αλλά, από την άλλη πλευρά, είναι η ίδια η ενεργητικότητα - η ενέργεια της ζωής, ξέφρενη, άσκοπη και παιγνιδιάρικη. Η εικόνα του Nαταράτζα δε συμβολίζει απλά κάποιο επεισόδιο στη μυθική ζωή μιας τοπικής θεότητας, αλλά μια παγκόσμια θεώρηση μέσα από την οποία οι δυνάμεις της φύσης και οι προσδοκίες και περιορισμοί του ανθρώπου αντιπαρατίθενται και αναμειγνύονται μεταξύ τους.


Ο έφορος της Ινδικής συλλογής του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης πολύ σωστά έχει γράψει πως: "Αν κάποιος πρέπει να επιλέξει μια απλή εικόνα που να αναπαριστά την ασυνήθιστα πλούσια και σύνθετη πολιτιστική κληρονομιά της Ινδίας, ο Shiva Nataraja θα είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός υποψήφιος".

Μονοθεϊσμός - Πολυθεϊσμός. Τι ισχύει τελικά.









Πολυθεϊσμός


Ο Πολυθεϊσμός είναι η πίστη σε πολλούς θεούς. Πολυθεϊστικές ήταν όλες οι Θρησκείες της Γης εκτός του Χριστιανισμού, του Ιουδαϊσμού και του Ισλαμισμού. Σε κάθε πολυθεϊστική θρησκεία όμως, οι πολλοί θεοί υπόκεινται σε:



4. Έναν ανώτερο Θεό Δημιουργό, που είναι και το επίκεντρο της λατρείας (π.χ. Ιουδαϊσμός)
5. Σε έναν Θεό, όχι ακριβώς ανώτερο αλλά κυρίαρχο (π.χ. Ο Ζευς στη αρχαία Ελλάδα)
6. Σε έναν ανώτερο σκοπό ή μία κατάσταση ή έναν λυτρωτή (π.χ. Βουδισμός)



Όλες οι πολυθεϊστικές θρησκείες, αναφέρουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αυτό το μοναδικό Θεό ή ανώτερη δύναμη. ʼλλωστε σε πολλές θρησκείες ενισχυόταν πότε ο Ενοθεϊσμός και πότε ο Καθενοθεϊσμός, δηλαδή η πίστη σε έναν ανώτερο Θεό ή η πίστη σ’ έναν θεό κάθε φορά.



Εξετάζοντας λοιπόν με αυτόν τον τρόπο βαθύτερα τις πολυθεϊστικές θρησκείες, ανακαλύπτουμε ότι πρόκειται για Μονοθεϊστικές στην ουσία τους θρησκείες. Η ουσία και η εσωτερική φιλοσοφία της κάθε θρησκείας, δεν ήταν γνωστή στον απλό λαό. Αυτή την φύλαγαν οι μύστες ιερείς, ο πυρήνας δηλαδή κάθε θρησκείας. Όσο απομακρυνόταν από τον πυρήνα η φιλοσοφία της θρησκείας περνούσε από το Εν στην πολλαπλότητα, δηλαδή από τον έναν Θεό, στους πολλούς, οι οποίοι εξέφραζαν τις διάφορες όψεις του Όλου. Όπως ακριβώς κατά τον Πλάτωνα, ένα Ουράνιο αρχέτυπο αντανακλάται με διάφορες μορφές στη γη, π.χ. το αρχέτυπο του Ωραίου μπορεί να εκφράζεται στην Γη από ένα τριαντάφυλλο. Εξάλλου σε όλες τις θρησκείες υπήρχαν οι Ουράνιοι και οι Γήινοι Θεοί. Αυτός ο διαχωρισμός είχε να κάνει με ανώτερους Θεούς συνήθως Δημιουργούς και κατώτερους Θεούς που εξέφραζαν περισσότερο καθημερινές Υλιστικές- Γήινες καταστάσεις. Ανάμεσα σε αυτούς τους θεούς ένας απλός άνθρωπος μπορούσε να βρει μία όψη του Θείου που τον εξέφραζε και μπορούσε να κατανοήσει.



Η δυνατότητα αντίληψης του ατόμου διευκολύνεται με την άμεση σχέση ως προς τα αντικείμενα. Για αυτό ο απλός άνθρωπος αντιλαμβανόταν πιο άμεσα το Θείο, όταν αυτό εκφραζόταν μέσα από εικόνες της καθημερινότητάς του. Όσο πιο κοντά του ένοιωθε ο άνθρωπος το Θεό, τόσο πιο άμεσα τον αντιλαμβανόταν. Για αυτό υπήρχαν οι πολλοί Θεοί ως εκφράσεις του Ενός.



Οι θεοί ταυτίζονταν με φυσικές δυνάμεις (π.χ. Ο Θεός Βάρουνα του ανέμου στην Ινδία), με αντικείμενα, με ζώα (όπως στην Αίγυπτο, π.χ. η αναλογία που υπάρχει ανάμεσα στην δύναμη του λιονταριού και την ισχύ του θεσμού της βασιλείας) ή με ανθρώπινες αρετές ή αδυναμίες καθώς και με διάφορες λειτουργίες όπως Θεραπεία(π.χ. ο Ασκληπιός), ναυτιλία, πόλεμος, μάθηση, αγάπη κ.ά. Όλα αυτά, τόσο κοντά στον απλό άνθρωπο, μπορούσαν να του δώσουν μία άμεση εικόνα για το Θείο, δίχως να εμπλακεί, στον ανώτερο Μυστικισμό ή σε θεωρήσεις του Θείου τις οποίες δεν θα είχε την δυνατότητα να κατανοήσει.



Ο Μονοθεϊσμός δεν είναι ένα σύγχρονο κατασκεύασμα
Καταλήγουμε λοιπόν εύλογα στο συμπέρασμα ότι ο Μονοθεϊσμός δεν είναι κάτι που δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια αλλά προϋπήρχε, ίσως καλυμμένος, ίσως για τους λίγους και μέσα στις λεγόμενες πολυθεϊστικές θρησκείες. Μάλιστα σε αυτό έρχονται να συνηγορήσουν και οι αρχαίοι Έλληνες:



«Πίσω από κάθε καθορισμένη ύπαρξη και δευτερεύουσα Αιτία ,πίσω από κάθε νόμο, ιδέα και αρχή υπάρχει μια Διάνυα ή Νους η πρώτη αρχή όλων των αρχών, η υπέρτατη ιδέα στην οποία βασίζονται όλες οι άλλες ιδέες. Ο μονάρχης και νομοθέτης του σύμπαντος, η υπέρτατη ουσία από την οποία τα πάντα αντλούν την ύπαρξη και την ουσία τους, η πρώτη και αποτελεσματική αιτία κάθε τάξης, αρμονίας, ομορφιάς, τελειότητας και καλοσύνης που διακατέχει το σύμπαν»

Πλάτωνας



«δεν υποστηρίζουμε ότι υπάρχουν άλλοι θεοί σ' άλλους λαούς και διαφορετικοί σ άλλους ούτε βαρβάρους ούτε Έλληνες θεούς, ούτε νότιους ούτε βόρειους. Αλλ όπως ο ήλιος, και η σελήνη, ο ουρανός και η γη και η θάλασσα είναι κοινά σε όλους τους ανθρώπους, αλλά ονομάζονται αλλιώς από άλλους και διαφορετικά από άλλους, έτσι ένας είναι ο Λόγος που διευθύνει το σύμπαν και μια η Πρόνοια, η οποία το κυβερνά....»

Πλούταρχος



«Ο λατρεύων τους θεούς λατρεύει τον θεόν»

Πλωτίνος



Εξάλλου αν το δούμε από την άλλη πλευρά και οι μονοθεϊστικές θρησκείες, έχουν την δική τους πολυθεϊστική όψη. Γιατί οι Αγιοι, οι Προφήτες και οι Αγγελοι δεν εκφράζουν τάχα, ότι ακριβώς και οι πολλοί θεοί σε μία πολυθεϊστική θρησκεία; Δείχνουν ξεκάθαρα ότι υπάρχει μία ιεραρχία θεϊκών δυνάμεων μέχρι να φτάσουμε στον Ένα τον Απόλυτο Θεό.



Σύγκρουση Μονοθεϊσμού- Πολυθεϊσμού
Υπάρχει μία αρκετά ευρεία άποψη στις μέρες μας, ότι έχουμε περάσει από την αρχαιότητα ως σήμερα σταδιακά από τον Πολυθεϊσμό στον Μονοθεϊσμό. Από τις αρχαίες φυσιολατρικές, παγανιστικές, ανιμιστικές, πολυθεϊστικές ή πανθεϊστικές θρησκείες, στις μονοθεϊστικές, που κατά πολλούς προσεγγίζουν καλύτερα τον Ένα και μοναδικό Θεό, που αντιπροσωπεύει την μία και μοναδική ανώτερη δύναμη και την απόλυτη αλήθεια. Όλα αυτά μέσα στην θεωρία της συνεχούς εξέλιξης, μιας γραμμικής εξέλιξης της ιστορίας και του κόσμου, όπου ο άνθρωπος από πρωτόγονος (με πρωτόγονες συνήθειες, τεχνικό πολιτισμό και βέβαια πρωτόγονες θρησκείες), γίνεται ολοένα και πιο πολιτισμένος, αποκτά ευγενέστερες συνήθειες, εξελιγμένο τεχνικό πολιτισμό και βέβαια μία εξελιγμένη θρησκεία, που ξεπερνά σε βάθος, γνώση και κατανόηση του Θείου, όλες τις προηγούμενες.



Έτσι έχουμε από τη μία πλευρά τις σύγχρονες μονοθεϊστικές θρησκείες τον Χριστιανισμό, Ιουδαϊσμό και Ισλαμισμό και από την άλλη τις «αμαρτωλές», πρωτόγονες πολυθεϊστικές θρησκείες, όπως το 12θεο των αρχαίων Ελλήνων, τα ζωομορφικά πάνθεα των αρχαίων Αιγυπτίων, του Ινδουϊσμού κ.ά.



Είναι φανερό ότι υπάρχει μία σύγκρουση, ένα χάσμα μεταξύ των δύο (Πολυθεϊσμός- Μονοθεϊσμός). Και αυτό οφείλεται κυρίως στις επικρατούσες Μονοθεϊστικές Θρησκείες, οι οποίες διατείνονται ότι κατέχουν την απόλυτη αλήθεια. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα στρατό φανατικών οπαδών των θρησκειών τους και χρησιμοποιώντας της εξουσία που αποκτούν, εφαρμόζουν επεκτατική πολιτική. Έτσι υπάρχει όχι μόνο μία απλή σύγκρούση αλλά και ένας «Ιερός πόλεμος». Ένας πόλεμος που οδήγησε στην καταστροφή των παλιών θρησκειών και στον αφορισμό τους, για να επικρατήσουν οι Μονοθεϊστικές.



Αλληλουχία των Θρησκειών


Στην ιστορία του ανθρώπου ο ένας πολιτισμός διαδέχεται τον άλλο, χρησιμοποιεί τις γνώσεις και τις κατακτήσεις του και χτίζει πάνω στα ερείπιά του. Με τον ίδιο τρόπο και η μία θρησκεία διαδέχεται την άλλη, χρησιμοποιεί τα δόγματά της, τους μύθους της, τους συμβολισμούς της, την φιλοσοφία της, αλλά ακόμα και τους ίδιους τους ναούς της.



Έτσι και οι σύγχρονες Μονθεϊστικές θρησκείες βασίστηκαν στις προγενέστερες Πολυθεϊστικές, για να δημιουργήσουν το δικό τους σύστημα, τα δικά τους μυστήρια και μύθους. Μόνο που αρνούνται να το παραδεχτούν.



Πέρα όμως από τις εξωτερικές αυτές διαφορές, όλες οι θρησκείες έχουν ουσιαστικές βαθιές ομοιότητες. Βλέποντας πέρα από τα φαινόμενα, θα ανακαλύψουμε την κοινή τους ρίζα, που συνίσταται σε παρόμοια τυπικά και τελετουργικά, παρόμοιους μύθους και κοινούς τόπους λατρείας. Ακόμα και σήμερα βλέπουμε ναούς χτισμένους, πάνω σε αρχαία ελληνικά ερείπια, εκεί που κάποτε δέσποζε ένας ναός του Απόλλωνα ή της Αρτεμις τώρα είναι χτισμένοι ναοί της Παναγίας ή αγίων της χριστιανικής θρησκείας.


Όπως έλεγε ο Αγ.Αυγουστίνος:


«Αυτό που σήμερα αποκαλείται Χριστιανική θρησκεία, υπήρχε ήδη ανάμεσα στους αρχαίους και δεν έλειπε και στις απαρχές της ανθρώπινης φυλής. Όταν ο Χριστός εμφανίστηκε ένσαρκος , η αληθινή θρησκεία που ήδη υπήρχε, έλαβε την ονομασία Χριστιανική »



Όπως αναφέρει η Μπλαβάτσκυ, στην Μυστική Δοξασία, υπάρχει μία κοινή ρίζα όλων των θρησκειών, μία κοινή συμβολική γλώσσα, που αποτελεί την βάση για κάθε θεολογία. Αυτή η γλώσσα με τα 7κλειδιά ερμηνείας της, δεν ήταν ποτέ ευρέως γνωστή. Οι μύστες και οι ιεροφάντες μόνο, κατείχαν μέρος αυτής τη γνώσης. Στον απλό λαό έφταναν όσα μπορούσε να αντιληφθεί. Έτσι οι πολύπλευρες ερμηνείες οδήγησαν στην ανάπτυξη υπερβολικά διαφορετικών δογμάτων και τελετουργιών στην εξωτερική μορφή των θρησκειών.



Τα περισσότερα δόγματα όπως τα 7 Μυστήρια, η Τριάδα, η Ανάσταση, τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα, οι 7 αρετές, των Χριστιανών οφείλονται σε αυτήν την παγκόσμια γλώσσα.



Ο Πολυθεϊσμός και ο Μονοθεϊσμός λοιπόν έχουν περισσότερα κοινά απο ότι νομίζουμε, τουλάχιστον στην ουσία της φιλοσοφίας τους. Οι δύο αυτοί όροι είναι αντίθετοι και δηλώνουν με την στενή έννοια την πίστη σε πολλούς ή σε ένα Θεό αντίστοιχα. Εξετάζοντας όμως με την ευρύτερη έννοια, ανακαλύπτουμε ότι πρόκειται για δύο διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας Ουσίας, αυτό που διαφέρει κάθε φορά είναι η μορφή και όχι η Ουσία. Η μορφή, είναι παροδική και εξαρτάται κάθε φορά από τις πολιτιστικές και κοινωνιολογικές συνθήκες. Είναι όμως το ίδιο παλιό κρασί που αλλάζει ασκιά κάθε φορά, όπως λέει η Μπλαβάτσκυ.

Ο Βούδας και η διδασκαλία του










Σήμερα, τουλάχιστον στο Δυτικό πολιτισμό, όταν ακούμε για το Βούδα, μας έρχεται στο νου η εικόνα ενός ασκητή, που διαλογίζεται σε στάση γιόγκα, με εκείνο το μειδίαμα στα χείλη. Τι ήταν όμως τελικά ο Βούδας; Ήταν Μύθος; Ήταν ιστορικό πρόσωπο; Ήταν άνθρωπος; Ήταν Θεός;



Σύμφωνα με τις βουδιστικές πηγές, αναφέρεται ότι ο Βούδας (που στην αρχή ονομάζονταν Σιντάρντα Γκωτάμα) γεννήθηκε το 563π.Χ. στο Καπιλαβαστού της Ινδίας. Πατέρας του ήταν ο Σουντοντάνα, κυβερνήτης της φυλής των Σάνκχια και μητέρα του η Μάχαμάγια. Όταν η Μάχαμάγια γέννησε το Σιντάρτα, δέχτηκε την επίσκεψη πολλών αστρολόγων και σοφών, οι οποίοι θέλησαν να προμαντέψουν την τύχη του νεογέννητου. Οι πιο πολλοί συμφώνησαν ότι το παιδί δεν ήταν προορισμένο για κυβερνητικά αξιώματα αλλά ότι θα αποκτούσε τη Φώτιση, τη «Μπούντα». Ο Σουντοντάνα τότε ανησύχησε γιατί είχε άλλα σχέδια για το γιο του- ήθελε να τον κάνει αυτοκράτορα-διάδοχό του. Έτσι πήρε υπερπροστατευτικά μέτρα για να εμποδίσει το Σιντάρτα να δει τα 4 σημάδια που σύμφωνα με την προφητεία, θα τον ωθούσαν να απαρνηθεί τον κόσμο και το βασίλειο για την αναζήτηση της Αλήθειας και τη συνειδητοποίηση της πραγματικής ζωής. Ο Σιντάρτα μεγάλωσε, λοιπόν, μέσα στα πλούτη, τις ανέσεις και τις ηδονές, χωρίς ποτέ να βγει από το βασίλειό του κι έτσι να γνωρίσει τα κακά και τις δυστυχίες του κόσμου. Παρόλες τις αυστηρές όμως προφυλάξεις του πατέρα του, το μοιραίο συνέβη σε μια έξοδο του Σιντάρτα από το βασίλειο που ήταν κλεισμένος, κι έτσι αντιμετώπισε σταδιακά τα 4 σημάδια: έναν γέρο, έναν άρρωστο, έναν νεκρό κι έναν άγιο - δηλ. τα γηρατειά, την αρρώστια, το θάνατο και την προσπάθεια του φιλοσόφου να βρει μια λύση σ’ όλα αυτά. Η καρδιά του Σιντάρτα συγκλονίστηκε και συγκινήθηκε. Ο πόνος του ήταν μεγάλος όταν πληροφορήθηκε πως κανείς άνθρωπος δε μπορεί να ξεφύγει απ’ αυτές τις καταστάσεις.



