Μετάνοια και Εξομολόγηση

Ανάμεσα στις άλλες ανεκτίμητες δωρεές, που μας έδωσε ο Θεός και Λυτρωτής μας, είναι και το σωτήριο μυστήριο της Μετανοίας η όπως συνήθως το λέμε, της Εξομολογήσεως, με το οποίο συγχωρούνται και εξαφανίζονται οι αμαρτίες μας. Χωρίς την εξομολόγηση δεν θα μπορούσε να σωθεί κανείς, όσες αρετές κι αν είχε, γιατί δεν μπορεί να βρεθεί άνθρωπος, που να μην αμάρτησε ποτέ.

Η ταπεινή ομολογία των αμαρτιών μας είναι πολύ ευάρεστη στον Κύριο. Αν ο Αδάμ, μετά την παρακοή και την πτώση του, παραδεχόταν μετανοημένος το σφάλμα του, θα έβρισκε συγχώρηση από τον Πανάγαθο Θεό. Ακόμα και ο Κάϊν, που έκανε έναν τόσο αποτρόπαιο φόνο, μπορούσε να μετανοήσει και να συγχωρηθεί. Έτσι έκανε ο βασιλιάς Δαυΐδ. Μολονότι έπεσε σε δυό θανάσιμα αμαρτήματα, σε φόνο και μοιχεία, συγχωρήθηκε, επειδή μετανόησε ειλικρινά: «Εξομολογήθηκα την αμαρτία μου στον Κύριο και δεν συγκάλυψα την ανομία μου, είπα: “Θα ομολογήσω την ανομία μου στον Κύριο, κατηγορώντας τον εαυτό μου˝ κι εσύ αμέσως συγχώρησες την ασέβεια της καρδιάς μου» (Ψαλμ. 31,5). Για να κάνεις όμως μία σωστή εξομολόγηση, για να καθαρίσεις όλους τους ρύπους της συνειδήσεως, για να λευκανθεί και να λαμπρυνθεί η ψυχή σου ενώπιον του Θεού, δεν πρέπει να εξομολογηθείς πρόχειρα και απροετοίμαστα, όπως οι πιο πολλοί χριστιανοί. Ένα Ιερό μυστήριο σαν κι αυτό χρειάζεται και προετοιμασία ανάλογη και προσέλευση με την πρέπουσα καρδιακή κατάσταση.



Πρώτον. Ετοιμάσου τουλάχιστον δυό-τρεις μερες νωρίτερα, αποφεύγοντας τις πολλές επαφές με άλλους ανθρώπους και μαζεύοντας το νου σου σε περισυλλογή. Στοχάσου πόσος καιρός είναι που δεν εξομολογήθηκες - μήπως άραγε και ποτέ άλλοτε; - και προσπάθησε να θυμηθείς από τότε μέχρι την ώρα τούτη σε πόσα και ποιά αμαρτήματα έπεσες «εν λόγω η έργω η κατά διάνοιαν», είτε από πρόθεση είτε από αμέλεια η απροσεξία.



Δεύτερον. Όταν θα πας στον πνευματικό, θα του πεις όλες τις αμαρτίες σου, όπως ακριβώς έγιναν. Τίποτα δεν θα κρύψεις, τίποτα δεν θ’ αλλοιώσεις, σε κανέναν άλλο δεν θα ρίξεις οποιεσδήποτε ευθύνες για τις δικές σου πτώσεις. Επίσης, δεν θα αρκεσθείς σε μία ξερή «καταλογογραφική» απαρίθμηση των αμαρτημάτων, αλλά θα κάνεις και μία γενική παρουσίαση της ψυχικής σου καταστάσεως, των παθών και των ροπών σου, των ελαττωμάτων και των αδυναμιών σου, έτσι ώστε ο πνευματικός, σαν γιατρός ψυχών, να σχηματίσει σφαιρική εικόνα της ασθένειάς σου και να σε βοηθήσει αποτελεσματικά στη θεραπεία της.



Τρίτον. Ο τρόπος περιγραφής των αμαρτιών πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, ώστε να συνδυάζει την ακρίβεια με τη σεμνότητα. Από το ένα μέρος, δηλαδή, θα αναφέρεις συνοπτικά και χωρίς πολλά λόγια τις συνθήκες και τα επιμέρους στοιχεία κάθε αμαρτίας - το που, το πως, το πότε κ.λ.π. - για να καταλάβει ο πνευματικός το βάρος της. Από το άλλο μέρος, πάλι, πρέπει ν’ αποφεύγεις τις λεπτομερείς και φλύαρες αφηγήσεις, που είναι κουραστικές, κάποτε μάλιστα και σκανδαλιστικές. Αυτές μήτε εσένα ωφελούν μήτε τον πνευματικό. Ας σημειωθεί ιδιαίτερα, ότι, αν αμάρτησες μαζί με άλλο η αλλά πρόσωπα (λ.χ. έκανες μία κλοπή με μερικούς φίλους σου η πόρνευσες με μία γνωστή σου), καλύτερα είναι να μην αποκαλύψεις την ταυτότητά τους. Μετανόησε εσύ για το δικό σου αμάρτημα, και άφησέ τους αυτούς στην κρίση και το έλεος του Κυρίου.