"Πώς μπορώ να είμαι χαρούμενος, όταν γύρω μου υπάρχουν όντα που γερνούν, αρρωσταίνουν και πεθαίνουν;"



Έτσι μπρος στο πρόβλημα του ‘γιατί’ της ύπαρξης, του ‘γιατί’ του πόνου και χάρη στη συμπόνια του για τους ανθρώπους, απαρνήθηκε τα πλούτη και τις ηδονές του, εγκατέλειψε την οικογένειά του και το Βασίλειο και αφοσιώθηκε στην αναζήτηση της Αλήθειας.



Έγινε, λοιπόν, Σανυάσι δηλ. μοναχός-ασκητής, και γυρνούσε από δάσκαλο σε δάσκαλο αλλά δεν έπαιρνε την απάντηση που ήθελε. Αναλώθηκε επί χρόνια σε αυστηρή πειθαρχία, σε διαλογισμούς, σε ασκήσεις αλλά μάταια. Όταν είδε ότι δεν κατάφερνε τίποτα του πέρασε από το μυαλό ο πειρασμός να τα αφήσει όλα αυτά και να ξαναγυρίσει στην παλιά ζωή του. Ο ίδιος όμως μετά το απόρριψε, λέγοντας ότι:



"Ο θάνατος είναι καλύτερος από μια ζωή φυτού μες την αμάθεια, είναι καλύτερα να πεθάνει κανείς στο πεδίο της μάχης παρά να ζει μια ζωή ηττημένου."



Συνέχισε τις ασκήσεις και τους διαλογισμούς του αλλά είχε εξασθενίσει τόσο πολύ, αφού έτρωγε μονάχα κάτι ρίζες και καρπούς, που κινδύνεψε να πεθάνει. Τον έσωσε η κόρη ενός βοσκού που περνούσε από κει και του πρόσφερε μια κούπα ρύζι να φάει. Ο Σιντάρτα το έφαγε, δυνάμωσε αμέσως και κατάλαβε πως οι ακραίες καταστάσεις δεν είναι ευεργετικές: ούτε η υπερβολική αυστηρότητα από τη μια αλλά ούτε κι οι υπερβολικές ηδονές από την άλλη οδηγούν στην Απελευθέρωση και στη Σοφία. Μονάχα η Ατραπός του Μέσου είναι σύμφωνη με την Ατραπό του Νόμου, του Δαρμάν.



Έτσι, δυναμωμένος πλέον, συνέχισε τους διαλογισμούς του. Αντιμετώπισε ένα πλήθος δοκιμασιών κι εμποδίων από το Μάρα, άρχοντα των επιθυμιών, του θανάτου κι εχθρού της αλήθειας (κάτι αντίστοιχο με το Διάβολο στον Χριστιανισμό). Ο Μάρα, συνοδευμένος από τις 3 κόρες του, τους πειρασμούς, κι ένα πλήθος κακοποιών δαιμόνων έκανε τα πάντα για να τρομάξει το Σιντάρτα αλλά αυτός σταθερός σαν βράχος δεν επηρεάστηκε καθόλου. Ξεπέρασε όλα τα εμπόδια και τους πειρασμούς που του έβαλε και τελικά κατάφερε να φωτιστεί κάτω από το δέντρο Βoddhi, το δέντρο της Σοφίας συμβολικά. Κι από Σιντάρτα έγινε Βούδας δηλ. ‘Φωτισμένος’.



Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Βούδας δεν ήταν ούτε Θεός ούτε κάποια ενσάρκωση του. Ήταν μόνο ένα ανθρώπινο ον, που εξαιτίας της συμπόνιας του για τα όντα που υποφέρουν πέρασε όλες αυτές τις δυσκολίες και τις κακουχίες. Κατάκτησε την απελευθέρωση, τη Νιρβάνα, όχι για χάρη του αλλά για χάρη της ανθρωπότητας. Και μάλιστα βουδιστικές πηγές αναφέρουν ότι αρνήθηκε να μπει στη Νιρβάνα μέχρι να μπει κι ο τελευταίος άνθρωπος. Υπάρχει μεγαλύτερη θυσία απ’ αυτή;



Φωτισμένος πλέον ο Βούδας πραγματοποίησε την πρώτη του διδασκαλία στο Μπεναρές, στους 5 ασκητές με τους οποίους πέρασε ένα μέρος της αναζήτησής του παλαιότερα. Τους μίλησε για τις 4 μεγάλες αλήθειες που είχε ανακαλύψει.




H πρώτη από τις 4 Μεγάλες Αλήθειες είναι αυτή που αναφέρεται στο Ντούκχα, δηλ. στον πόνο και στη συνειδητοποίηση του πόνου.



"Και να, Ω Μπίκου, η Ευγενής Αλήθεια για τον πόνο:
Η γέννηση είναι πόνος, τα γηρατειά είναι οδυνηρά
Η αρρώστεια είναι οδυνηρή, ο θάνατος είναι οδυνηρός,
Το άγχος, η στενοχώρια είναι οδυνηρά.
Η ένωση με το δυσάρεστο είναι οδυνηρή, ο αποχωρισμός από αυτά που αγαπάμε είναι οδυνηρός. Οδυνηρό είναι να μην αποκτούμε αυτά που επιθυμούμε."

H δεύτερη αναφέρεται στην αιτία του πόνου:



"Αυτό που μας οδηγεί στο να ξαναγεννιόμαστε είναι η δίψα, που συνοδεύεται από την προσκόλληση στην ευχαρίστηση, βρίσκοντας την ευχαρίστηση εδώ κι εκεί, είναι η δίψα της επιθυμίας, η δίψα της ύπαρξης, η δίψα της ανυπαρξίας."



Ίσως φαίνονται πεσιμιστικά αυτά που είπε ο Βούδας αλλά για να καταλάβουμε λίγο καλύτερα τις 2 πρώτες Αλήθειες, ας θυμηθούμε το Μύθο του Αδάμ και της Εύας. Ο Αδάμ κι η Εύα ζούσαν ευτυχισμένοι στον παράδεισο κοντά στο Θεό αλλά τελικά φάγανε το απαγορευμένο μήλο από το δέντρο της γνώσης κι έτσι ξέπεσαν στο απ’ το βασίλειο του πνεύματος στο βασίλειο της ύλης, έχασαν την αγνότητά τους, έχασαν εν μέρει την επαφή τους με το Θεό, άρχισαν να γνωρίζουν το καλό και το κακό και να επιλέγουν ανάμεσα σ’ αυτά, άρχισαν να πονάνε.




Παρόμοιους μύθους για τον άνθρωπο συναντάμε σ’ όλες σχεδόν τις μεγάλες Θρησκείες, όπως και στο Βουδισμό, όπου εν ολίγοις αφήνεται να εννοηθεί το εξής: Ότι ενώ οι άνθρωποι στην αρχή ζούσαν σύμφωνα με τη θεϊκή τους φύση, ήσαν αυτόφωτα, πνευματικά όντα, άρχισαν να επηρεάζονται και να έλκονται από την ύλη, μέχρι που τελικά ξέπεσαν και βουτήχτηκαν στην ύλη, μπήκαν σε σώματα ζώων κι άρχισαν να υπόκεινται στη γέννηση και στο θάνατο, στο νόμο της αιτιότητας (κάρμα). Έτσι το όλο πεπρωμένο του ανθρώπου, όλος ο στόχος του, όλος ο αγώνας του, είτε το ξέρει είτε όχι, είτε είναι συνειδητός αυτού είτε όχι, είναι να απελευθερωθεί από τα δεσμά και τη φυλακή της ύλης, μέσω της δικής του διάνοιας και δύναμης, μέσω των δικών του προσπαθειών. Ο αγώνας του ανθρώπου αποσκοπεί στη νίκη του Πνεύματος έναντι της ύλης, τη νίκη του Θεϊκού κι Αθάνατου μέρους του πάνω στο ζωικό και ενστικτώδες μέρος του, στην επιστροφή του στο πνευματικό βασίλειο, στην πρωταρχική πηγή του από όπου και προήλθε.




Πονάμε επειδή προσκολλόμαστε στην ύλη που είναι φυλακή για την πνευματική φύση μας. Πονάμε επειδή μάταια αναζητάμε την ευτυχία μας στην ύλη, αφού Ευτυχία είναι η ίδια πνευματική μας φύση. Μόνοι μας σκλαβωνόμαστε, αλυσοδενόμαστε και μόνοι μας απελευθερωνόμαστε. Μόνοι μας βάζουμε τα χέρια μας στα μάτια μας και μετά κλαίμε επειδή υπάρχει σκοτάδι. Έτσι τα λόγια του Βούδα δεν είναι απαισιόδοξα, πεσιμιστικά. Ο Βούδας γνωρίζοντας την αληθινή φύση του ή αν θέλετε, πιο σωστά, απελευθερωμένος από την άγνοια κι από τη λανθασμένη αντίληψη ενός ψεύτικου εαυτού, είναι σαν ένας γιατρός που βλέποντας την ασθένεια των ανθρώπων να ταυτίζονται με οτιδήποτε, έρχεται για να μας βοηθήσει να τη ξεπεράσουμε και να γιατρευτούμε. Η διδασκαλία του Βούδα είναι ρεαλιστική κι αντικειμενική. Δε μας τάζει παραδείσους ούτε μας φοβερίζει με κολάσεις κι αμαρτίες. Δεν είναι δόγμα, δεν είναι πίστη. Μας προσκαλεί στο να «ρθούμε και να δούμε» κι όχι στο «να έρθουμε και να πιστέψουμε». Μας δείχνει το Δρόμο αλλά εμείς είμαστε αυτοί που πρέπει να το βαδίσουμε.



Στις παραδοσιακές διδασκαλίες της Ανατολής και σε πολλές της Δύσης, ο άνθρωπος αποτελείται από 2 μέρη: ένα φθαρτό, μεταβλητό που υπόκειται στη γέννηση και το θάνατο μέρος, στους νόμους που διέπουν την ύλη, δηλ. την προσωπικότητά του, και σ’ ένα άφθαρτο, αιώνιο κι αθάνατο μέρος, δηλ. την αθάνατη ψυχή του ή πνεύμα αν το θέλετε.




Η Προσωπικότητα αποτελείται από τα εξής σώματα:




1. Αιθ/ικό: Είναι το φυσικό μας σώμα. Αποτελείται από φυσική ύλη γι’ αυτό και λέγεται ‘φυσικό’ και από τους αιθέρες που το μορφοποιούν και το σχηματοποιούν. Σε μια κιμωλία π.χ. η σκόνη είναι το φυσικό και οι αιθέρες είναι αυτοί που της δίνουν τη σχετική μορφή που έχει. Αν σπάσουν οι αιθέρες η κιμωλία γίνεται σκόνη. Όταν ένα σώμα πεθαίνει είναι αυτοί οι αιθέρες που σπάνε και αποσυντίθεται το υλικό σώμα.



2. Πρανικό (Ενεργειακό): Είναι η ζωτική ενέργειά μας που ξεχωρίζει ένα ζωντανό σώμα από ένα νεκρό σώμα.



3. Αστρικό (Συναισθηματικό): Είναι η έδρα των κατώτερων και υψηλότερων συγκινήσεών και συναισθημάτων μας. Στενά συνδεδεμένο με το Αιθ/κό μας σώμα και τις αισθήσεις μας είναι η έδρα των επιθυμιών και των ενστίκτων μας. Του αρέσει να νιώθει, να κραδαίνεται, να δέχεται τα ευχάριστα συναισθήματα και τις ηδονές και να αποφεύγει τα δυσάρεστα.



4. Κάμα- μάνας (Νους-Επιθυμιών ή συγκεκριμένος νους): Είναι ο συνηθισμένος μας, καθημερινός νους, ο υπολογιστικός νους, που στενά συνδεδεμένο με το Αστρικό λειτουργεί συχνά σαν υπηρέτης και εκτελεστής των επιθυμιών του.




ΑΘΑΝΑΤΗ ΨΥΧΗ Η΄ ΑΝΩΤΕΡΟ ΕΓΩ:



5. ΜΑΝΑΣ ( αγνός νους): Είναι η αλτρουιστική Διάνοια στον Άνθρωπο. Σχετίζεται με τις αγνές κι ανιδιοτελείς σκέψεις κι ιδέες, με την Υπηρεσία στην Ανθρωπότητα. Είναι ο φωτισμένος νους που δε ΄΄βρέχεται΄΄ από τα νερά της ύλης κι από τις υλικές επιθυμίες.



6. ΒΟΥΔΙ: Είναι ο διαισθητικός φορέας όπου η Συνείδηση αντιλαμβάνεται τις Μεγάλες Αλήθειες άμεσα κι αυθόρμητα. Δεν υπάρχει δυαδισμός σε υποκείμενο κι αντικείμενο αλλά Ένωση με την Αλήθεια, χωρίς να λαμβάνει μέρος η λογική σκέψη.



7. ΑΤΜΑ (Πνεύμα ή καθαρή Βούληση): Είναι η κορυφή της ανθρώπινης εξέλιξης, ο θείος Σπινθήρας ο οποίος ενώνει τον Άνθρωπο με την Ουράνια καταγωγή του. Είναι η ρίζα της Δικαιοσύνης και του Καθήκοντος στον Άνθρωπο.




Οι διδασκαλίες, όπως και ο Βούδας, λένε να μην ταυτιζόμαστε με το σώμα μας. Δεν είμαστε το σώμα μας. Το σώμα μας είναι προορισμένο να γεννηθεί, να αρρωστήσει, να πεθάνει. Ο αληθινός Άνθρωπος δεν είναι το σώμα του, είναι αιώνιος, αθάνατος. Ταυτιζόμαστε με το σώμα μας γι’ αυτό και πονάμε ψυχολογικά όταν αρρωσταίνουμε ή όταν χτυπάει ή όταν χάνουμε κάποιο δικό μας συγγενικό πρόσωπο.




Ταυτιζόμαστε με την ενέργειά μας και συνεπώς δεσμευόμαστε απ’ αυτή. Όταν έχουμε ενέργεια και νιώθουμε καλά ξεκινάμε να κάνουμε τις δουλειές μας, τα καθήκοντά μας και όταν είμαστε πεσμένοι, όταν πέφτουν οι βιόρυθμοί μας τα αφήνουμε, τα αναβάλλουμε για μετά. Συνήθως πέφτουμε και σε κατάθλιψη, αν το παρατηρήσουμε.




Δεν είμαστε οι επιθυμίες μας λέει ο Βούδας. Ταυτιζόμαστε μ’ αυτές και γι’ αυτό πονάμε. Αν επιθυμώ κάτι και δεν το αποκτήσω, πονάω. Αν δεν επιθυμώ κάτι και το αποκτήσω, στενοχωριέμαι, μου είναι δυσάρεστο. Αν επιθυμώ κάτι και το αποκτήσω και δεθώ μαζί του, τότε θα πονέσω όταν το χάσω. Εμείς όμως ταυτιζόμαστε με τις επιθυμίες μας. Πασχίζουμε να τις ικανοποιήσουμε. Για τους περισσότερους μας η ευτυχία δεν είναι τίποτα άλλο από την εκπλήρωση των δεκάδων και λογιών επιθυμιών μας.




Δεν είμαστε λέει ούτε η χαρά ούτε η λύπη που νιώθουμε. Χαρά και λύπη είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, όπου βρούμε τη μια θα βρούμε και την άλλη.

Δεν είμαστε οι σκέψεις μας, οι ιδέες μας, οι πεποιθήσεις μας όσο μεγάλες κι αν είναι. Όλα αυτά είναι μεταβλητά, εφήμερα, αλλάζουν διαρκώς. Δεν έχουμε τις ίδιες σκέψεις μ’ αυτές που είχαμε όταν ήμασταν δέκα χρονών κι ούτε θα χούμε πιθανώς τις ίδιες ακριβώς μετά από δέκα χρόνια.




Ταυτιζόμαστε όμως μ’ αυτές, τις θεωρούμε ως αληθινές κι είμαστε έτοιμοι να συγκρουστούμε με τον καθένα που διαφωνεί με τις απόψεις μας. Είμαστε φανατικοί και προκαταλελημένοι και οι συγκρούσεις και οι πόλεμοι που γίνονται το αποδεικνύουν αυτό. Ειδικά στα θέματα Θρησκείας, όπου κάθε Θρησκεία πιστεύει πως αυτή κατέχει ολόκληρη την αλήθεια κι ότι οι άλλες είναι άχρηστες, ψεύτικες.




Ταυτιζόμαστε με τις σκέψεις μας. Μας έρχεται στο νου μια τυχαία, ηλίθια σκέψη, κακή σκέψη, καταθλιπτική και εμείς ταυτιζόμαστε μαζί της και πονάμε. ‘Γιατί να είμαι υποχρεωμένος να υποστώ μια σκέψη που δεν θέλω να κάνω; Γιατί είμαι υποχρεωμένος να υποστώ τα δυσάρεστα συναισθήματά μου, που έρχονται και φεύγουν σαν τον άνεμο; Κάθε σκέψη, κάθε συναίσθημα, κάθε επιθυμία λέει Εγώ είμαι ο εαυτός σου και συχνά αντικρούεται με άλλες σκέψεις, μ’ άλλα εγώ. Κάθε σώμα της προσωπικότητας παριστάνεται ως τον εαυτό μας και αναλαμβάνει από μόνο του να κάνει τα δικά του. Το αιθ/ικό θα θέλει να τεμπελιάσει, να ξεκουραστεί όταν έχεις κάποια εργασία να κάνεις. Το πρανικό θα ισχυριστεί ότι δεν έχει ενέργεια, ότι είσαι κουρασμένος. Το αστρικό θα θέλει να ικανοποιήσεις κάθε του επιθυμία, κάθε λαχτάρα των αισθήσεων. Πολλές είναι οι φορές που παρασέρνει το νου στην ικανοποίησή του, σε αντίθεση με τη λογική, το καθήκον, τις ηθικές αξίες του ατόμου. Πολλές είναι οι φορές που χάνουμε τα λογικά μας, την κρίση μας όταν είμαστε θυμωμένοι. Πολλές είναι οι φορές που άλλα σκεφτόμαστε, άλλα νιώθουμε κι άλλα κάνουμε.




Αν ρίξουμε μια ματιά μέσα μας κι είμαστε ειλικρινείς θα δούμε ότι υπάρχει μεγάλη δυσαρμονία και σύγκρουση μέσα μας. Μέσα σ’ όλα αυτά εμείς που είμαστε; Ποιο είναι το αληθινό Εγώ μας; Ποιοι είμαστε; Μπορούμε να γίνουμε κύριοι τη προσωπικότητάς μας ή είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε έρμαιο όλων αυτών που αναφέραμε?




Eίμαστε ευτυχισμένοι πραγματικά; Ζούμε αληθινά; Όλοι θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι αλλά απ’ ότι φαίνεται δε ξέρουμε πώς να γίνουμε ευτυχισμένοι γι’ αυτό και πονάμε και γινόμαστε εγωιστές. Αναζητούμε την ευτυχία σε δευτερεύοντα κι ανούσια πράγματα όπως το να αποκτήσουμε όνομα, φήμη, δόξα, πλούτη, αμάξια, σπίτια κλπ. και το αποτέλεσμα είναι ο πόνος.

Ο Βούδας λέει: «Ο πόνος είναι φορέας συνείδησης». Αλήθεια, τι είναι ο πόνος; Αν πάρει καταλάθως το σώμα μου φωτιά, τότε νιώθω πόνο κι αμέσως τραβιέμαι μακριά από τη φωτιά. Ο πόνος που ένιωσα σ’ αυτή την περίπτωση με έσωσε. Άρα ο πόνος είναι καλός ή κακός; Ό Βούδας, λοιπόν, εννοεί ότι ο πόνος είναι αυτός που μας ειδοποιεί όταν παρεκκλίνουμε από το δρόμο μας, που μας κάνει να σκεφτούμε και να αναλογιστούμε πάνω σ’ αυτά που δεν κάνουμε καλά, να φιλοσοφήσουμε τη Ζωή και το νόημά της, έτσι ώστε να βελτιωθούμε και να ξαναπάρουμε το σωστό μονοπάτι.



Η Τρίτη μεγάλη Αλήθεια αναφέρεται στην εξάλειψη του πόνου, δηλ. στην εξάλειψη των επιθυμιών και των παθών, του μίσους, του σφάλματος και της άγνοιας της αληθινής μας φύσης.



Λέει άγνοια της αληθινής μας φύσης. Λέμε ότι ο Βούδας φωτίστηκε, γνώρισε τη Μεγάλη Αλήθεια, τη Νιρβάνα, την υπέρτατη Πραγματικότητα. Τι εννοούμε τώρα μ’ αυτά;




Στην Ανατολή υπάρχει η θεωρία της Μάγια που σημαίνει πλάνη κι αναφέρεται στην απατηλότητα του κόσμου, ότι δηλ. όλος ο φαινομενικός, υλικός κόσμος, ορατός κι αόρατος είναι ψεύτικος, προσωρινός, μεταβλητός, φθαρτός. Λέγεται ότι με τις φυσικές μας αισθήσεις δε μπορούμε να γνωρίσουμε τα πράγματα και τα όντα αυτά καθαυτά στην ουσία τους, να διεισδύσουμε στον πυρήνα τους. Το μόνο που μπορούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας είναι το υλικό, μορφικό, εξωτερικό μέρος τους. Η Υπέρτατη Πραγματικότητα αναφέρεται στο ότι όλα τα όντα στην ουσία τους είναι ένα μεταξύ τους κι ένα με τη ουσία του Θεού από τον οποίο προήλθαν. Δηλ. κατά μια έννοια τα πάντα είναι Θεός. Έτσι σαν πνευματικά όντα είμαστε ένα μεταξύ μας αλλά σαν σώματα, σαν προσωπικότητες, σαν Γιώργος, Μαρία, σαν Έλληνας ή Γερμανός, σαν Χριστιανός ή σαν Βουδιστής ή σαν Μουσουλμάνος κλπ. διαφέρουμε.




Έτσι όλες οι δυστυχίες, τα κακά, οι εγωισμοί, οι πόλεμοι κλπ, προέρχονται απ’ το γεγονός ότι έχουμε άγνοια της αληθινής μας φύσης, της ενότητάς μας. Επειδή νομίζουμε ότι είμαστε χωριστά όντα, ξεκομμένος ο καθένας από τον άλλο κι ο καθένας αναλώνεται στις δικές του ιδιαίτερες, εγωιστικές επιθυμίες, στις δικές του χαρές και λύπες, αδιαφορώντας παντελώς για τους άλλους.




Όταν ο Βούδας φωτίστηκε, θυμήθηκε όλες τις προηγούμενες ζωές του, πόσες χιλιάδες φορές είχε γεννηθεί κι είχε πεθάνει, ότι στη μια ήταν πλούσιος-στην άλλη φτωχός, τη μια ήταν στο απόγειο της ευτυχίας και την άλλη σε βάσανα και δυστυχίες. Είδε τα αποτελέσματα των πράξεών του, καλά και κακά, και πόσο το δέσμευαν και τον ανάγκαζαν να ξαναγεννηθεί ξανά και ξανά μέχρι να απελευθερωθεί τελικά απ’ αυτά.

Να σημειώσουμε ότι στην Ανατολή πιστεύουν στο Νόμο του Κάρμα και της Μετενσάρκωσης. Τι μας λέει η θεωρεία του Κάρμα;




Είναι αυτό που έλεγε στο Μάτριξ, ο Μορφέας στο Νιο: Δράση και αντίδραση, αιτία και αποτέλεσμα. Κάθε δράση που κάνουμε προς μια ορισμένη κατεύθυνση, παράγει μια αντίδραση, έναν καρπό, ένα αποτέλεσμα που ξαναγυρνάει σε μας με την ίδια ένταση και βαθμό. Έτσι γενικά και χοντροκομμένα, αν κάνω μια καλή πράξη θα πάθω κάτι καλό ή αν κάνω μια κακή πράξη θα μου ξαναγυρίσει με κάποια άλλη ίσως μορφή. Κάτι σαν μπούμερανγκ! Έτσι ο άνθρωπος είναι δέσμιος των πράξεων του και υπεύθυνος για τις συνέπειές τους.




Η θεωρία της Μετενσάρκωσης είναι συμπληρωματική αυτής του Κάρμα. Σύμφωνα μ’ αυτήν οι ψυχές πεθαίνουν και ξαναενσαρκώνονται χιλιάδες φορές, ανά τους αιώνες, στον υλικό κόσμο, στο μεγάλο σχολείο της Ζωής, προκειμένου να πάρουν τις εμπειρίες και τα μαθήματα που τους χρειάζονται, να δοκιμαστούν και να δοκιμάσουν, και μέσω της Σοφίας που θα αποκτήσουν και των προσπαθειών τους να μπορέσουν να απελευθερωθούν απ' τα δεσμά της ύλης και του φαινομενικού κόσμου, από τις αυταπάτες τους και να ξαναεπιστρέψουν στη θεϊκή πηγή τους.




Κάθε δράση θα φέρει τον καρπό της αργά ή γρήγορα, σ’ αυτήν ή στις επόμενες ζωές και συνεπώς το άτομο δε γλιτώνει από τις συνέπειες των πράξεών του. Το Κάρμα και η Μετενσάρκωση μπορούν να εξηγήσουν τη φαινομενική αδικία που υπάρχει στον κόσμο. Αν κάνω μια αδικία θα υποστώ τις συνέπειές της σ’ αυτήν ή στις επόμενες ζωές. Αν ήδη υφίσταμαι μια ανεξήγητη αδικία, που μου ήρθε ξαφνικά από το πουθενά ή έχω διάφορα βάσανα, είναι επειδή εισπράττω τα αποτελέσματα από προηγούμενες ζωές. Έτσι ο νόμος του Κάρμα αν και δεν είναι ο ίδιος ηθικός, καταλήγει όμως στην ηθική αφού μας διδάσκει: ‘Να μην κάνουμε στους άλλους αυτό που δεν θέλουμε να μας κάνουν.’



Έτσι ο Βούδας όταν είδε πόσο μάταια ήταν αυτά, πόσο αλυσοδένουν και σκλαβώνουν τον πραγματικό Άνθρωπο, μίλησε για τη τέταρτη μεγάλη αλήθεια, για την ατραπό που οδηγεί στην εξάλειψη του πόνου, την Απελευθέρωση, που είναι η Μέση Οδός (επειδή αποφεύγει τα άκρα όπως αναφέραμε) ή Ευγενή Οκταπλή Ατραπός, η οποία αποτελείται από τα εξής σκαλοπάτια:




1. Ορθές αντιλήψεις
2. Ορθές αποφάσεις
3. Ορθές ομιλίες
4. Ορθή συμπεριφορά
5. Ορθά μέσα ζωής
6. Ορθή προσπάθεια
7. Ορθή σκέψη (Προσοχή)
8. Ορθή συγκέντρωση

Αυτοί οι 8 παράγοντες έχουν ως στόχο να ενισχύσουν και να τελειοποιήσουν τα 3 βασικά σημεία της βουδιστικής Μαθητείας και Πειθαρχίας: α) Ηθική συμπεριφορά β) Νοητική Πειθαρχία και γ) Σοφία.




Αντί όμως να εξηγήσουμε αναλυτικά το κάθε στάδιο, κάτι το οποίο θα μας πάρει αρκετό χρόνο, ας δούμε μερικές από τις συμβουλές που ο ίδιος ο Βούδας έδωσε στους μαθητές του:



«Όλες οι (νοητικές) καταστάσεις είναι αποτέλεσμα των όσων έχουμε σκεφτεί. Ο νους είναι ο κύριός τους κι αυτές δημιουργούνται από το νου. Ο άνθρωπος που μιλά ή δρα με νου που δεν είναι καθαρός, ακολουθείται από τον πόνο, όπως ακριβώς ο τροχός της άμαξας ακολουθεί την οπλή του βοδιού που τη σέρνει. Ο άνθρωπος που μιλά ή δρα με καθαρό νου, τον ακολουθεί η ευδαιμονία, σαν μια σκιά που ακολουθεί τον άνθρωπο και ποτέ δεν τον εγκαταλείπει».



«Με πρόσβαλλε, με χτύπησε, με μείωσε, με έκλεψε» Σ’ αυτούς που κάνουν τέτοιες σκέψεις το μίσος ποτέ δε θα πάψει.»



«Σ’ αυτόν τον κόσμο το μίσος δεν παύει ποτέ με μίσος. Το μίσος παύει μόνο με την Αγάπη. Αυτός είναι ένας αιώνιος νόμος».



«Δε θα έπρεπε κανείς να κοιτάζει τα λάθη των άλλων, τι έκαναν και τι δεν έκαναν, αλλά μάλλον να βλέπει τι έκανε και τι δεν έκανε ο ίδιος.»



«Κακιά πράξη είναι αυτή που φέρνει τύψεις και που ο καρπός της συλλέγεται με θλίψη.»



«Σαν το βράχο τον ατάραχο μέσα στην καταιγίδα, έτσι ο σοφός μένει ατάραχος στον έπαινο και στην επίκριση.»



«Λίγοι άνθρωποι φτάνουν στην απέναντι όχθη. Οι υπόλοιποι απλώς τρέχουν πάνω κάτω σ’ αυτήν την πλευρά της στεριάς.»



«Ακόμα κι αν κάποιος τύχει να νικήσει χίλιους εχθρούς σε χίλιες μάχες, εκείνος που θα νικήσει τον εαυτό του είναι ο μεγαλύτερος κατακτητής».



«Μόνος του ο άνθρωπος κάνει το κακό. Μόνος του μολύνεται. Μόνος του ο άνθρωπος αποφεύγει το κακό. Μόνος του εξαγνίζεται. Η αγνότητα και η μη αγνότητα εξαρτώνται από τον εαυτό. Κανένας δε μπορεί να εξαγνίσει τον άλλο.»



«Ας ζούμε χαρούμενα ανάμεσα σ’ αυτούς που μισούν, χωρίς να μισούμε. Ας είμαστε απαλλαγμένοι από το μίσος ανάμεσα σ’ αυτούς που μισούν.»
«Αυτός που συγκρατείται και δεν οργίζεται σαν τον αμαξηλάτη που οδηγεί μια γρήγορη άμαξα, είναι αληθινά οδηγός. Οι άλλοι απλώς βαστούν τα ηνία.»



Με βάση όλα τα παραπάνω που διαβάσαμε, βλέπουμε λοιπόν, ότι η διδασκαλία του Βούδα δεν απευθύνονταν μόνο στην εποχή στην οποία έζησε αλλά είναι διαχρονική, όπως εξίσου διαχρονική είναι και η διδασκαλία του Χριστού όταν μας λέει να ‘Αγαπάμε αλλήλους’, όπως εξίσου διαχρονική είναι η διδασκαλία κάθε δασκάλου της Ανθρωπότητας, ανεξαρτήτως της Εποχής στην οποία έζησε. Σε κάθε εποχή, σε κάθε πολιτισμό, λίγο ή πολύ, εξυμνείται και επιβραβεύεται η τάση του ανθρώπου να κάνει το καλό, να αναπτύσσει αρετές και ηθικές αξίες. Έτσι, λοιπόν η αρετή είναι αιώνια και διαχρονική.



«Δε θέλω να μάθω τις διάφορες για το Θεό θεωρίες σας. Τι χρησιμεύει η συζήτηση όλων των λεπτών για τη ψυχή θεωριών σας; Να είστε καλοί και να κάνετε το καλό. Κι αυτό θα σας μεταφέρει προς την ελευθερία και σε οποιαδήποτε αλήθεια υπάρχει.»




«Πιστέψτε, όχι γιατί είναι η εθνική σας πίστη, γιατί αυτή ήταν η πίστη σας από τη γέννησή σας. Αλλά, περάστε το από τη λογική σας, κι όταν το έχετε αναλύσει και βρείτε ότι θα κάνει καλό στον ένα και σ’ όλους, πιστέψτε το, ζήστε γι’ αυτό και βοηθείστε κι άλλους να ζήσουν γι’ αυτό.»