Τέταρτον. Απ’ όλα πιο σπουδαίο είναι να βρεις πνευματικό έμπειρο, διακριτικό, σοφό και συνετό, ικανό να γιατρέψει, με τη δική σου συνεργεία και του Θεού τη χάρη, τις πληγές και τα τραύματα της ψυχής σου. Όπως ψάχνεις για καλό γιατρό, που θα είναι σε θέση να θεραπεύσει τις σωματικές σου ασθένειες, έτσι, και πιο επίμονα ακόμα, ψάξε για καλό πνευματικό, που θα συμβάλει στην ψυχική σου θεραπεία Γιατί αλλιώς… «τυφλός αν οδηγεί τυφλό, θα πέσουν κι οι δυό στο χαντάκι» (Ματθ. 15,14). Όταν όμως τον βρεις, μην τον αλλάξεις όσο βρίσκεται στη ζωή αυτή. Ποτέ δεν ωφελούνται εκείνοι που γυρίζουν από πνευματικό σε πνευματικό. Είτε από άγνοια το κάνουν είτε από εγωισμό. Μόνο όταν ένας πνευματικός σε παρακολουθεί συστηματικά και σε γνωρίσει καλά, μπορεί να σε βοηθήσει ουσιαστικά στον αγώνα σου για την κάθαρση και στην πορεία σου προς τη σωτηρία.

Μια σωστή εξομολόγηση έχει τα ακόλουθα δέκα ιδιώματα:



1. Είναι σύντομη, αλλά και περιεκτική, γίνεται δηλαδή χωρίς παραλείψεις, αλλά και χωρίς περιττολογίες, κενολογίες, ταυτολογίες, λοξοδρομίες η ακόμα και παραμυθολογίες.



2. Είναι ταπεινή, γίνεται δηλαδή με συναίσθηση αμαρτωλότητας και ενοχής, συναίσθηση που αντανακλάται στα λόγια και σ’ όλη την εμφάνιση του χριστιανού.



3. Είναι ειλικρινής, δεν περιέχει δηλαδή τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από την καθαρή αλήθεια, χωρίς προφάσεις, χωρίς δικαιολογίες, χωρίς ενοχοποίηση όχι μόνο άλλων ανθρώπων, μα ούτε κι

αυτού του διαβόλου!



4. Είναι άμεση, γίνεται δηλαδή χωρίς αναβολή.

Μόλις η συνείδηση σε ελέγξει για αμαρτία, πρέπει να τρέξεις στον πνευματικό να την εξομολογηθείς, γιατί δεν ξέρεις ποιά στιγμή θα σ’ επισκεφθεί απροειδοποίητα ο θάνατος.



5. Είναι διακριτική, χαρακτηρίζεται, δηλαδή, από ευθυκρισία, ορθοφροσύνη και σύνεση, καθώς και από διατύπωση σαφή, προσεκτική και εύτακτη.



6. Είναι πλήρης, περιλαμβάνει δηλαδή όλα τα αμαρτήματα, τίποτα δεν πρέπει να παραλείπεται για να ειπωθεί σε άλλον πνευματικό.



7. Είναι τελωνική, γίνεται δηλαδή με βαθειά ευλάβεια και συντριβή, με μίαν αγία ντροπή, σαν εκείνη του τελώνη της ευαγγελικής παραβολής, που δεν τολμούσε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό, αλλά χτυπούύσε το στήθος του κι έλεγε: «Θεέ μου, σπλαχνίσου με τον αμαρτωλό» (Λουκ. 18,13).



8. Είναι μυστική, δηλαδή πέρα από τον ιερέα - πνευματικό και τον εξομολογούμενο χριστιανό, ούτε μαθαίνει ούτε επιτρέπεται να μάθει άλλος κανείς το περιεχόμενο της εξομολογήσεως. Αν κάποιος – πράγμα απίθανο και πρακτικά, βέβαια, σχεδόν αδύνατο - ακούσει την εξομολόγηση άλλου, έχει χρέος να μην την αποκαλύψει ποτέ και σε κανέναν, αλλά να πάρει μαζί του στον τάφο ο,τι άκουσε. Πολύ περισσότερο ο πνευματικός δεν μπορεί να φανερώσει σε καμιά περίπτωση αμαρτίες που του εξομολογήθηκαν, έστω κι αν αυτό το πληρώσει με τη ζωή του.