Ο Βούδας επίσης ποτέ δεν ίδρυσε κάποια Θρησκεία, ποτέ δεν ενθάρρυνε να εξαρτώνται οι άνθρωποι από κάθε λογιών τσαρλατάνων δασκάλων, ποτέ δε μίλησε για κάποιον εξωτερικό Θεό που τιμωρεί και επιβραβεύει, που ρίχνει σε παραδείσους και κολάσεις τους ανθρώπους. Αυτό που υποστήριζε ο Βούδας κι αυτό που προέτρεπε τους μαθητές τους να κάνουν ήταν να πιστεύουν στον εαυτό τους και πως μόνο με τις δικές τους προσπάθειες, τη δική τους διάνοια και βούληση, θα μπορούσαν να απελευθερωθούν και να εξαγνιστούν. Τους προέτρεπε να μην πιστεύουν τυφλά στις γραφές μόνο και μόνο επειδή είναι στην παράδοσή τους, να μην πιστεύουν σε κάτι επειδή το πιστεύουν οι πολλοί, παρά μόνο σ’ αυτό που αφού το έχουν επεξεργαστεί και σκεφτεί ώριμα, ήταν σύμφωνο με την ανώτερη συνείδησή τους. Τους προέτρεπε να μην εξαρτώνται από τους άλλους, να αποκολληθούν από προκαταλήψεις και φανατισμούς, και να αποτελούν καταφυγή και νησί του εαυτού τους. Ούτε καν στον ίδιο το Βούδα μόνο και μόνο επειδή ήταν ένας Βούδας.



Η διδασκαλία του Βούδα κι η Ευγενής Οκταπλή Ατραπός δεν είναι μια τυφλή αποδοχή ή πίστη αλλά δράση και πραγμάτωση του Ιδανικού της Ελευθερίας, της Συμπόνιας και της Ευτυχίας στην καρδιά του ανθρώπου. Ο Βούδας δεν θεωρητικολογούσε αλλά προέτρεπε τον καθένα ‘Έλα και δες.’

Ο ΟΜΦΑΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ – Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ













Η εικόνα του κόσμου


Οι αρχαϊκές και παραδοσιακές κοινωνίες αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους σαν ένα μικρόκοσμο. Πέρα από τα όρια αυτού του κλειστού κόσμου αρχίζει η περιοχή του άγνωστου, του άμορφου. Από την μια πλευρά το διάστημα, που έχει χαρακτήρα κόσμου, αφού είναι κατοικημένο και οργανωμένο. Κι από την άλλη, έξω από αυτό το οικείο διάστημα, η άγνωστη και τρομερή έκταση με τους δαίμονες, τα φαντάσματα, τους νεκρούς, τους απόκοσμους, με ένα λόγο το χάος, ο θάνατος, η νύχτα.

Όλες αυτές οι δυνάμεις εξομοιώνονται με δυνάμεις δαιμονικές, επειδή προσπαθούν να ξαναφέρουν αυτόν τον μικρόκοσμο στη χαοτική κατάσταση, δηλαδή να τον εκμηδενίσουν. Η κατάλυση μιας κατεστημένης τάξης, η καταστροφή μιας αρχετυπικής εικόνας, ισοδυναμούσε με παλινδρόμηση στο χάος, στο προ-μορφικό, στην αδιαφοροποίητη κατάσταση, την πριν από την κοσμογονία. Τις ίδιες εικόνες μεταχειριζόμαστε ακόμα και σήμερα, όταν περιγράφουμε τους κινδύνους που απειλούν τον πολιτισμό. Μιλάμε για «χάος», για «αταξία» και «σκοτάδι» όπου θα βυθιστεί ο «κόσμος μας». Όλες αυτές οι εκφράσεις σημαίνουν κατάλυση μιας τάξης, ενός κόσμου, μιας δομής και καταποντισμό ξανά σε μια κατάσταση ρευστή, άμορφη, δηλαδή χαοτική.

Είναι πολύ πιθανό, πως τα οχυρά γύρω στις πόλεις και τις άλλες κατοικημένες περιοχές, φτιάχτηκαν αρχικά σαν μαγικά οχυρώματα. Ακόμη και αρκετά αργά στην ιστορία, όπως στον Μεσαίωνα, τα τείχη των πόλεων καθιερώνονταν τελετουργικά σαν άμυνα κατά του διαβόλου, της αρρώστιας και του θανάτου. Γιατί αυτά τα οχυρωματικά έργα –τάφροι, λαβύρινθοι, τείχη, κ.λπ.- πριν γίνουν στρατιωτικά έργα, συνιστούσαν μαγική προστασία εφόσον διατηρούν στο μέσο μιας «χαοτικής» έκτασης, κατοικημένης από δυνάμεις άγνωστες μια κλειστή ζώνη, ένα οργανωμένο χώρο «κοσμοποιημένο», δηλαδή εφοδιασμένο με ένα «κέντρο».

Κάθε μικρόκοσμος, κάθε κατοικημένη περιοχή έχει ένα «Κέντρο», όπως θα μπορούσε κανείς να το ονομάσει, δηλαδή κάποιο κατεξοχήν ιερό μέρος. Το «Κέντρο» μετατρέπει το βέβηλο χώρο –χαοτικό και άγριο- σε ιερό, πολιτισμένο και κατοικήσιμο από τους Θεούς και τους ανθρώπους. Στο κέντρο τελείται η ιερογαμία Ουρανού και Γης, Θεού και Ανθρώπου. Αυτή η ιερή ένωση του Ύψους και του Βάθους, του Αόρατου και του Ορατού, είναι εφικτή χάρη στην εγκαθίδρυση ενός Κέντρου, Άξονα ή Βωμού. Είναι μια αληθινή Ενεργειακή Καρδιά, από όπου ξεκινούν όλες οι ακτίνες-κατευθύνσεις προς τον έξω βέβηλο χώρο.



Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ
Αλλά το συμβολισμό του Κέντρου δεν πρέπει να τον αντικρίσουμε με τις γεωμετρικές συσχετίσεις του δυτικού επιστημονικού πνεύματος. Έχουμε εδώ μια ιερή και μυθική γεωγραφία, τη μόνη αληθινά πραγματική και όχι μία γεωγραφία βέβηλη, «αντικειμενική», με κάποιο τρόπο αφηρημένη και όχι ουσιαστική. Στη μυθική γεωγραφία, ο ιερός είναι ο κατεξοχήν πραγματικός χώρος. Σε αυτόν το χώρο προσεγγίζουμε άμεσα το ιερό –είτε με την υλική του υπόσταση σε ορισμένα αντικείμενα (παραστάσεις της Θεότητας κ.λπ.) είτε με τα ιεροκοσμικά σύμβολα με τα οποία εκδηλώνεται (Στύλος του Κόσμου, Κοσμικό Δέντρο κ.α.). Σε κάθε κουλτούρα που αναγνωρίζει την ιδέα των τριών κοσμικών ζωνών –Ουρανός, Γη, Άδης- το «κέντρο» αποτελεί το σημείο διατομής τους. Σ’ αυτό είναι εφικτή η ρήξη επιπέδου και ταυτόχρονα η επικοινωνία ανάμεσα στις τρεις ζώνες. Η εικόνα των τριών κοσμικών ζωνών, που συνδέονται με κάποιον άξονα σε ένα «Κέντρο» είναι πολύ παλιά. Συναντάμε αυτή την αρχετυπική εικόνα στους παλαιο-ανατολικούς πολιτισμούς. Η Βαβυλώνα, για παράδειγμα, είχε πλήθος ονόματα, όπως «Οίκος της βάσης του Ουρανού και της Γης», «Σύνδεσμος μεταξύ Ουρανού και Γης» κ.α. Μα πάντοτε στη Βαβυλώνα γινόταν η σύνδεση ανάμεσα στη Γη και στις κατώτερες ζώνες, γιατί η πόλη αυτή ήταν χτισμένη πάνω στην μπαμπ-απσί, την «Πύλη των απσού». Απσού σήμαινε: τα ύδατα του Χάους πριν από τη δημιουργία. Την ίδια παράδοση την βρίσκουμε και στους Εβραίους. Ο βράχος της Ιερουσαλήμ χωνόταν μες τα υπόγεια νερά (τεχόμ). Στη Μίσνα (εβραϊκό ιερό κείμενο) αναφέρεται πως ο Ναός βρίσκεται ακριβώς πάνω στα τεχόμ (εβραϊκό αντίστοιχο των απσού). Παρόμοιες παραδόσεις συναντάμε και στον ινδοευρωπαϊκό κόσμο. Έτσι στους Ρωμαίους ο mundus (κόσμος) αποτελεί σημείο συνάντησης των κατώτερων ζωνών και του γήινου κόσμου. Ο ναός στην Ιταλία ήταν η ζώνη ανατομής του ανώτερου κόσμου (θείου), του γήινου και του υπόγειου.

Κάθε μεγάλη πόλη στην Ανατολή βρισκόταν στο κέντρο του κόσμου. Η Βαβυλώνα ήταν Μπαμπ-ιλάνι, μια «πύλη των ουρανών», γιατί εκεί κατέβαιναν οι θεοί στη γη. Η πρωτεύουσα του Κινέζου απόλυτου μονάρχη βρισκόταν κοντά στο θαυματουργό Δέντρο Κιεν-μου, «Όρθιο ξύλο», εκεί όπου διασταυρώνονταν οι τρεις κοσμικές ζώνες, Ουρανός, Γη, Κόλαση. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε άπειρα παραδείγματα. Όλα αυτά, πολιτείες, ναοί, ανάκτορα, που θεωρούνται Κέντρα του Κόσμου, είναι αντίγραφα μιας αρχαϊκής εικόνας: του Κοσμικού Όρους, του Δέντρου του Κόσμου ή της Κεντρικής Στήλης που στηρίζει τα κοσμικά επίπεδα.

Εξαιρετικά διαδεδομένο είναι το σύμβολο ενός Όρους, ενός Δέντρου ή μιας Στήλης, που τοποθετούνται στο Κέντρο του Κόσμου. Ας θυμηθούμε το Όρος του Μερού της ινδικής παράδοσης, το Χαραμπερεζάιτι των Ιρανών, το Χιμπιγκμπγιέρ των Γερμανών, το «Όρος των Χωρών» της μεσοποταμιακής παράδοσης, το όρος Θαβώρ της Παλαιστίνης, το Γολγοθά, που για τους χριστιανούς βρισκόταν στο κέντρο του κόσμου κ.λπ.

Το έδαφος, η πόλη, ο ναός και το βασιλικό παλάτι, αφού βρίσκονταν στο «Κέντρο του Κόσμου», δηλαδή στην κορυφή του Κοσμικού Όρους, θεωρούνταν το ψηλότερο μέρος του κόσμου, το μόνοπου δεν σκεπάστηκε απ’ τον κατακλυσμό. «Τη γη του Ισραήλ δεν την έπνιξε ο κατακλυσμός», λέει ένα ραβινικό κείμενο. Και σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση, το ψηλότερο μέρος της γης είναι η Καάμπα, γιατί «το πολικό αστέρι μαρτυράει πως αυτή βρίσκεται αντίκρυ στο κέντρο του Ουρανού».

Η κορυφή του Κοσμικού Όρους δεν είναι μόνο το ψηλότερο σημείο της Γης, αλλά και ο ομφαλός της, το σημείο από όπου άρχισε η δημιουργία. «Ο Υπεράγιος δημιούργησε τον κόσμο σαν έμβρυο», βεβαιώνει ένα ραβινικό κείμενο. «Όπως το έμβρυο αναπτύσσεται από τον αφαλό, έτσι και ο Θεός άρχισε να δημιουργεί τον κόσμο από τον αφαλό κι από ’κει ο κόσμος απλώθηκε σ’ όλες τις κατευθύνσεις». «Η δημιουργία του κόσμου άρχισε από την Σιών», γράφει ένα άλλο κείμενο. Ίδιος συμβολισμός απαντάται και στην αρχαία Ινδία, έτσι νοείται το σύμπαν και στη Ριγκ Βέδα, σαν να επεκτείνεται ξεκινώντας από ένα κεντρικό σημείο.

Με τον ίδιο τρόπο, σ’ ένα κεντρικό σημείο, στο Κέντρο του Κόσμου, έγινε και η δημιουργία του ανθρώπου, καθ’ομοίωση της κοσμογονίας. Κατά την παράδοση της Μεσοποταμίας, ο άνθρωπος φτιάχτηκε στον «ομφαλό της Γης» εκεί που βρίσκεται και το Ντουρ-αν-κι, ο «δεσμός μεταξύ Ουρανού και Γης». Ο Ωρομάσδης δημιουργεί τον αρχέγονο άνθρωπο, τον Γκαγιομάρντ, στο Κέντρο του Κόσμου. Ο Παράδεισος, όπου με πηλό πλάστηκε ο Αδάμ, βρίσκεται βέβαια στο Κέντρο του Κόσμου.

Η πιο διαδομένη παραλλαγή του συμβολισμού του Κέντρου είναι το Κοσμικό Δέντρο, που βρίσκεται στη μέση του σύμπαντος και που στηρίζει σαν άξονας τους τρεις Κόσμους. Η βεδική Ινδία, η αρχαία Κίνα, η γερμανική μυθολογία, καθώς και οι «πρωτόγονες» θρησκείες, αντικρίζουν με διάφορες μορφές αυτό το Κοσμικό Δέντρο, που οι ρίζες του βυθίζονται μέχρι τον Άδη και τα κλαδιά του αγγίζουν τον Ουρανό. Στις μυθολογίες της κεντρικής και βόρειας Ασίας τα επτά ή εννέα κλαδιά του συμβολίζουν τα επτά ή εννέα ουράνια πεδία, δηλαδή τους επτά πλανητικούς ουρανούς.

Μπορούμε γενικά να πούμε πως τα περισσότερα ιερά και τελετουργικά δέντρα, που συναντάμε στην ιστορία των θρησκειών, δεν είναι παρά μιμήσεις, ατελή αντίγραφα αυτού του αρχετυπικού υποδείγματος, του Δέντρου του Κόσμου. Δηλαδή όλα τα ιερά δέντρα υποτίθεται πως βρίσκονται στο Κέντρο του Κόσμου. Έτσι κάθε δέντρο, κάθε στύλος εξομοιωμένος με το Δέντρο του Κόσμου, γίνεται πια και αυτός ο άξονας που ενώνει τις τρεις κοσμικές ζώνες. Απ’ αυτή τη στήλη γίνεται εφικτή η επικοινωνία μεταξύ Ουρανού και Γης.

Σε πλήθος μύθων και παραδόσεων παρεμβάλλεται κάποιο κοσμικό Δέντρο που συμβολίζει το σύμπαν, ένα δέντρο ή ένας κεντρικός στύλος που υποβαστάζει τον κόσμο, ένα δέντρο της Ζωής ή κάποιο άλλο θαυματουργό δέντρο που εξασφαλίζει την αθανασία σε όσους δοκιμάσουν τους καρπούς του, κ.λπ. Καθένας από αυτούς τους μύθους και τις παραδόσεις ξαναπλάθει την θεωρία του «κέντρου» υπό την έννοια ότι το Δέντρο ενσωματώνει την απόλυτη αλήθεια, την πηγή της ζωής και της ιερότητας κι έτσι βρίσκεται στο Κέντρο του Κόσμου. Άσχετα αν πρόκειται για κοσμικό δέντρο ή για δέντρο της αθανασίας ή της γνώσης του καλού και του κακού, ο δρόμος που οδηγεί προς αυτό είναι «δύσκολος δρόμος» σπαρμένος με εμπόδια. Το δέντρο βρίσκεται σε περιοχές απρόσιτες και φυλάγεται από τέρατα. Δεν μπορεί ο πρώτος τυχόν να το φτάσει ούτε αν το κατορθώσει, να βγει νικητής από την πάλη όπου θα περιπλακεί. Είναι ο κλήρος των «ηρώων» να ξεπερνούν τα εμπόδια και να θανατώνουν το τέρας που προασπίζεται την προσπέλαση του δέντρου ή του βοτάνου της αθανασίας, των Μήλων των Εσπερίδων, του Χρυσόμαλλου Δέρατος, κ.λπ. Η πρόσβαση του συμβόλου που ενσαρκώνει την απόλυτη αλήθεια, την ιερότητα και την αθανασία είναι πολύ τραχιά. Τα σύμβολα αυτού του είδους βρίσκονται σ’ένα «κέντρο» δηλαδή φυλάγονται πάντα πολύ καλά και το γεγονός της απόκτησής τους αντιστοιχεί σε μύηση, σε κατάκτηση (ηρωική ή μυστικιστική) της αθανασίας.




Η «τραχιά αυτή διαδρομή» όμως δεν επαληθεύεται μόνο στις μυητικές ή ηρωικές δοκιμασίες. Τη βρίσκουμε και σε άπειρες άλλες περιπτώσεις. Ας αναφέρουμε, για παράδειγμα, τα πολύπλοκα στριφογυρίσματα ορισμένων ναών, όπως του ναού του Μπαραμπουντουρ, το προσκύνημα στους Αγίους Τόπους (Μέκκα, Ιερουσαλήμ, κ.λπ.), τις ταλαιπωρίες του ασκητή που αγωνίζεται συνεχώς να ανακαλύψει τον εαυτό του, το «κέντρο» της ύπαρξής του κ.λπ. Ο δρόμος είναι τραχύς, σπαρμένος με κινδύνους γιατί πρόκειται στην ουσία για ένα τυπικό περάσματος από την ανθρώπινη φύση στη θεϊκή, από το εφήμερο και το παραπλανητικό στην αλήθεια και την αιωνιότητα, από τον θάνατο στη ζωή, από τον άνθρωπο στο Θεό. Η πρόσβαση του «Κέντρου» ισοδυναμεί με καθαγιασμό, με μύηση.



ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΕΝΤΡΟΥ
Κάθε ιερός τόπος, κάθε μέρος που φανερώνει κάποια παρεμβολή του ιερού στο βέβηλο χώρο μπορεί να θεωρηθεί σαν «κέντρο». Αυτοί οι χώροι είναι δυνατόν να κατασκευαστούν. Η κατασκευή τους όμως αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, μια κοσμογονία, μία δημιουργία κόσμου. Η κοσμογονία είναι το πρότυπο όλων των κατασκευών. Κάθε νέα πόλη, κάθε καινούργιο σπίτι που κτίζεται σημαίνει για μια ακόμη φορά μίμηση και, από μια άποψη, επανάληψη της δημιουργίας του κόσμου. Κατά τον ίδιο τρόπο που η πόλη είναι μία «εικόνα του κόσμου», το σπίτι είναι ένας μικρόκοσμος. Το κατώφλι χωρίζει τις δύο εκτάσεις, η εστία εξομοιώνεται με το κέντρο του κόσμου. Ο κεντρικός στύλος της κατοικίας των πρωτόγονων λαών της Αρκτικής και Βόρειας Αμερικής ταυτίζεται με τον Κοσμικό Άξονα. Όταν το σχήμα της κατοικίας παραλλάζει π.χ. στους βοσκούς-καλλιεργητές της Κεντρικής Ασίας και το σπίτι αντικαθίσταται με τη γιούρτα, η έννοια του κεντρικού στύλου εξασφαλίζεται με το πάνω άνοιγμα που προορίζεται για να φεύγει ο καπνός. Κατά τις θυσίες, τοποθετούν μέσα στη γιούρτα ένα δέντρο που η κορυφή του ξεπερνάει αυτό το άνοιγμα. Έτσι, αφ’ενός το σπίτι είναι ομόλογο με το σύμπαν, αφ’ετέρου δε, θεωρείται σαν να είναι τοποθετημένο στο «κέντρο» του κόσμου, μια και το άνοιγμα για τον καπνό βρίσκεται απέναντι από τον πολικό αστέρα. Κάθε κατοικία, χάρη στο παραδοξολόγημα της καθαγίασης του χώρου και το τυπικό της κατασκευής, μεταμορφώνεται σε «κέντρο». Με τρόπο ώστε όλα τα σπίτια όπως και όλοι οι ναοί, τα ανάκτορα, οι πολιτείες βρίσκονται τοποθετημένα σ’ ένα και μοναδικό κοινό σημείο, το Κέντρο του Σύμπαντος.

Αλλά μήπως υπάρχει εδώ κάποια αντίφαση; Ολόκληρο σύνολο από μύθους, σύμβολα και τελετουργίες τονίζουν πόσο δύσκολο είναι να εισδύσει κανείς σ’ ένα κέντρο. Και από την άλλη μεριά, μια σειρά από μύθους και τελετουργίες αποδείχνουν πως αυτό το Κέντρο είναι προσιτό. Το προσκύνημα στους Αγίους Τόπους είναι δύσκολο, αλλά οποιαδήποτε επίσκεψη σε μία εκκλησία είναι ένα προσκύνημα. Το κοσμικό δέντρο είναι, μπορούμε να πούμε, απρόσιτο, αλλά είναι απόλυτα νόμιμο να βάλεις μέσα στην πρώτη τυχαία γιούρτα ένα δέντρο που ισοδυναμεί με το δέντρο του κόσμου. Η διαδρομή που οδηγεί στο «Κέντρο» είναι γεμάτη εμπόδια κι όμως κάθε πολιτεία, κάθε ναός, κάθε κατοικία «βρίσκεται» στο Κέντρο του Σύμπαντος. Η είσοδος και η έξοδος σ’ ένα λαβύρινθο αποτελεί το κατ’ εξοχή μυητικό τυπικό κι όμως, κάθε ύπαρξη, ακόμα και η λιγότερο ταραχώδης, είναι επιδεκτική εξομοίωση με την πορεία μέσα σε ένα λαβύρινθο. Τα βάσανα και οι δοκιμασίες που πέρασε ο Οδυσσέας είναι παροιμιώδη κι όμως, οποιαδήποτε επιστροφή στην οικογενειακή εστία είναι «ισάξια» με την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα σύνολο από παραδόσεις επιβεβαιώνουν τον πόθο του ανθρώπου να βρεθεί χωρίς προσπάθεια στο «Κέντρο του Κόσμου» ενώ ένα δεύτερο σύνολο επιμένει πάνω στις δυσκολίες και εν συνεχεία στην αξία που υπάρχει αν καταφέρει να εισχωρήσει σ’ αυτό. Και στην μία περίπτωση όπως και στην άλλη, η νοσταλγία του παράδεισου αποκαλύπτεται με ίση ένταση. Ακόμα και εκεί όπου κυριαρχεί η παράδοση ενός πολύ προασπισμένου «κέντρου», συναντάμε πολλά «ισοδύναμα» αυτού του κέντρου, τοποθετημένα σε επίπεδα όλο και πιο προσιτά. Αυτό τονίζει και μαρτυρεί μια καθορισμένη κατάσταση του ανθρώπου μέσα στον Κόσμο, που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «νοσταλγία του παραδείσου». Με αυτό εννοούμε την επιθυμία να βρίσκεται πάντοτε και χωρίς προσπάθεια στο κέντρο του κόσμου, της ύπαρξης και της ιερότητας, να ξεπεράσει με φυσικό τρόπο την ανθρώπινη συνθήκη και ν’ ανακτήσει τη θεϊκή φύση, την πριν από την πτώση συνθήκη, όπως θα έλεγε ένας χριστιανός.

Όμως η συγκεκριμενοποίηση του πλήθους των κέντρων γίνεται δυνατή χάρη στην επανάληψη ενός αρχετύπου. Ο άνθρωπος τείνει, ακόμα και στα χαμηλότερα επίπεδα της «άμεσης» θρησκευτικής του εμπειρίας, να πλησιάζει προς αυτό το αρχέτυπο και να το πραγματώνει. Είναι μάλλον η νοσταλγία που νιώθει για τα υπερβατικά σχήματα ή η ανάγκη που αισθάνεται να συγκεκριμενοποιεί τα αρχέτυπα ως τα ευτελέστερα και ρυπαρότερα επίπεδα της άμεσης ύπαρξής του.

Οι Έλληνες Σαμάνοι











Η Ψυχή είναι πιο ενεργητική όταν το σώμα κοιμάται, ή καθώς πρόσθεσε ο Αριστοτέλης όταν βρίσκεται στο σημείο του θανάτου. Μια τέτοια όμως πίστη αποτελεί ένα ουσιαστικό στοιχείο του σαμανιστικού πολιτισμού που υπάρχει ακόμα και σήμερα στη Σιβηρία, κι έχει αφήσει τα ίχνη της παλιάς του ύπαρξης πάνω σε μια μεγάλη περιοχή, που εκτείνεται σ’ ένα πελώριο τόξο, από τη Σκανδιναβία κατά μήκος του Ευρασιανού χώρου, ίσαμε την Ινδονησία. Η μεγάλη έκταση στην οποία διαδόθηκε δείχνει πόσο παλιό ήταν το πρότυπο αυτό.





Μπορούμε να περιγράψουμε ένα σαμάνο, ως ένα άτομο ψυχικά ασταθές που δέχτηκε το κάλεσμα για θρησκευτική ζωή. Αποτέλεσμα αυτού του καλέσματος είναι πως ο σαμάνος περνά μια περίοδο αυστηρής εξάσκησης, που συνεπάγεται απομόνωση ή νηστεία, όπως επίσης μια ψυχολογική αλλαγή του φύλου. Από το θρησκευτικό αυτό «αναχωρητήριο», ο σαμάνος αναδύεται με μια δύναμη πραγματική ή υποθετική, ώστε να περνά με τη θέλησή του σε μια κατάσταση ψυχικού διχασμού της προσωπικότητας. Στην κατάσταση αυτή δε θεωρείται πως κατέχεται από ένα ξένο πνεύμα, όπως η Πυθία ή ένα σύγχρονο μέντιουμ. Πιστεύουν όμως πως η ψυχή του εγκαταλείπει το σώμα και ταξιδεύει σε μακρινά μέρη, πολύ συχνότερα στον κόσμο των πνευμάτων. Στην πραγματικότητα έναςσαμάνος μπορεί να παρουσιαστεί ταυτόχρονα σε διαφορετικά μέρη. Έχει τη δύναμη της δυπαρουσίας. Από τις εμπειρίες αυτές, που τις διηγείται σε ποιήματα εκ του προχείρου, ο σαμάνoς αποκτά την επιδεξιότητά του στη μαντεία, στη θρησκευτική ποίηση και στη μαγική ιατρική και γίνεται κοινωνικά σημαντικός παράγοντας. Γίνεται το ταμείο μιας σοφίας υπερφυσικής.





Στη Σκυθία όμως, και πιθανόν στη Θράκη, οι Έλληνες είχαν έλθει σε επαφή με λαούς, που, όπως έδειξε ο Ελβετός μελετητής είχαν επηρεαστεί από αυτόν το σαμανιστικό πολιτισμό. Στο σημείο αυτό, αναφερόμαστε στο σημαντικό του άρθρο στον HERMES 1935. Ο Meuli υπαινίχθηκε εκεί, πώς θα πρέπει να δούμε τους καρπούς της επαφής αυτής στην μετέπειτα εμφάνιση, στην αρχαϊκή εποχή, μιας σειράς ιατρομάντεων, δηλαδή μάντεων μαγικώνθεραπευτών και θρησκευτικών διδασκαλιών, πού πολλοί απ’ αυτούς είναι συνδεδεμένοι στην ελληνική παράδοση με τον Βορά και όλοι τους εμφανίζουνσαμανιστικά χαρακτηριστικά. Πέρα από το Βορρά, έλεγαν, ήρθε ο Άβαρης καβαλάρης, πάνω σε ένα βέλος, καθώς, όπως φαίνεται, γίνεται ακόμη με τις ψυχές στη Σιβηρία. Ήταν τόσο προχωρημένος στην τέχνη της νηστείας ώστε είχε μάθει να ζει δίχως καθόλου ανθρώπινη τροφή. Εξαφάνισε τους λοιμούς, προέβλεψε σεισμούς, συνέθεσε θρησκευτικά ποιήματα και δίδαξε την λατρεία του βόρειου θεού του, που οι έλληνες τον αποκαλούσαν υπερβόρειο Απόλλωνα. Με εντολή του ίδιου αυτού Απόλλωνα, ο Αριστέας, ένας Έλληνας από τη θάλασσα του Μαρμαρά, πήγε μέσα στο Βορρά και επέστρεψε για να διηγηθεί τις περίεργες εμπειρίες του μ’ ένα ποίημα που πολύ πιθανόν είχε πρότυπό τους ψυχικούς περιπάτους των βόρειων σαμάνων. Αν το ταξίδι τουΑριστέα έγινε σωματικά ή πνευματικά, δεν είναι εντελώς ξεκαθαρισμένο. Επιπλέον η παράδοσητου έχει αποδώσει σαμανιστικές δυνάμεις καταληψίας και δυπαρουσίας. Η ψυχή του με τη μορφή πουλιού, μπορούσε, όποτε ήθελε, να εγκαταλείπει το σώμα του. Πέθανε ή έπεσε σε νάρκη στην πατρίδα του, κι όμως φάνηκε στην Κύζικο. Ύστερα από πολλά χρόνια εμφανίστηκε ξανά στη μακρινή Δύση.





Το ίδιο χάρισμα είχε και ένας άλλος Ασιάτης Έλληνας, ο Ερμότιμος ο Κλαζομένιος, που η ψυχή του ταξίδευε από το ένα μέρος στο άλλο και παρατηρούσε γεγονότα σε μακρινούς τόπους, ενόσω το σώμα του βρισκόταν άψυχο στο σπίτι του.





Το πρότυπο αυτό επαναλαμβάνεται σε μερικές ιστορίες, σχετικά με τον Επιμενίδη, τον κρητικό μάντη, που καθάρισε την Αθήνα από το επικίνδυνο μίασμα, που προκάλεσε η παραβίαση του ιερού του ασύλου. Ο Επιμενίδης καταγόταν από την Κνωσσό, και ίσως αυτό να συντέλεσε στο μεγάλο του κύρος. Ένας άνδρας που μεγάλωσε κάτω από τη σκιά του μινωικού παλατιού, θα είχε τη δυνατότητα να διεκδικήσει μια αρχαιότερη σοφία, ειδικά αφού είχε κοιμηθεί 57 χρόνια στο σπήλαιο του κρητικού μυστηριακού θεού. Ωστόσο η παράδοση τον έχει παρομοιάσει με τον τύπο του βαρετού σαμάνα. Ο ίδιος είχε επίσης εμπειρία, των ψυχικών περιπάτων όπως έλεγε ο Άβαρης, ήταν μεγάλος νηστευτής, που ζούσε αποκλειστικά μεμια παρασκευή λαχανικών (τη μυστική συνταγή την είχε πάρει από τις νύμφες). Το άλλο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της παράδοσης του, είναι πως μετά το θάνατο του, οι άνθρωποι είδαν το κορμί του να σκεπάζεται με δερματοστιξία. Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό επειδή οι έλληνες χρησιμοποιούσαν τη βελόνη της δερματοστιξίας μονάχα για να μαρκάρουν τους δούλους. Αυτό το γεγονός θα θύμιζε σε ένα έλληνα αρχαϊκής εποχής τη Θράκη, όπου οι σπουδαιότεροι άνθρωποι είχαν δερματοστιξία, και συγκεκριμένα οι σαμάνες. Η θέση όμως του ύπνου στην αρχή της ιστορίας του Επιμενίδη, υποδηλώνει ότι οι έλληνες είχαν υπόψη τους το μακροχρόνιο «αναχωρητήριο» που αποτελεί μαθητεία του σαμάνα, ο οποίος περνά κατά μεγάλο μέρος σε κατάσταση ύπνου και καταληψίας. Το θρησκευτικό βίωμα του σαμανιστικού τύπου είναι ατομικό και όχι συλλογικό. Όμως απευθύνθηκε στον αυξανόμενο ατομικισμό μιας εποχής, για την οποία οι συλλογικές εκστάσεις του Διόνυσου δεν επαρκούσαν εντελώς. Υπάρχει όμως ένας άλλος μεγαλύτερος σαμάνας που αναμφισβήτητα κατέληγε σε θεωρητικά συμπεράσματα και αναμφισβήτητα πίστευε στην αναγέννηση.

Ο Πυθαγόρας





Ο Πυθαγόρας είναι ένας άνθρωπος στον οποίο ο Εμπεδοκλής απέδιδε μια σοφία που μαζεύτηκε σε δέκα ή είκοσι ανθρώπινες ζωές. Αυτός όπως κι ο Επιμενίδης προηγουμένως είχε ακούσει για τη βόρεια δοξασία, πως η «ψυχή» ή το «πνεύμα φρουρός» ενός πρώην σαμάνα, μπορεί να εισέλθει σε ένα ζωντανό σαμάνα για να του ενισχύσει τη δύναμη και τη γνώση. Με τον ίδιο τρόπο παρουσιάζεται κι ο Πυθαγόρας να ισχυρίζεται πως ταυτίζεται με τον πρώην σαμάνα Ερμότιμο. Φαίνεται όμως ότι ο Πυθαγόρας επεξέτεινε τη θεωρία αρκετά πέρα από τα αρχικά στενά της όρια. Γνωρίζουμε πάντως ότι ο Πυθαγόρας εγκαθίδρυσε ένα είδος θρησκευτικής τάξης, μια κοινότητα ανδρών ή γυναικών, που ο κανόνας της ζωής τους, καθοριζόταν από την προσδοκία της μέλλουσας ζωής.





Το γεγονός ότι υπήρχε κάποια αναλογία ανάμεσα στο Ζάλμοξη ή στον Πυθαγόρα, θα πρέπει να είχε εντυπωσιάσει τους έλληνες αποίκους της θράκης, από όπου άκουσε ο Ηρόδοτος την ιστορία ,επειδή θεωρούσαν τον Ζάλμοξη υπηρέτη του Πυθαγόρα. Αυτό ήταν παράλογο, όπως το είδε ο Ηρόδοτος: ο πραγματικός Ζάλμοξης ήταν ένας δαίμονας, ίσως ένας ηρωποιημένος σαμάνας του μακρινού παρελθόντος. Η αναλογία όμως δεν ήταν τόσο περίεργη: ο ίδιος ο Πυθαγόρας είχε υποσχεθεί στους οπαδούς του πως θα ζήσουν πάλι, ή θα γίνουν τουλάχιστον δαίμονες ή ακόμα και θεοί. Μετέπειτα παράδοση συσχέτισε τον Πυθαγόρα με κάποιον άλλο βόρειο, τον Άβαρη. Του απέδωσε τις συνηθισμένες σαμανιστικές δυνάμεις της προφητείας, δυπαρουσίας και μαγικής θεραπείας. Μας λέει επίσης πως μυήθηκε στην Πιερία, επισκέφτηκε τον κόσμο των πνευμάτων, και πως ταυτίστηκε με τρόπο μυστηριώδη με τον «υπερβόρειο Απόλλωνα».