9. Είναι αρχή νέας ζωής. Μαζί με την εξομολόγηση παίρνεις στερεή απόφαση ν’ αγωνιστείς ευσυνείδητα, ώστε όχι μόνο να μην επαναλάβεις τα αμαρτήματα που εξομολογήθηκες, αλλά και να επανορθώσεις, αν αυτό είναι πρακτικά δυνατό, ότι κακό έκανες (λ.χ. να αποζημιώσεις όποιον αδίκησες, να επιστρέψεις κάτι που έκλεψες, να ζητήσεις συγγνώμη απ’ αυτόν που έβρισες κ.ο.κ.). Σε αντίθετη περίπτωση η μετάνοιά σου δεν είναι αληθινή.



10. Συνοδεύεται, τέλος, από πρόθυμη αποδοχή του επιτιμίου η του κανόνα, που ίσως θα σου ορίσει u8001 . πνευματικός (νηστεία η ελεημοσύνη η οτιδήποτε άλλο θεωρήσει πρόσφορο), και που δεν αποτελεί «ποινή» η «τιμωρία», αλλά ένα θεραπευτικό και παιδαγωγικό μέσο, που αποσκοπεί στην πνευματική υποβοήθησή σου.



«ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ»

Εκδόσεις Ι.Μ. Παρακλήτου

Γέροντας Εφραίμ Κατουνακιώτης

Δεν σε κατηγορώ ότι έκανες αμαρτίες πολλές και σοβαρές, όχι, άνθρωπος είσαι. Σε κατηγορώ, γιατί δεν εξομολογείσαι. Αυτό σε κατηγορώ. Έπεσες; Στον πνευματικό. Έπεσες; Στον πνευματικό, όλα στον πνευματικό. Και η οσία Μαρία, πρώτα εξομολογήθηκε.

Στη γειτονιά μας ήτανε κάποιος Κύπριος και είχε έναν υποτακτικό, ο οποίος τους γονείς του δεν είχε αναπαύσει, να πούμε. Όταν καλογέρευσε, και τον Γέροντά του δεν τον ανέπαυσε. Κι' εκεί που καθόμαστε στη Μικρή Αγία Άννα, τον έστειλε ο Γέροντάς του στον Γέροντα, τον Γέρο-Ιωσήφ, να πει τον λογισμό του και ό,τι μπορεί να τον βοηθήσει. Όταν ήρθε εκεί, ήμαστε γύρω έτσι με τον Γέροντα, λέει: «Άντε εσύ, πήγαινε εσύ, πηγαίνετε στα δωματιά σας· έλα 'δω, πατερ- Ιωάννη». Ανεβαίνει, πήγαινε στο δωμάτιό του.

-Γέροντα, λέει, η ψυχή μου κλαίει,κλαίει, κλαίει σαν μικρό παιδί.

-Γιατί, παιδί μου, η ψυχή σου κλαίει;

-Διότι, λέει, δεν ανέπαυσα τον Γέροντά μου.

-Ε, πού καταλαμβάνεις ότι δεν ανέπαυσες τον Γέροντα;

-Να, λέει, έτσι στην υπακοή.

-Άκουσε, παιδί μου. Εκεί που γκρέμισες, εκεί να διορθώσεις. Εχαλάρωσες το "νά 'ναι ευλογημένο", την ταπείνωση και την αυταπάρνηση στον Γέροντα. Μη ζητάς τώρα με την ευχή ή με την Θεία Μετάληψη, πάτερ μιου, να διορθώσεις το λάθος σου. Εκεί έσφαλες, εκεί να βάλεις μετάνοια, εκεί να διορθώσεις.

Ο αββάς Παμβώ, όταν ήταν κοσμικός, πήγε και κλέψανε σύκα από άλλο γειτονικό αμπέλι. Και όταν τους πήρε μυρωδιά ο δραγάτης, τό 'βαλαν στα ποδάρια να φύγουν, Αλλά από το μαντήλι που είχε τα σύκα, τού 'πεσε ένα σύκο κάτω και να μην το χάσει, πήγε και τό 'φαγε. Και λέει ο ίδιος: «Όποτε θυμάμαι αυτό το σύκο, κάθομαι και κλαίω». Κάθομαι και κλαίω... Αυτό το σύκο...

Έτσι κι εγώ, να πούμε. Όταν θυμάμαι αυτήν την παρακοή που έκανα στον Γέροντα, ως άλλος απόστολος Πέτρος, κάθομαι και κλαίω. Γιατί να κάνω αυτήν την παρακοή, να μην την κάνω υπακοή να κερδίσω;

Ένα πράγμα, άμα σε κεντάει η συνείδησή σου, πήγαινε και βάλε μετάνοια: «Αδερφέ μου, ευλόγησον, σε παρακαλώ να με συγχωρέσεις, έσφαλα». Αυτό διορθώνει το λάθος σου. Μην παραβλέπεις τη συνείδησή σου. Άνθρωποι είμεθα, ένας στον άλλον φταίει. Ή σου είπε έναν λόγο είτε δεν έκανε εκείνο το οποίο είπες, και οπότε κατόπιν η συνείδηση έρχεται ελέγχουσα. Μην την παραβλέπεις, πήγαινε ταπεινώσου και πες το "ευλόγησον" εις τον αδελφό ή εις τον Γέροντα.