Έναν αιώνα περίπου μετά το θάνατο του, κυκλοφορούσαν ιστορίες που έλεγαν με ποιο τρόπο είχε σταματήσει τους ανέμους με τα μαγικά του, πως επανέφερε στη ζωή μια γυναίκα που δεν ανέπνεε και πως ο ίδιος εξαφανίστηκε σωματικά από τούτο τον κόσμο των θνητών ή έγινε θεός. Θεωρώντας έτσι τα πράγματα βλέπουμε πως τα αποσπάσματα του Εμπεδοκλή αποτελούν την μοναδική άμεση πηγή από την οποία μπορούμε να διαμορφώσουμε κάποια αντίληψη για το πως ήταν πράγματι ένας έλληνας σαμάνας. Αυτό αποτελεί το τελευταίο δείγμα ενός είδους, που με το θάνατο του εξαλείφθηκε από τον ελληνικό κόσμο, μολονότι ανθεί σε άλλα μέρη.





Αλλά υπάρχει και ο Ορφέας. Πατρίδα του Ορφέα είναι η Θράκη, και εκεί στη Θράκη λατρεύει ή συνόδευε ένα θεό, που οι έλληνες ταύτιζαν με τον Απόλλωνα. Συνδυάζει τα επαγγέλματα του ποιητή, του μάγου, του θρησκευτικού δασκάλου ή χρησμοδότη. Όπως μερικοί μυθικοί σαμάνες της Σηβηρίας, μπορεί με τη μουσική του να μαζεύει τα πουλιά ή τα άγρια ζώα, για να τον ακούσουν. Όπως κάνουν παντού οι σαμάνες, επισκέπτεται τον κάτω κόσμο, και το κίνητρο του είναι πολύ κοινό για τους σαμάνες - να ξανακερδίσει μια κλεμμένη ψυχή.





Τελικά το μαγικό του εγώ επιζεί, ως ένα ωδικό κεφάλι, που συνεχίζει να δίνει χρησμούςπολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Τούτο επίσης θυμίζει Βορρά, τέτοια μαντικά κεφάλια εμφανίζονται στη Νορβηγική μυθολογία και στην Ιρλανδέζικη παράδοση.Ο Ορφέας είναι μιαΘρακική μορφή, που μοιάζει πολύ με το Ζάλμοξη - ένας μυθικός σαμάνας ή πρότυπο των σαμάνων.





Βλέπουμε λοιπόν με ποιόν τρόπο, η επαφή με σαμανιστικές δοξασίες και πρακτικές, μπορούσε να υποβάλει σ΄ ένα λαό τόσο στοχαστικό, όπως οι Έλληνες, τα βασικά στοιχεία μιας τέτοιαςψυχολογίας, πόσο η αντίληψη τηςψυχικής εκδρομής κατά τον ύπνο ή την καταληψία να οξύνει την αντίθεση ψυχής - σώματος, πώς το σαμανιστικό"αναχωρητήριο" μπορούσε ναπαράσχει το πρότυπο μιας εσκεμμένης ασκήσεως, μιας συνειδητής εξάσκησης των ψυχικών δυνάμεων με την αποχή και την πνευματική δοκιμασία, πώς οι ιστορίες της εξαφάνισης και της επανεμφάνισης των σαμάνων, μπορούσαννα ενισχύουν την πίστη σ΄ ένα ακατάλυτο μαγικό ή δαιμονικό εγώ, και πώς η μετακίνηση της μαγικής δύναμης ή πνεύματος απ΄ τους νεκρούς σαμάνες προς τους ζωντανούς, μπορούσε να γενικευθεί σε μια θεωρία μετενσάρκωσης.





Ηέννοια της κάθαρσης δεν ήταν καινοτομία όπως είδαμε προηγουμένως, ήταν μια βασική απασχόληση των θρησκευτικών πνευμάτων κατά την αρχαϊκήεποχή. Όμως μέσα στονέο πρότυπο της πίστης, η κάθαρσηαπέκτησε ένα νέο περιεχόμενο και νέα πιεστικότητα. Ο άνθρωπος πρέπει, όχι μόνο νακαθαριστεί από ειδικές μολύνσεις, αλλά, όσο θα ήταν δυνατόν, απ΄ όλο το μίασμα που έδινε η σάρκα- τούτο αποτελούσεόρο της μετάνοιας του.







"Έρχομαιεκ καθαρών χθονίων βασίλεια" λέει μια ψυχή στην Περσεφόνη στο ποίημα των χρυσών πινακίδων των Θουρίων. Το πρώτο μέσο για τη σωτηρία έχει γίνει μάλλον η αγνότητα παρά η δικαιοσύνη. Και αφού αυτό που πρέπει να καθαριστείείναι ένα μαγικό και όχι ένα λογικό εγώ, οι τεχνικές της κάθαρσης δεν είναι λογικές αλλά μαγικές. Οι τεχνικές αυτές ίσως να συνίστανται ολοκληρωτικά από τελετουργίες, όπως φαίνεται στα Ορφικά βιβλία, που ο Πλάτωνας επικρίνει για τις ανήθικες επιπτώσειςτους. ΄Ίσως πάλι να χρησιμοποιούντη μαγευτική δύναμητης μουσικής, όπως συνέβαινε στην κάθαρση που απέδιδαν στους Πυθαγόρειους, η οποία φαίνεται ότι προήλθε από πρωτόγονες επωδές. Ίσως τέλος, να χρησιμοποιούσαν μιαν «άσκησιν», την πρακτική ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής.

ΟΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΟΥ ΜΙΘΡΑΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ











ΟΙ ΑΡΧΕΣ, Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΚΑΙ Η ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΜΙΘΡΑΙΣΜΟΥ









Η θρησκεία του Μίθρα, η οποία εμφανίστηκε όταν με την περσική επέκταση το μονοθεϊστικό σφρίγος της ζωροαστρικής μεταρρύθμισης απομακρύνθηκε από τον πολυθεϊσμό των βαβυλωνίων και στο κέντρο της ιρανο-βαβυλωνιακής θρησκείας ήταν ο Θεός Μίθρα.




Ειδικότερα ο Μιθραισμός δηλώνει τα μυστήρια του μίθρα, τη μυστική λατρεία που αναπτύχθηκε στην Μικρά Ασία κοντά στις περσικές κοινότητες που επέζησαν από την μακεδονική κατάκτηση και διακρίθηκε έπειτα σε ολόκληρο τον ελληνο-ρωμαικό κόσμο. Κεντρική πράξη του ιερού μύθου του Μίθρα ήταν η δολοφονία του κοσμικού ταύρου, που πεθαίνοντας δίνει ζωή στο σύμπαν. Ο μυούμενος περνούσε από τρεις βαθμούς εξαγνισμού που αντιστοιχούσαν στις επτά πλανητικές σφαίρες και με την βοήθεια του Μίθρα η εξαγνισμένη ψυχή έφτανε στον ουρανό. Οι πρόγονοι των περσών στην αρχή ήταν ακόμα ενωμένοι με τους αρχαίους ινδούς έτσι βρίσκουμε στους ύμνους των Ινδών, που ονομάζονται Βέντα το όνομα Μιτρα και στους ύμνους των περσών που ονομάζονται Αβέστα, το όνομα Μίθρα. Για τους αρχαίους Πέρσες ο Μίθρας ακούει τα πάντα, βλέπει τα πάντα, γνωρίζει τα πάντα και κανείς δεν μπορεί να τον εξαπατήσει. Είναι ο Θεός της ηθικής, της αλήθειας και της ακεραιότητας.




Αυτός επικαλείται με επίσημους όρκους, επιβλέπει την τήρηση των συμφωνιών και τιμωρεί του επίορκους. Είναι το φως που διαλύει το σκοτάδι, αποκαθιστά την ευτυχία, την αφθονία, την αγάπη και τη ζωή πάνω στη γη. Πέρα από τα υλικά αγαθά δίνει ακόμα πνευματική καλλιέργεια, γαλήνη και ειρήνη. Αντίθετοι από αυτόν είναι οι Ντέβα (κακοποιά πνεύματα) όπου διασπείρουν στη γη τη στειρότητα, την οδύνη και κάθε είδους κακού μιάσματος. Το κυριότερο πνεύμα του κακού είναι ο Αριμάν όπου υπάρχει στα έγκατα της κόλασης και από κει στέλνει τους κακούς Ντέβα στην επιφάνεια της γης. Ο Μίθρας πάντα άγρυπνος και σε ετοιμότητα φορώντας την πανοπλία του, τους καταπολεμά κάνοντας τον Αριμάν να τρέμει.




Ο Μίθρας είναι ένας πολεμιστής, ένας Γιαζάτα όπως ονομάζονταν στην Αρχαία Περσία. Δεν είναι ο πρώτος Δημιουργός αλλά είναι και αυτός ένα δημιούργημα του μεγάλου Υπέρτατου Οντος, του Αχούρα Μάζδα.




Ο Μίθρας είναι ο γιος του Αχούρα Μάζδα και ταυτόχρονα ο ποιο εξυψωμένος από όλους τους πολεμιστές. Είναι ο άριστος μεταξύ των αρίστων ο πρώτος μεταξύ των πρώτων και δεν μπορεί να νικηθεί. Θεωρούνταν ότι προστάτευε τους βασιλιάδες και αυτοί πάντα θυσίαζαν σε αυτόν πριν από τις εκστρατείες γιατί πίστευαν ότι θα τους έφερνε νίκη. Επίσης φαίνεται ότι τον τιμούσαν αρκετά εφόσον έδιναν το όνομα του Θεού στα παιδιά τους φτάνοντας έτσι να έχουν μια σειρά από βασιλιάδες με το όνομα Μιθριδάτης. Παρόλη την επίδραση της Ελληνο-ρωμαικής θρησκείας μετά τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και μετέπειτα με το θρίαμβο του χριστιανισμού ο Μιθραισμός δεν έχασε καθόλου τη δύναμή του. Οι οπαδοί του κατά καιρούς προσπαθούσαν να προσαρμόζονται συνέχεια στα νέα δεδομένα αλλά αυτό δεν εμπόδισε το μιθραισμό να διατηρήσει ως το τέλος ένα τελετουργικό που ήταν ουσιαστικά περσικό. Οι ψαλμωδικές προσευχές μπροστά στο βωμό του πυρός, το ματσάκι των ιερών κλαδιών, οι σπουδές (γάλα, λάδι και μέλι), η δέκατη έκτη μέρα που ήταν αφιερωμένη στο βασιλιά και στο Μίθρα, οι ιερείς που ήταν μυημένοι με περσικές περιβολές και διάφοροι άλλοι κανόνες σχολαστικής αφοσίωσης, όλα αυτά ανήκαν στις αρχαίες ιερές συνήθειες των περσών. Ο Αγιος Βασίλειος αναφέρει στις επιστολές του το γεγονός της συνέχισης τους ακόμα και μετά το τέλος του τέταρτου αιώνα.




Αρχικά λατρευόταν στις κορυφές των βουνών, αργότερα σε σπηλιές και άντρα, ενώ μετέπειτα στις πόλεις σε τεχνητές υπόγειες κρύπτες σαν τους πρώτους χριστιανούς.




Η ηγεσία ήταν αρχικά κληρονομικό δικαίωμα μιας φυλής στην οποία διαβιβαζόταν από πατέρα σε γιο και μετέπειτα οι αρχιερείς τους άρχισαν να κοινοποιούν τα μυστικά δόγματα σε ξένους μέσα από κατάλληλες μυητικές τελετές. Ακόμα και στην ίδια την Περσία οι ιερείς ή μάγοι όπως τους ονόμαζαν αποτελούσαν μια ξεχωριστή κάστα η οποία διαιρούνταν σε δευτερεύουσες τάξεις ενώ οι ξένοι που προσυλητίζονταν γίνονταν δεκτοί βαθμιαία σε όλες τις τελετές της λατρείας τους μετά από σκληρές δοκιμασίες.




Η διασπορά του Ιρανικού πληθυσμού μπορεί να συγκριθεί μόνο με του ιουδαικού , ανάμεσα σε ξένα έθνη η γνώση των μυστικών δογμάτων τους χάριζε μια υψηλόφρονα συνείδηση της ηθικής τους ανωτερότητας. Αν κάνουμε μια τομή στο μιθραισμό όπως σε ένα γεωλογικό σχηματισμό, τότε θα βλέπαμε το κατώτερο, το πρωταρχικό στρώμα είναι η πίστη του αρχαίου Ιράν, κατόπιν εναποτέθηκε στη Βαβυλώνα ένα παχύ ίζημα σημιτικών δοξασιών έπειτα οι τοπικές πίστεις της Μικράς Ασίας και τελικά μια πλούσια βλάστηση ελληνικών ιδεών.




Κατά την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η μιθραική λατρεία μεταφέρεται από τους ρωμαίους λεγενεωναρίους, τους σκλάβους, ξένους πληθυσμούς αλλά και από τους έμπορους κυρίως Σύριους που ανθούν λόγω της Ρωμαϊκής ειρήνης. Στην αρχή σιγά-σιγά μεταφέρεται μέσω μυστικών θρησκευτικών αδελφοτήτων και κάποια στιγμή χωρίς να έχει βρεθεί ιστορικά το γιατί, εξαπλώνεται αστραπιαία, αποκτά μεγάλη φήμη. Στα χρόνια του Κόμμοδου (180-192 μ.Χ) νομιμοποιείται πλήρης και θεωρείται ο θρίαμβος των ανατολικών λατρειών πάνω στη δυτική σκέψη, η λατρεία πάνω στο νόμο. Βλέπουμε τους αυτοκράτορες να επηρεάζονται από την μιθραική λατρεία και παίρνουν επίσημα βάση αυτοκρατορικού πρωτοκόλλου τους τίτλους PIUS (ευσεβής) FELIX (ευτυχής ή καλότυχος) ή φωτισμένος από τη Θεία Χάρη και INVICTUS (ανίκητος). Αυτό δείχνει ότι οι επιρροές του μιθραισμού στη Δύση ήταν μεγάλες αλλά με κάποιο περίεργο ανορθόδοξο τρόπο όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε ιστορικά. Ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός (212-275 μ.Χ) σκέφτηκε να εδραιώσει μια θρηκεία αρκετά πλατιά ώστε να αγκαλιάσει όλες τις λατρείες και πίστεις που υπήρχαν στην επικράτεια του ενώ ο ίδιος θα υπηρετούσε σαν συνήγορος και στυλοβάτης της αυτοκρατορικής εξουσίας. Οι ελπίδες του όμως συντρίφτηκαν εξαιτίας της απειθαρχίας των χριστιανών η συμμαχία μεταξύ του θρόνου και του βωμού που ονειρευόταν εκείνοι οι καίσαρες θα πραγματοποιηθεί αργότερα και για ένα ιστορικό παράδοξο η ίδια η χριστιανική εκκλησία κλήθηκε να στηρίξει το οικοδόμημα εκείνο του οποίου τα θεμέλια υπονόμευε. Το έργο για το οποίο αγωνιζόταν οι ιερείς του Μίθρα, του Μπααλ και του Σέραπη επιτεύχθηκε χωρίς αυτούς και τέλος σε αντίθεση με αυτούς.

ΟΙ ΔΟΞΑΣΙΕΣ, ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ, Ο ΚΛΗΡΟΣ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΜΙΘΡΑΙΣΜΟΥ



Ο Μίθρας στην εισαγωγή του στη δύση συνοδευόταν από μια αντιπροσωπεία του μαζνταικού πάνθεου. Παρόλο που δεν ήταν ο υπέρτατος Θεός της συγκεκριμένης θρησκείας για τα μάτια των πιστών αυτός ήταν ο κύριος ήρωας της, όπου μερικές φορές τον αποκαλούσαν Αιώνα ή και Κρόνο, αλλά αυτές οι ονομασίες είναι συμβατικές και αμφίβολες γιατί θεωρείται ανέκφραστος στερούμενος ονόματος, φύλου και παθών. Τον απεικονίζουν σαν ένα θηρίο με λιονταρίσιο κεφάλι και ανθρώπινο σώμα που είναι περιτυλιγμένο από ένα φίδι. Το λιονταρίσιο κεφάλι μπορεί να δείχνει την κατάκτηση ή τον έλεγχο των συναισθημάτων μέσω της ανώτερης διάνοιας. Το φίδι που περιτυλίγεται γύρω από το σώμα μπορεί να σημαίνει την αναβατική πορεία του ανθρώπου μέχρι να φτάσει σε αυτό το επίπεδο ή και την βασανιστική πορεία του ήλιου πάνω στην ελλειπτική.



Φέρει μαζί του το σκήπτρο και τους κεραυνούς σαν σύμβολο ισχύος, κρατάει από ένα κλειδί σε κάθε χέρι σαν σύμβολο του μονάρχη των ουρανών ή σαν αυτόν που κατέχει την πύλη για τη γνώση, τη σοφία και την αθανασία. Εχει φτερά που συμβολίζουν την ταχύτητα του ή την πνευματική του φύση, ενώ τα σημεία του ζωδιακού που είναι χαραγμένα στο σώμα του μαζί με τα εμβλήματα των εποχών συμβολίζουν την διέλευση των ετών, την αχρονικότητά του αλλά και ότι η παρουσία του διασφαλίζει την λειτουργία των φυσικών ή συμπαντικών νόμων. Ταυτίζεται με το πεπρωμένο με το αρχέγονο φως ή πυρ όπου κατά τους Στωικούς αυτή η θερμότητα είναι που διαπερνά και σχηματίζει όλα τα πράγματα. Γι αυτό βρέθηκαν αναπαραστάσεις του με δάδες, τις οποίες κρατούσαν στις τελετές και οι αφοσιωμένοι πιστοί σε αυτόν κάτι ανάλογο με το σημερινό κερί που κρατάνε οι χριστιανοί στις εκκλησίες. Η μιθραική κοσμογέννεση μοιάζει πάρα πολύ με την αρχαία ελληνική και μια παρόμοια πίστη βρίσκουμε στην αρχαία Ινδία.




Σύμφωνα με αυτήν λοιπόν η πρώτη αρχή γέννησε ένα αρχέγονο ζευγάρι τον ουρανό (Ορμάζντ) και τη γη (Σπέντα Αμραίτι) οι οποίοι έκαναν τον τεράστιο ωκεανό (Απαμ-Ναπατ) έχοντας έτσι την πρώτη βασική θεική τριάδα. Τα ονόματα και οι συσχετισμοί ανάμεσα στο μιθραικό και ελληνικό πάνθεο μπερδεύονται ενώ είναι πολύ ασαφές το πότε και από τι δημιουργείται ο Μίθρας. Άλλες φορές τον ταυτίζουν με τον Κρόνο ή Χρόνο, άλλες με τον Ζευ το σίγουρο είναι όμως ότι κάποια στιγμή παίρνει την εξουσία από τον βασιλιά των πρώτων εποχών (βρέθηκαν αναπαραστάσεις να τοποθετούν στα χέρια του τα αστροπελέκια) και με την σειρά του να δημιουργήσει μια άλλη σειρά από πλήθος Θεούς και Αθανάτους (Αριάδνη, Σαχριβάρ, Αταρ, Χαόμα και άλλοι) Μια άλλη βασική πίστη του Μιθραισμού είναι ότι σε αντίθεση με όλους αυτούς τους ύψιστους και λαμπερούς Θεούς υπήρχαν και τα κακά πνεύματα με βασιλιά τον Αριμάν όπου ζούσαν στα έγκατα της γης.



Κάποια στιγμή επαναστάτησαν και θέλησαν να εκθρονίσουν τον νόμιμο βασιλιά αλλά εκσφενδονίστηκαν πίσω στην άβυσσο από την οποία είχαν προέλθει αλλά κατάφεραν να ξεφύγουν από κει και περιπλανιόνται πάνω στη γη όπου διαιωνίζουν την αθλιότητα και φθείρουν τις καρδιές των ανθρώπων. Ο μυημένος ήξερε με κατάλληλες τελετές και επικλήσεις να τα θέτει στην υπηρεσία του και να τα χρησιμοποιεί όπως αυτός θέλει κάτι ανάλογο με την ονομαζόμενη σημερινή «μαύρη μαγεία» όπου η χριστιανική πίστη δεν την αγνοεί αλλά την αναγνωρίζει την καταδικάζει και την καταπολεμά με προσευχές και εξορκισμούς όπως αυτή του Αγίου Κυπριανού. Όπως έχουμε κιόλας αναφέρει η αρχαία πίστη των περσών υπέστει αναγκαστικά στη Βαβυλώνα μια επιρροή της θεολογίας που βασιζόταν στην επιστήμη της εποχής όπου η πλειοψηφία των ιρανικών θεών παρουσιάστηκε σύμφωνα με τα άστρα που λατρευόταν.



Απέκτησαν έτσι ένα νέο χαρακτήρα τελείως διαφορετικό από το αρχικό αλλά οι μάγοι δεν κατάφεραν να εναρμονίσουν αυτές τις νέες δοξασίες. Ούτε η σημιτική αστρολογία ούτε ο ματουραλισμός του Ιράν ούτε ο παγανισμός της Ελλάδος κατόρθωσαν να εναρμονίσουν παρόλο που ήταν διαβαθμίσεις της μιας και μόνο αλήθειας. Ετσι γεννήθηκε το διπλό νόημα, ο κλήρος διατήρησε σε μια ελίτ τις αρχικές μαζνταικές δοξασίες ενώ τα πλήθη ικανοποιούνταν από το λαμπρό μα επιφανειακό συμβολισμό εμπνευσμένο από τις θεωρίες των Χαλδαίων. Οι αστρονομικές αλληγορίες έκρυβαν από την περιέργεια του όχλου τον παλιομοδίτικο σκοπό των ιερών αναπαραστάσεων καθώς και τις δοξασίες σχετικά με την καταγωγή και το πεπρωμένο του ανθρώπου και του κόσμου. Οι πιο ισχυρές από τις ουράνιες θεότητες ήταν οι πλανήτες όπου σύμφωνα με τις αστρολογικές θεωρίες ήταν προικισμένοι με δυνάμεις και ιδιότητες για τις οποίες είναι δύσκολο να ανακαλύψουμε.



Το κάθε ένα από τα πλανητικά σώματα προίστατο μια ημέρα της εβδομάδος, στο καθένα είχε αφιερωθεί ένα μέταλλο, συνδεόταν με μια βαθμίδα μύησης και ο αριθμός ήταν η αιτία που αποδόθηκε θρησκευτική ισχύ στον αριθμό επτά. Οι πλανήτες και τα σημεία του ζωδιακού δεν έπαψαν ποτέ να τυγχάνουν ζωηρού ενδιαφέροντος γιατί σύμφωνα με τους αστρολόγους έλεγχαν και κατεύθυναν την πορεία των ανθρώπων και των πραγμάτων .




Ετσι εισάγεται μια μεγάλη δοξασία: η πίστη στο μοιραίο, η ιδέα του αναπόφευκτου πεπρωμένου που ελέγχει τα συμβάντα του κόσμου. Η ανεξάρτητη δύναμη που απέδιδε ο μιθραισμός στην αρχή του κακού δικαίωνε κάθε είδους απόκρυφων πρακτικών όπως η νεκρομαντεία, η πίστη στο κακό μάτι, στα φυλακτά, στη μαγεία, στους εξορκισμούς , βρήκαν τη δικαίωση τους στο ρόλο που αποδίδονταν στους δαίμονες οι οποίοι παρέβαιναν ασταμάτητα στις υποθέσεις των ανθρώπων. Κάτι ανάλογο με την χριστιανική δοξασία ότι ο διάβολος καραδοκεί και παραφυλάει για να διαφθείρει τις αθώες ψυχές.




Τα περσικά μυστήρια δεν ήταν απαλλαγμένα από τη βαριά κατηγορία ότι συγχωρούσαν αυτές τις βαριές δεισιδαιμονίες και ο τίτλος ταυτίστηκε μετέπειτα για την κοινή γνώμη σαν συνώνυμο του μαύρου μάγου. Ο πιστός ήταν ταυτισμένος με τους ουράνιους θεούς και αγωνιζόταν μαζί τους ενάντια στις δυνάμεις του κακού γι αυτό και δόθηκε κυρίαρχη θέση στο Μίθρα λόγω των εξαιρετικών κατορθωμάτων του. Για τους αρχαίους μάγους ο Μίθρας ήταν θεός του φωτός και καθώς το φως γεννιέται από τον αέρα αυτός θεωρείται ότι κατοικεί στην μεσαία ζώνη ανάμεσα στον ουρανό και την κόλαση γι αυτό τον λόγο του δόθηκε και το όνομα μεσίτης. Ετσι του αφιερώθηκε η 16η μέρα του μήνα, η μεσαία μέσα κάθε μήνα και ταυτίστηκε με τον ήλιο ο οποίος κατείχε τη μεσαία θέση στον πλανητικό χώρο.



Αυτή η μεσαία θέση περικλείει μια σπουδαία ηθική σημασία, ο Μίθρας ο μεσολαβητής ανάμεσα στους ανθρώπους και στον απροσέγγιστο, στον άγνωστο Θεό, ο γιος του πατρός κατά την χριστιανική θρησκεία, η οδός για το θείο. Για τον απλό πιστό είναι η πρωσοποποιημένη ανώτατη αρχή όπου μπορεί να ταυτιστεί μαζί του, η λογικοποιημένη μορφή που μπορεί να εξηγήσει τις αιτίες για τις χαρές ή τις συμφορές. Γι αυτήν ακριβώς την πρόσθετη ιδιότητα αναπαριστόταν ανάμεσα σε δυο φιγούρες νέων , ο ένας με ανυψωμένο πυρσό και ο άλλος με αντεστραμμένο. Αυτοί οι δυο νέοι έφερναν τα αινιγματικά επίθετα CANTI και CAUTOPΑTI που μάλλον ήταν διπλή ενσάρκωση του προσώπου του ή ότι ο Μίθρας ήταν κύριος και των δυο καταστάσεων. Αυτοί οι δυο δαδοφόροι και ο Μίθρας σχημάτιζαν μια τριάδα που εξηγείται ποικιλοτρόπως και συμβολιζόταν ανάλογα π.χ. για το πρωινό χάραμα με τον πετεινό, με τον ήλιο όταν έμπαινε στον αστερισμό του ταύρου και ερχόταν η άνοιξη στον αστερισμό του σκορπιού το χειμώνα και άλλα.




Η ιστορία του θρύλου είναι χαμένη αλλά κάποιες ανάγλυφες παραστάσεις μας αφηγούνται μερικά επεισόδια γι αυτήν ενώ από τα σύμβολα και από τα γεγονότα καταλαβαίνουμε την ισχυρή επιρροή που είχε στη δύση και πόσα πράγματα μπορεί να δάνεισε σ’ αυτήν.




Ας την δούμε λοιπόν στον μύθο: το φως εκπορευόμενο από τον ουρανό ο οποίος κατά τη μυθολογία είναι στέρεος έγινε ο Μίθρας που γεννήθηκε από βράχο. Το γεγονός συμβαίνει πλάι στις όχθες ενός ποταμού κάτω από τη σκιά ενός ιερού δέντρου. Αυτόπτες μάρτυρες στο συμβάν αυτό ήταν μόνο οι ποιμένες που βρίσκονταν στο γειτονικό βουνό και τον είδαν να ξεπροβαίνει από την πέτρινη μάζα φορώντας στο κεφάλι του ένα φρυγικό καπέλο, κρατώντας ένα μαχαίρι κι ένα πυρσό που φώτιζε τα σκοτεινά πάθη. Λατρευτικά οι ποιμένες τον πλησίασαν και του πρόσφεραν τους πρώτους καρπούς της σοδειάς και τους ποίμνιους τους αλλά ο νεαρός ήρωας ήταν εκτεθειμένος στους ανέμους που φυσούσαν δυνατά και γι αυτό κρύφτηκε στα κλαδιά μιας συκιάς όπου με το μαχαίρι του έκοψε τους καρπούς της για να τραφεί, ενώ με τα φύλλα της έφτιαξε τα ρούχα του.

Ετσι λοιπόν εξοπλισμένος για τη μάχη μπόρεσε να αναμετρήσει τη δύναμή του με άλλες δυνάμει που υπήρχαν στον κόσμο. Ο Θεός με τον οποίο αναμετρήθηκε πρώτα ήταν ο ήλιος όπου ο νικητής τοποθέτησε πάνω στο κεφάλι του το ακτινοβόλο στέμμα το οποίο γεννά στην καθημερινή πορεία μέχρι τη δύση , έπειτα τον αναγκάζει να ανατείλει ξανά και του απλώνει το δεξι του χέρι σε μια σοβαρή συμφωνία φιλίας και συμμαχίας. Η πιο γνωστή αλλά και ασυνήθιστη περιπέτεια του Μίθρα είναι αυτή με τον ταύρο που ήταν δημιούργημα του Ορμαζους. Ο φοβερός ταύρος που βοσκούσε στην πλαγιά του βουνού παγιδεύτηκε από ένα έξυπνο στρατήγημα του ήρωα όπου τον έπιασε από τα κέρατα και το καβάλησε. Ο ταύρος εξοργισμένος άρχισε να χτυπιέται και να τρέχει με μάγια αλλά ο Μίθρας ούτε μια στιγμή δεν άφησε τα κέρατά του. Το ζώο τελικά εξαντλημένο από τις προσπάθειες του αναγκάστηκε να παραδοθεί και στη συνέχεια ο νικητής τον έπιασε από τις οπλές των πισινών ποδιών και τον έσυρε στη σπηλιά όπου ήταν και η κατοικία του. Το επίπονο ταξίδι του Μίθρα έγινε σύμβολο των ανθρώπινων βασάνων ενώ ο ταύρος ξέφυγε από την φυλακή του και ξαναγύρισε στα βοσκοτόπια. Τότε ο ήλιος έστειλε το κοράκι του αγγελιοφόρο του ώστε ο Μίθρας να ξαναπιάσει το φυγάδα.



Ο ήρωας δέχεται απρόθυμα αυτήν την αποστολή μια και δεν ήθελε να φονεύσει αυτό το θαυμάσιο ζώο όμως υποτασσόμενος στη θέληση του ουρανού καταδιώκει το ζώο με το άγριο σκυλί του και κάποια στιγμή το πιάνει και το φονεύει μπήγοντας το μαχαίρι του στα πλευρά του. Αμέσως έγινε ένα θαύμα και από το σώμα του ταύρου ξεπήδησαν όλα τα χρήσιμα βότανα και φυτά που κάλυψαν τη γη με πρασινάδα. Από τη σπονδυλική στήλη του ζώου ξεπήδησε το σιτάρι και από το αίμα του το κρασί, που παράγει το ιερό ποτό των μυστηρίων και το σπέρμα του ταύρου παρείχε όλα τα ποικιλότροπα είδη των ζώων ενώ η ψυχή του ταύρου προστατευμένη από το σκύλο του Μίθρα ανέβηκε στους ουρανούς όπου έγινε δεκτή με τιμές θεότητας. Το κακό πνεύμα έστειλε τους ακάθαρτους δαίμονες του να μολύνουν και να δηλητηριάσουν την πηγή της ζωής αλλά μάταια ενώ ο σκορπιός το μυρμήγκι και το φίδι αγωνίστηκαν μάταια να καταβροχθίσουν τα γεννητικά του όργανα. Ετσι ο ταυροκτόνος ήρωας έγινε ο δημιουργός όλων των ωφέλιμων όντων στη γη και από το θάνατο που αυτός προκάλεσε γεννήθηκε μια νέα ζωή.



Στο μεταξύ γεννήθηκε το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι και Μιθρας επιφορτίστηκε να έχει πάντα πάνω του ένα άγρυπνο βλέμμα. Το πνεύμα του σκότους άρχισε να στέλνει διάφορα δεινά στους ανθρώπους πρώτα έφερε παρατεταμένη ξηρασία και οι άνθρωποι βασανιζόμενοι από τη δίψα ζήτησαν τη βοήθεια του Μίθρα όπως ο Θεός τοξότης κατεύθυνε τα βέλη του σε ένα βράχο όπου ξεπήδησε πηγή ζώντος ύδατος. Κατόπιν ακολούθησε φοβερός κατακλυσμός, ένας παγκόσμιος κατακλυσμός όπου μόνο ένας άνθρωπος σώθηκε επειδή συμβουλεύτηκε μυστικά τους Θεούς φτιάχνοντας ένα πλοίο και σώθηκε μαζί με το κοπάδι του. Τέλος με μια μεγάλη πυρκαγιά έκαψε τους ανθρώπους και τα ζώα αλλά πάλι κάποιοι άνθρωποι επέζησαν και χάρις στην ουράνια προστασία το ανθρώπινο γένος αυξάνεται και πληθύνεται ειρηνικά. Η ηρωική περίοδος της ιστορίας έκλεισε και η αποστολή του Μίθρα εκπληρώθηκε. Σε ένα μυστικό δείπνο μαζί με τους συντρόφους του γιόρτασε τη νίκη του κάτι που όλοι αναπαριστούν οι μυημένοι με γιορτές αγάπης. Επειτα ανέβηκαν στους ουρανούς μαζί με τους υπόλοιπους αθανάτους όμως αυτός ποτέ δεν έπαψε να προστατεύει τους πιστούς του. Ετσι καταλαβαίνουμε το πόσο μεγάλη επίδραση είχε στη δύση εφόσον πάρα πολλά στοιχεία βρίσκουμε μετέπειτα στη χριστιανική θρησκεία ή χριστιανική κοσμοθεώρηση.