Το μυστήριο της Εξομολογήσεως θεμελιώθηκε από τον Χριστό την ημέρα της Αναστάσεως του το εσπέρας. Αφού μπήκε μέσα στο υπερώο «κεκλεισμένων των θυρών» τους είπε: «Λάβετε Πνεύμα άγιον, αν τίνων αφήτε τας αμαρτίας αφίενται αυτοίς...» Ποια θα ήταν η ερμηνεία εδώ; Δείχνει ότι δια της Νξομολογήσεως ο άνθρωπος ανασταίνεται από τον θάνατο των αμαρτιών του. Κανένα μυστήριο δεν θεμελιώθηκε την ημέρα του Πάσχα παρά το Μυστήριο της Μετανοίας. Ο Χριστός έμελλε να φύγει από την γη και έδωσε στους Αποστόλους Του την εξουσία της συγχωρήσεως των αμαρτιών του λάου. Το Μυστήριο αυτό είναι μια ανάστασης εκ νεκρών του ανθρώπου, της ψυχής του. Νομίζω γι' αυτό θεμελιώθηκε το Πάσχα, ώστε εμείς δια της Εξομολογήσεως και της εγκαταλείψεως της αμαρτίας ν' αναστηθούμε μαζί με τον Χριστό στην αιώνια ζωή.


Μια σωστή εξομολόγησης είναι ένα είδος κατηχήσεως.

Εξετάζεις τον εαυτό σου και ερωτάς: «Τι έκανα»; Αυτός ο αυτοέλεγχος είναι μια σωστή τοποθέτησης απέναντι στον θεό και στον εαυτό σου. Μη κάνετε μια εξομολόγηση τυπική, διανοητική, αλλά συναισθηματική, λέγοντας: «Αυτό έκανα». Να λέγετε την αμαρτία σας με «τον μούστο της», διότι η εξομολόγησης μέσω ερωτήσεων ή γραπτού καταλόγου αμαρτιών, καταντά μια διανοητική και ασυναίσθητη η εξομολόγησης. Αυτό είναι το μυστήριο που σώζει από τον κατακλυσμό της αμαρτίας. Σαν να μας λέγει ο Χριστός: «'Ό,τι συγχωρείτε εσείς -επίσκοποι και ιερείς- συγχωρώ και Εγώ». Οι συγχωρημένες αμαρτίες, δεν λαμβάνονται πλέον υπ' όψιν λέγει και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ούτε στα τελώνια του αέρος, ούτε στην Μέλλουσα Κρίση όπου το μεγαλύτερο πράγμα που πρέπει εκεί να παρουσιάσουμε είναι η λύσης των αμαρτιών μας.


Αντιλαμβάνεσαι, αδελφέ μου, πόσο εύκολο είναι να σωθείς; Και πηγαίνεις να τα ειπείς, όχι σε ένα άγγελο, αλλά σ' ένα συνάνθρωπο σου! Δεν πρέπει να υπάρχει ντροπή στην εξομολόγηση. Αυτό είναι το πιο αποτελεσματικό όπλο του διαβόλου, να ντρέπεσαι να εξομολογηθείς. Εάν ντρέπεσαι, κρύβεις τις αμαρτίες σου και δεν συγχωρείσαι ούτε εδώ, ούτε στην άλλη ζωή. Μια σωστή εξομολόγησης σημαίνει να τα ειπείς όλα. Πρώτα να εξετάζεις με λεπτομέρειες το κάθε τι στην ζωή σου, να ελέγχεις με ειλικρίνεια τον εαυτό σου και είναι μεγάλο λάθος να μη καταγραφής αυτά που θέλεις να ειπείς. Μπορείς επίσης να επαναλάβεις στην εξομολόγοση κάποιο παράπτωμα σου, εάν νομίζεις διότι δεν γνωρίζεις, εάν το είπες παλαιότερα επειδή δεν το είχες σημειώσει στο χαρτί.


Παρακολούθησε τον εαυτό σου, έλεγχε τα βήματα σου και τους λογισμούς σου. Διότι, εάν σκέπτεσαι ότι θα πρέπει σε λίγο διάστημα να εξομολογηθείς, θα έχεις φόβο στη διαπράξει μιας αμαρτίας και έτσι θα έχεις μια σωστή διαγωγή. Προσοχή να μη σε πιάσει ο θάνατος απροετοίμαστο. Θα ημπορούσα να ειπώ, να μη έλθει η νύκτα και είσαι ακόμη ανεξομολόγητος. Να μη κρύβεις μέσα σου μια αμαρτία ή την είπες επισκιασμένα.