Τέτοια είναι, όπως οι βοσκοί ή ποιμένες όπου μάλλον συμβολίζουν την αγνότητα ή τον παραδοσιακό αρμονικό τρόπο ζωής, τα φύλλα συκιάς όπου πιθανότατα συμβολίζουν όπως και στους πρωτόπλαστους την ενσάρκωση της ψυχής ή το «ντύσιμο του πνεύματος, η ταύτιση του με το φως ή με το αρχέγονο πυρ, η απροθυμία του να σκοτώσει τον ταύρο αλλά τελικά το κάνει κατόπιν εντολής του θεού όπου τελικά αυτός μόνο γνωρίζει τι θα συμβεί (Δάρμα), η ιστορία του κατακλυσμού που μοιάζει αρκετά με αυτή του Νώε και πολλά άλλα. Γενικότερα μπορούμε να πούμε ότι ο Μίθρας είναι ο λόγος που εκπορεύτηκε από το Θεό και όπου μέσω της παντοδυναμίας του δημιούργησε τον κόσμο και κατόπιν συνέχισε να τον επιτηρεί σωστά.



Στο Μιθραισμό το κακό ποτέ δεν νικήθηκε ολοκληρωτικά, ο μάγος που ήταν σύμμαχος του Μίθρα έπρεπε να ζει μέσα στην ηθική και την πλήρη αγνότητα. Το τυπικό αυτής της λατρείας (προς την αγνότητα) απαιτούσε συνεχείς καθάρσεις και νίψεις όπου πιστευόταν ότι απομάκρυναν τις κηλίδες της ψυχής, ενώ πολλές φορές οι οπαδοί του τραβούσαν αυτές τις αρχές ως την υπερβολή και το ιδανικό της καθαρής ψυχής έφτανε τα όρια του ασκητισμού. Φυσικά η αποχή από ορισμένες τροφές , η απόλυτη εγκράτεια και η αντίσταση στον αισθησιασμό ήταν μια από τις όψεις της μάχης με το κακό. Το δυαδικό τους σύστημα ήταν ιδιαίτερα προσαρμοσμένο στην ενίσχυση της ατομικής προσπάθειας και στην ανάπτυξη της ανθρώπινης ενεργητικότητας, το καλό ενυπάρχει στη δράση αξιολογούσαν την ισχύ πάνω από την ευγένεια, προτιμούσαν την τόλμη από την πραότητα και εξυμνούσαν τις πολεμικές αρετές πάνω από όλες τις άλλες.



Οι κοσμογονικοί τους μύθοι και θεωρίες περιείχαν ιδέες για την απελευθέρωση, στη συνειδητή μετά θάνατο επιβίωση της θείας ουσίας, πίστευαν ότι ενοικεί μέσα μας και στις τιμωρίες η ανταμοιβή πέραν του τάφου. Οι ιδέες τους μοιάζουν αρκετά με αυτές του χριστιανισμού, θεωρούσαν ότι οι ψυχές ενοικούσαν στα ενδύματα του Υψιστου και ότι κατέρχονταν εδώ κάτω για να εμψυχώσουν τα ανθρώπινα σώματα είτε από κάποια πικρή ανάγκη είτε από τη θέληση τους να αναλάβουν τη μάχη με το κακό. Μετά το θάνατο η ψυχή εγκατέλειπε την υλική φυλακή της και οι αγγελιοφόροι του ουρανού με τους δαίμονες του σκότους μάχονταν για την κατοχή της. Μια ετυμηγορία έβγαινε για το αν ήταν άξια όποτε πήγαινε με τους αγγέλους στους ουρανούς ή αλλιώς την έπαιρναν οι δαίμονες του Αριμάν όπου την υπέβαλλαν σε βασανιστήρια και την καταδίκαζαν να κατοικήσει στο σώμα κάποιου ακάθαρτου ζώου.

Οι ουρανοί διαιρούνταν σε επτά σφαίρες όπου η κάθε μία συνδεόταν με ένα πλανήτη. Αποτελούσαν ένα είδος κλίμακας όπου η κάθε μια είχε μια πύλη που ήταν φτιαγμένα από διαφορετικό μέταλλο. Η κάθε πύλη φυλασσόταν από ένα άγγελο του Ορμαζντ όπου μόνο οι μυημένοι που είχαν διδαχτεί τις κατάλληλες φόρμουλες μπορούσαν να εξευμενίσουν τα πνεύματα αυτά και να περάσουν την πύλη. Καθώς η ψυχή διέσχιζε τις διαφορετικές ζώνες άφηνε πίσω της, σαν «ρούχα», τα πάθη τις ιδέες και τις επιδεξιότητες που είχε αποκτήσει κατά την κάθοδό της. Ο Μίθρας σαν προστάτης της αλήθειας ήταν παρόν στην κρίση της ψυχής, σαν μεσολαβητής οδηγούσε τους πιστούς στη θαρραλέα άνοδο τους μέχρι που οι ψυχές έφταναν στον όγδοο ουρανό και σαν ουράνιος πατέρας τους δεχόταν στο ανάκτορο του σαν τα παιδιά που γύρισαν έπειτα από ένα μακρινό ταξίδι. Ο αγώνας ανάμεσα στις αρχές του καλού και του κακού δεν επρόκειτο να κρατήσει αιώνια όταν μια ορισμένη εποχή οι μάστιγες που θα στέλνονταν από τον Αριμάν θα πετύχαιναν την καταστροφή του κόσμου.



Τότε στη γη θα εμφανίζονταν ένας παρόμοιος με τον αρχέγονο ταύρο και ο Μίθρας θα κατέβαινε ξανά. Θα αφύπνιζε τους ανθρώπους στη ζωή όλοι θα εξέρχονταν από τους τάφους και παίρνοντας την αρχική τους μορφή ο ένας θα αναγνώριζε τον άλλο. Ολη η ανθρωπότητα θα ενώνονταν σε μια μεγάλη συνέλευση και ο Θεός θα χώριζε τους καλούς από ους κακούς. Σε μια θυσία θα θυσίαζε τον ταύρο, θα αναμίγνυε το λίπος του με κρασί όπου θα το έδινε στους καλούς και δίκαιους ενώ με ένα καυστικό πυρ θα έκαιγε τους φαύλους μαζί με το πνεύμα του κακού, τον Αριμάν και τους δαίμονές του.




Για το μιθραικό λειτουργικό και τις τελετές ειδικά για το άδυτο είναι γνωστά πολύ λίγα πράγματα. Από άλλες πληροφορίες γνωρίζουμε ότι υπήρχαν επτά βαθμίδες μύησης και ότι ο μυημένος έπαιρνε διαδοχικά τα εξής ονόματα: Κόραξ, Κρυφίος, Στρατιώτης, Λέων, Πέρσης, Ηλιόδρομος και Πατήρ. Αυτές οι ονομασίες δεν ήταν σκέτα επίθετα αλλά αντιστοιχούσαν σε πρακτικές ή άλλες λειτουργίες. Από παραστάσεις που βρέθηκαν γνωρίζουμε ότι οι ιερουργοί φορούσαν ενδύματα κατάλληλα με τους τίτλους που τους είχαν απονεμηθεί, άλλες φορές φορούσαν ψεύτικες μάσκες και προβιές ζώων μιμούμενοι αυτά τα ζώα, με αποτέλεσμα πολλοί στην Ρώμη να τους αποκαλούν περιφρονητικά «γελωτοποιούς» ενώ αυτό μπορεί να είναι η αρχή του μετέπειτα καρναβαλιού.




Η λήψη των τριών πρώτων βαθμών ήταν κάτι ανάλογο με τους χριστιανούς κατηχούμενους που ονομάζονταν υπηρετούντες, δεν σήμαινε συμμετοχή στα μυστήρια και λήψη του βαθμού γινόταν μέσω του νερού είτε με ένα απλό ράντισμα αγιασμού είτε με ένα βάπτισμα. Από τη βαθμίδα του λέοντα και μετά ήταν οι μετέχοντες , αυτό το ζώο επειδή ήταν έμβλημα της αρχής του πυρός δεν γινόταν χρήση ύδατος , επειδή ήταν αντίθετο, αλλά χρησιμοποιούσαν μέλι όπου χυνόταν στις παλάμες του μυημένου και το δοκίμαζε με τη γλώσσα του. Στην κορυφή της ιεραρχίας ήταν οι πατέρες οι οποίοι επόπτευαν τις ιερές τελετές, τη γενική εποπτεία της πατρίδας και διοικούσαν τις άλλες τάξεις των πιστών. Υπήρχε και κάποιος αρχηγός των πατέρων, η ανώτατη αρχή όπου έφερε τον τίτλο πατήρ πατέρων ( pater patrum ή pater patratus). Υπήρχε γενικός σεβασμός και θαυμασμός γι αυτούς τους ιεράρχες, οι μαθητές που ήταν κάτω από την εξουσία τους, ονομάζονταν μεταξύ τους αδερφοί και σαν εταίροι – μυημένοι έπρεπε να καλλιεργούν μεταξύ τους την αμοιβαία συμπάθεια.



Στην μαζνταική λειτουργία ο ιερουργός αγίαζε τον άρτο και το ύδωρ τα οποία αναμίγνυε με τον μεθυστικό χυμό του Χαομα, που αργότερα επειδή δεν υπήρχε στη Δύση αντικαταστάθηκε από το κρασί. Ένας άρτος κι ένα δισκοπότηρο ύδατος τοποθετούνταν μπροστά στο μυημένο πάνω από τα οποία ο ιερέας εκφωνούσε μια ιερή φόρμουλα. Αυτό το μυστήριο της ευχρηστίας με τον άρτο και το ύδωρ στα οποία μετέπειτα αναμίχθηκε και ο οίνος συγκρινόταν από τους απολογητές με το χριστιανικό μυστήριο του δείπνου του Κυρίου.




Είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε εδώ μια παράσταση που βρέθηκε όπου απεικονίζει ένα ιερό δείπνο. Μπροστά σε δυο άτομα που είναι ξαπλωμένα σε ένα καναπέ με μαξιλάρια είναι τοποθετημένος ένας τρίποδας πάνω στον οποίο βρίσκονται τέσσερις άρτοι όπου ο καθένας φέρει το σημάδι του σταυρού. Γύρω τους βρίσκονται μυημένοι διαφορετικών τάξεων κι ένας από αυτούς ο «Πέρσης» προσφέρει στους δυο ένα κέρας που περιέχει ποτό, ενώ σε ένα δεύτερο αγγείο κρατάει κάποιος άλλος από τους «συμμετέχοντες». Αυτές οι γιορτές αγάπης ήταν αναμνηστική γιορτή του συμποσίου που έκανε ο Μίθρας με τον ήλιο πριν ανέβει στον ουρανό. Τέτοια συμπόσια δεν προσδοκούσαν μόνο σε σωματική και υλική ευημερία αλλά δύναμη και υπερφυσικά αποτελέσματα επειδή μετά το μυστηριώδες δείπνο ακολουθούσαν τελετές ποικίλου χαρακτήρα. Ο ιερέας στα θρησκευτικά λειτουργήματά του ήταν πολύ ακριβής, επέβλεπε ώστε το άσβεστο πυρ να καίει στους βωμούς, ενώ τρεις φορές την ημέρα, την αυγή, το μεσημέρι και το δειλινό, απεύθυνε προσευχή προς τον ήλιο στρεφόμενος αντίστοιχα προς την ανατολή, το νότο και τη δύση. Κάθε μέρα της εβδομάδας ο ιερέας επικαλείτο ένα συγκεκριμένο σημείο της κρύπτης, τον πλανήτη στον οποίο ήταν αφιερωμένη η μέρα ενώ η Κυριακή πάνω στην οποία προίστατο ο ήλιος ήταν ιδιαίτερα αγία. Για το λειτουργικό ημερολόγιο γνωρίζουμε πολύ λίγα όσον αφορά τις ημερομηνίες με γιορτές πλην της 16ης μέρας που ήταν αφιερωμένη στο Μίθρα. Στη δύση δεν γίνεται καθόλου λόγος για τη δημοφιλέστερη γιορτή τα «Μιθρακανια» όπου πιθανότατα συγχωνεύτηκε με την γιορτή της 25ης Δεκεμβρίου. Επίσης πιθανότατα γιορταζόταν τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες ενώ οι μυήσεις λαμβάναν χώρα κατά προτίμηση στην αρχή της άνοιξης, Μάρτιο ή Απρίλιο κατά την περίοδο του Πάσχα.



Οι Μιθραικές κοινότητες δεν ήταν μόνο αδερφότητες αλλά και νόμιμες εταιρίες με δικαίωμα κατοχής της ιδιοκτησίας. Για να διαχειρίζονται τις υποθέσεις τους εξέλεγαν αξιωματούχους που δεν είχαν καμιά σχέση με τους μυημένους ή τους ιερείς. Οι πληροφορίες μας μιλούν για έμπιστα γραφεία και εργαζόμενα κολέγια που βασιζόταν στον καταστατικό χάρτη των πόλεων ή κοινοτήτων όπου βρίσκονταν. Αυτές οι εταιρίες δημοσίευαν ένα κατάλογο των μελών τους ένα «ιερό λεύκωμα» στο οποίο ταξινομούνταν τα μέλη σύμφωνα με τη σπουδαιότητα του αξιώματος που κατείχαν. Είχαν στην αρχή ένα συμβούλιο δεκαρχών , μια διοικούσα επιτροπή που εκλεγόταν κατά πάσα πιθανότητα από μια γενική συνέλευση ένα είδος μικρής συγκλήτου της οποίας οι δέκα πρώτοι (decem primi) κατείχαν ειδικά προνόμια, είχαν επίσης τους δασκάλους (magistri) ή προέδρους που εκλέγονταν ετησίως, τους επιμελητές (coratores) που είχαν τη διαχείρηση των οικονομικών, τους δικηγόρους (defensores) που παρουσίαζαν τις υποθέσεις τους μπροστά στα δικαστήρια ή δημόσια γραφεία και τελικά τους προστάτες (patroni) πρόσωπα κύρους από τους οποίους προσδοκούσαν μόνο επαρκή προστασία αλλά και οικονομική βοήθεια εφόσον δεν υπήρχε κρατική επιχορήγηση και βασιζόταν στην ατομική γενναιοδωρία και στις εκούσιες συνεισφορές. Όπως βλέπουμε ο Μιθραισμός ήξερε να προσαρμόζεται με δεξιοτεχνία στο περιβάλλον το οποίο ζούσε.

Ο Μιθραισμός πολύ απομακρυσμένος από τις αρχαικές του δοξασίες αναπτύχθηκε ταχύτατα και ταυτόχρονα με τον χριστιανισμό. Οι πληροφορίες μιλάνε για σχεδόν ισάριθμους οπαδούς και μύστες και στα δυο θρησκευτικά συστήματα. Ο Μιθραισμός του 4ου αι είχε σαν σκοπό την σύνθεση όλων των Θεών και όλων των Μύθων που θα έκαναν μια νέα θρησκεία. Ο κόσμος για μια στιγμή φάνηκε ότι θα γινόταν μιθραικός αν δεν γινόταν οι εισβολές των βαρβάρων (Δακια το 275μ.Χ.), που σήμαινε την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Μιθραισμός μαζί με άλλες θρησκείες διώχθηκε σκληρά από την εκκλησία και εξαφανίστηκε μέχρι το μεσαίωνα, όπου και γύρισε με μια νέα μορφή. Οι μυστικιστές αυτής της εποχής ενθουσιάστηκαν με τις ομοιότητες των δυο θρησκειών και συγκινήθηκαν με την έννοια του μεσολαβητή επειδή ο Χριστός ήταν και αυτός ένας μεσάζων για την σωτηρία των ανθρώπων. Ετσι δημιουργήθηκε μια συμφιλιωτική πίστη στην οποία ο Ζωροάστρης και ο χριστός λατρευόταν μαζί.






Τέλος ταιριαστό είναι να κλείσουμε με ένα απόσπασμα από τις μεταμορφώσεις του Απουλήιου:

«Ξεπέρασα τα όρια του θανάτου,
δρασκέλισα το κατώφλι της Περσεφόνης
κι έχοντας περάσει από όλα τα στοιχεία,
επέστρεψα στη γη.
Στο μέσο της νύχτας
είδα τον ήλιο
να λαμπυρίζει με ένα αγνό φως.
Προσέγγισα τους θεούς ψηλά και
τους θεούς χαμηλά και
τους λάτρευσα πρόσωπο με πρόσωπο.»