Είναι καλό να έχουμε μόνο ένα Πνευματικό, ή ένα κοντά μας και ένα μακριά μας, στην υπηρεσία μας;

Αγαπητέ μου, καλά είναι, όπου και να εξομολογείσαι, να εξομολογείσαι με ειλικρίνεια. Στον μακρινό Πνευματικό, άλλοτε μπορείς και άλλοτε δεν ημπορείς να φτάσεις. Να μην εξομολογείσαι όμως στον ένα τα ελαφρά και επιεική και στον άλλον τα βαρέα αμαρτήματα σου. Σ' οποίον εξομολογείσαι να τα λέγεις όλα, όσα έκανες. Δεν έχει σημασία στην εξομολόγηση σου η φήμη Του Πνευματικού, η ηλικία του, διότι η δύναμης του δεσμείν και λύειν είναι σε όλους η ίδια. Ούτε ένας Πνευματικός έχει ισχυρότερη εξουσία από τον άλλο στη συγχώρηση των αμαρτιών. Ίσως να μην έχει πολλή εμπειρία ή το πνεύμα της αγάπης, αλλά η εξουσία από το Θεό είναι σε όλους η ίδια. Η εξομολόγηση αποφασίζεται και γίνεται από σένα και όχι από μένα τον Πνευματικό σου. Εγώ ερωτώ, αλλά αύτη η ερώτηση εμένα μου κοστίζει.
Εξομολογήσου, κυρία μου. Γι` αυτό το έργο ήλθες.

Μα, ρωτήστε με, πάτερ, μου λέγει.
Πρέπει ο κάθε εξομολογούμενος να ετοιμάζεται από πριν, γράφοντας σ` ένα χαρτί, όσα έχει να πει. Και ο Πνευματικός θα βοηθήσει όσο του επιτρέπεται. Τα όσα γράφονται, δεν ξεφεύγουν και θα περάσουν από το πλυντήριο της Ιεράς Εξομολογήσεως και θα καθαρισθούν για πάντα. Μια χώρα είναι δυνατή και καλή εάν έχει καλούς Πνευματικούς. Εάν προετοιμάσθηκες με τον τρόπο που σου είπα, αλλά ξέχασες μερικές αμαρτίες, είσαι συγχωρημένος, αν όμως δεν ετοιμάσθηκες και στηρίχθηκες στον Πνευματικό και παρέλειψες μια ολόκληρη σειρά πραγμάτων, τα οποία δεν είπες, αυτά δεν συγχωρούνται.

Το Μυστήριο της Μετανοίας περιέχει τέσσερα στοιχεία:

Πρώτα απ' όλα να προσπαθείς να μην επαναλάβεις την αμαρτία.
Να την εξομολογηθείς αν την επαναλάβεις.
Να λάβεις την άφεση από τον Πνευματικό.
Να εφαρμόσεις τον κανόνα (επιτίμιο) που θα σου βάλει επακριβώς.

Όταν πηγαίνεις στην εξομολόγηση, να πηγαίνεις με την απόφαση να μην αμαρτήσεις πάλι. Όμως είναι δυνατόν να επαναληφθούν τα ίδια. Δεν είσαι ένοχος όταν δεν τη κάνης εκ κακής προθέσεως. Αμαρτίες που γίνονται με κακή πρόθεση δεν τις λύνω. Αυτοί που συζούν πριν από τον γάμο τους, δεν τους συγχωρώ, ούτε τους διαβάζω συγχωρητική ευχή. Τους εξηγώ για να καταλάβουν ότι θα τύχουν συγχωρήσεως, εάν διακόψουν την αμαρτία τους.
Ο αγώνας για θεραπεία του πάθους είναι και των δύο: και του Πνευματικού και του εξομολογούμενου. Ο πρώτος βοηθεί τον δεύτερο κι αυτός θεραπευμένος από την αμαρτία του προοδεύει όλο και περισσότερο και γίνεται καλύτερος. Σ' αυτή την περίπτωση της μετανοίας και θεραπείας του πάθους οι αμαρτίες αφήνουν ένα μεγάλο καλό: την ταπείνωση. «Κοίταξε σε τι κατάσταση ήμουν εγώ ο παλιάνθρωπος και τώρα που ευρίσκομαι! Πως τόλμησα να στενοχωρήσω τόσο πολύ τον Θεό με τις αμαρτίες μου»!
Ο παράδεισος είναι γεμάτος από αμαρτωλούς μετανοημένους. Όλοι αμάρτησαν, αλλά η μετάνοια τους άρεσε στον Θεό. Η αμαρτία προκαλεί την ταπείνωση. Από που καταλαβαίνουμε ότι ο διάβολος παίζει ένα ρόλο για εμάς ψυχοσωτήριο; Μας δείχνει αμέσως τις αδυναμίες μας. Μας βοηθεί να στεφανωθούμε. Αν ήξερε πόσο μας βοηθεί στην σωτηρία μας θα απέφευγε τόσο πολύ να μας πειράζει.
Λέγω συχνά στην εξομολόγηση σε μερικούς χριστιανούς: «Να ξέρης ότι θα συναντηθώ μαζί σου στην έσχατη Κρίση και δεν θα λυπάσαι τότε που δεν τα είπες όλα; Θα είμαι παρών και δεν θα μπορώ τότε να σε συγχωρήσω. Τότε κι εγώ θα σε καταδικάζω. Διότι μπορούσες με μια λέξη να πεις κι εγώ να σε λύσω και κανείς δεν θα σου έλεγε τίποτε. Θα σε έβγαζα από τα βαθιά νερά και δεν θα σε μάλωνα, διότι ήσουν βρεγμένος.
Πρέπει να ξέρετε αδελφοί μου, ότι τίποτε δεν γίνεται χωρίς θυσία. Όπου κι αν είσαι, στην έγγαμη ή στην μοναχική ζωή, παντού χρειάζεται θυσία. Και από την άποψη αυτή της σωματικής θυσίας, πιο εύκολο είναι το μοναστήρι από τον κόσμο.

Γιατί είναι αναγκαία η εξομολόγηση;


Η εξομολόγηση είναι το πρώτο στοιχείο της μετάνοιας.
Διάφορα χωρία της Γραφής αναφέρονται στην αναγκαιότητα της
εξομολογήσεως, ως πρακτικού δείγματος μετάνοιας. Με την
εξομολόγηση αποκαλύπτει ο άνθρωπος την ηττοπάθειά του, την
προδοσία και άρνηση των καθηκόντων του, από την οποία προήλθε η
πτώση και η καταστροφή. Φανερώνει την υπαιτιότητα του και έτσι
καταστρέφει τα μέσα και αίτια της συντριβής του και ολοκληρώνει την
επιστροφή στους κόλπους του Πατέρα, που με την αμαρτία και την
παράβαση διακόπηκε.

Κάθε παράβαση και παρακοή επιφέρει διπλή ενοχή στον άνθρωπο.
Και στο σώμα, με τις αισθήσεις, και στην ψυχή και το νου, από όπου
ξεκινά η προδοσία. Με την εξομολόγηση θεραπεύει και τις δύο μορφές
της ενοχής, αφού περιγράφει με ταπείνωση, ως δική του, την άρνηση και
προδοσία. Ούτε εξομολόγηση γίνεται χωρίς μετάνοια, ούτε μετάνοια
χωρίς εξομολόγηση. Είναι και τα δύο αχώριστα και απόλυτα μέσα
σωτηρίας.

Η κύρια αιτία της αποπλανήσεως του ανθρώπου είναι η
λανθασμένη κρίση του νου. Μετάνοια σημαίνει την επαναφορά του νου
στη σωστή κρίση και χρήση των νοημάτων, ώστε να εκλείψει το
παράλογο. Την πράξη αυτήν της ισορροπίας τους ανθρώπου αποδέχτηκε
η φιλανθρωπία του Θεού και έγινε το μεγαλύτερο δώρο Του στη φύση
μας, αφού ξεπέσαμε από την πρώτη μας θεοειδία. Δεν πρέπει να
παραμελούμε τη μετάνοια, αφού κατά το λόγο της Γραφής «τίς καθαρός
ἔσται ἀπό ρύπου, ἐάν μία ἡμέρα ὁ βίος αὐτού ἐπί τῆς γῆς» (Ιώβ 14, 4-5).

Ποιος μπορεί να περιγράψει την έκταση της φιλανθρωπίας και
παναγαθότητας του Θεού προς τον άνθρωπο, αφού τον δέχεται, αν
επιστρέψει με τη μετάνοια, όσο μεγάλη και αν ήταν η προδοσία και η
παράβασή του;

Ποιος θα περιγράψει την αθλιότητα και το σκοτισμό του
πεπλανημένου ανθρώπου, όταν ποδοπατεί και απορρίπτει αυτό το δώρο,
το οποίο ανακαλεί τον αποστάτη και προδότη στους κόλπους της
πατρικής αγκάλης και στοργής και τον ελευθερώνει από την αιώνια και
φρικτή καταδίκη;

Πραγματικά να η φιλανθρωπία του Θεού δε μας παραχωρούσε τη
μετάνοια, δε θα μας προσέφερε τίποτε και αυτή η οικονομία του Σωτήρα
μας, αφού η δική μας τρεπτότητα και διαστροφή θα τα αφάνιζε στον
αμαρτωλό και πανένοχο βίο μας. Κανένας απόγονος της αδαμιαίας
ρίζας, ας μην παραμελήσει να εφαρμόσει στη ζωή του τη μεγάλη δωρεά
της μετάνοιας, για να μην κλάψει ανώφελα στη μέλλουσα αιωνιότητα. Το
πένθος και τα δάκρυα είναι τα κυριότερα και επικερδέστερα εργαλεία της
γνήσιας μετάνοιας και όσοι μετανοούν σωστά, ας μην τα αποχωρίζονται.



ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΘΩΝΑ.
Αποσπάσματα από το βιβλίο "Συζητήσεις στον Άθωνα" του Γέροντος Ιωσήφ Βατοπαιδινού.

Τι είναι μετάνοια;

Η μετάνοια έχει ονομαστεί από τους Πατέρες της εκκλησίας «δεύτερο βάπτισμα» ή «ανανέωση του βαπτίσματος». Με το πρώτο βάπτισμα, αρχίζουμε μια πορεία προς τη βασιλεία του Θεού. Η αγάπη του Θεού – Πατέρα μας, γνωρίζοντας την ανθρώπινη αδυναμία μας και το ενδεχόμενο της πτώσης μας, μάς έδωσε το δεύτερο βάπτισμα, την μετάνοια, με την οποία ο άνθρωπος μπορεί να ξανασηκωθεί από την πτώση του, να γιατρέψει τις πληγές του και να συνεχίσει την δύσκολη πορεία του. Δυστυχώς πολύ λίγοι γνωρίζουμε τι σημαίνει μετάνοια και ποιο είναι το βαθύτερο νόημά της. Οι περισσότεροι όχι μόνο δεν γνωρίζουμε τι είναι μετάνοια, αλλά ούτε και για ποιο πράγμα πρέπει να μετανοήσουμε.
Η μετάνοια δεν είναι, όπως νομίζουμε, μια νομική διαδικασία, που απαλλάσσει τον άνθρωπο από κάποια αισθήματα ενοχής. Ούτε είναι μια τυπική εξομολόγηση, που κάνει κανείς πριν τις μεγάλες γιορτές ή κάτω από σκληρές ψυχολογικές συνθήκες. Η στάση και η πορεία του ασώτου δείχνει κάτι άλλο.
Όπως το λέει η λέξη, μετάνοια (μετα-νοώ) σημαίνει την ολοκληρωτική αλλαγή ζωής, την άρνηση, με όλη μας την καρδιά, της αμαρτίας, την αλλαγή νοοτροπίας. Δηλαδή, να νοιώσουμε με όλη μας την ύπαρξη, ότι ο δρόμος που ακολουθούμε δεν πάει πουθενά, και να θελήσουμε να επιστρέψουμε. Να αισθανθούμε ότι ζούμε σ’ έναν αχυρώνα, έξω από το σπίτι του πατέρα μας, και να πούμε: «Πού πάμε; Τρελλαθήκαμε; Εδώ ο πατέρας μας έχει παλάτι, όπου όλοι ευφραίνονται, και μεις καθόμαστε στον βούρκο;» Κι έπειτα να αποφασίσουμε να γυρίσουμε, να ξαναμπούμε στο πατρικό σπίτι, να συμφιλιωθούμε με τον Θεό – Πατέρα και τους αδελφούς μας.
Για νά ‘ναι αληθινή η μετάνοια, θα πρέπει νά ‘ναι έμπρακτη. Λέει ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: «Όλοι οι πνευματικοί, οι Πατριάρχες, οι Αρχιερείς κι όλος ο κόσμος να σε συγχωρήσουν, είσαι ασυγχώρητος, εάν δεν μετανοήσεις έμπρακτα». Εάν, δηλαδή, δεν θελήσουμε να απομακρυνθούμε, από την αμαρτία και να αλλάξουμε ζωή, τότε η μετάνοιά μας δεν είναι αληθινή. Δεν είναι καν μετάνοια.
Πολλοί προσέρχονται στην εξομολόγηση με ενθουσιασμό, κάτω από το βάρος ψυχολογικών ή άλλων προβλημάτων. Εξομολογούνται με δάκρυα και υποσχέσεις, ότι από τώρα και στο εξής δεν θα ξαναγυρίσουν στην αμαρτία, ότι αποφάσισαν να αλλάξουν ζωή κλπ. Κάτι τέτοιο μπορεί να μην έχει σχέση με τη μετάνοια και πρέπει να μας βάλει σε υποψίες. Γιατί η μετάνοια δεν είναι πυροτέχνημα. Χρειάζεται χρόνο, κόπο, άσκηση, αγώνα κάτω από την χάρη του Θεού. Και πραγματώνεται με υπομονή και μυστικά στην ψυχή του ανθρώπου. «Ως αν άνθρωπος βάλη τον σπόρον επί της γης και καθεύδη και εγείρεται νύκτα και ημέρα, και ο σπόρος βλαστάνει και μηκύνηται ως ουκ οίδεν αυτός, αυτόματη γαρ η γη καρποφορεί». Δηλαδή, «σαν τον άνθρωπο που σπέρνει τον σπόρο στη γη, κομάται τη νύκτα και ξυπνάει την ημέρα, κι ο σπόρος βλασταίνει κι αυξάνει με τρόπο που ο ίδιος δεν ξέρει. Η γη καρποφορεί από μόνη της». (Μαρκ. Δ. 26-28).
Τέλος, η μετάνοια είναι έργο της θείας χάρης. Ο άνθρωπος ζώντας στο σκοτάδι της αμαρτίας και αγνοώντας την ωραιότητα της θείας ζωής, δεν μπορεί να καταλάβει τη διαφορά μεταξύ της ανθρώπινης ζωής και της θεανθρώπινης ζωής. Μόνον όταν η θεία χάρη ρίξει στην καρδιά του τον σπόρο της θείας αγάπης, μπορεί να δει την πνευματική του ερήμωση. Το φως του ήλιου, όταν εισέρχεται μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο, αποκαλύπτει τα πάντα. Έτσι, όταν η χάρη του Θεού φωτίσει τις ψυχές μας, τότε βλέπουμε την εσωτερική ερήμωση, τα πάθη, τις αμαρτίες μας. Γι’ αυτό και οι άγιοί μας, τόσο έντονα ζητούσαν από τον Θεό: «Δώρησαί μοι μετάνοιαν ολόκληρον». Γιατί αυτή η αληθινή μετάνοια είναι ο ασφαλής δρόμος που οδηγεί στη βασιλεία του Θεού.

Τι είναι εξομολόγηση;

Αν η μετάνοια είναι το πρώτο μέρος του μυστηρίου, το δεύτερο είναι η εξομολόγηση. Δηλαδή, η ενώπιον του πνευματικού ομολογία των αμαρτιών μας. Όπως για τη μετάνοια, έτσι και για την εξομολόγηση, υπάρχει μεγάλη άγνοια και παρεξήγηση. Ο πνευματικός τις περισσότερες φορές νοιώθει ότι αυτό που επιτελεί είναι μια παρωδία μυστηρίου.
Πολλοί, πχ, νομίζουμε ότι η εξομολόγηση είναι μια φιλική συζήτηση, ή μια τυπική εξαγόρευση κάποιων αμαρτιών. Αυτό όμως ποια σχέση έχει με το μυστήριο της μετάνοιας; Αν εξετάσουμε και τα κίνητρα που οδηγούν πολλούς από μας στην εξομολόγηση και πάλι θα απογοητευτούμε. Άλλοι πηγαίνουμε για να βρούμε κάποια ανακούφιση ή για να απαλλαγούμε από τις ενοχές μας. Άλλοι από το φόβο της «τιμωρίας» από τον Θεό. Άλλοι από καθήκον ή από έθιμο, όπως κάνουμε οι περισσότεροι πριν τις μεγάλες γιορτές για να κοινωνήσουμε, συνδέοντας την εξομολόγηση με την θεία κοινωνία. Όλα αυτά όμως, ελάχιστη ή καθόλου σχέση έχουν με την εξομολόγηση και την μετάνοια.
Ας το πούμε με απλά λόγια: Εξομολόγηση είναι το άδειασμα του δηλητηρίου. Όταν κανείς πιεί δηλητήριο, δεν υπάρχει άλλη λύση. Το ίδιο και η εξομολόγηση. Εκεί βγάζουμε το δηλητήριο της αμαρτίας. Διαφορετικά θα οδηγηθούμε στον θάνατο.
Και για να χρησιμοποιήσουμε μιαν άλλη εικόνα: Όπως στον γιατρό δείχνουμε τις πληγές μας, αναφέρουμε τους πόνους, τις ενοχλήσεις, τις αρρώστιες μας δίχως να κρύψουμε τίποτα, έτσι και στην εξομολόγηση. Ξεγυμνώνουμε την ψυχή μας, ομολογούμε την αρρώστια μας και τον προσωπικό μας πόνο. Αν αυτό δεν γίνει θα μείνουμε αθεράπευτοι. Οι πληγές θα μεγαλώσουν, η μόλυνση και η σήψη θα προχωρήσουν, η αρρώστια θα συνεχίσει να υπονομεύει την ύπαρξή μας και αργά ή γρήγορα θα μάς οδηγήσει στον θάνατο.
Απ’ όλα αυτά, καταλαβαίνουμε ότι ο Θεός δεν έχει ανάγκη την δική μας εξομολόγηση. Εμείς την έχουμε ανάγκη. Όταν, δηλαδή, εξομολογούμαστε, δεν κάνουμε... χάρη του Θεού, όπως πολλοί νομίζουν. Άλλο βέβαια αν ο Θεός σαν πατέρας περιμένει πάντα με πολλή αγάπη την δική μας επιστροφή.
Στο σημείο αυτό, είναι ανάγκη να υπογραμμίσουμε το εξής: Αν σε άλλες χριστιανικές ομολογίες, η εξομολόγηση είναι μια απρόσωπη νομικίστικη εξαγόρευση, πίσω από κάποιο παραβάν, στην Ορθόδοξη εκκλησία μας, η εξομολόγηση συνδέεται άμεσα με την πνευματική πατρότητα, την πνευματική καθοδήγηση και την προσωπική σχέση. Πολλοί, πχ, εξομολογούνται περιστασιακά, όπου βρουν πνευματικό και κάθε φορά σε διαφορετικό ιερέα. Συμβαίνει όμως κι εδώ ό,τι και με τις σωματικές αρρώστιες. Αν κάθε φορά αλλάζουμε γιατρό, τότε η θεραπεία δεν μπορεί νά ‘ναι πλήρης. Ο μόνιμος πνευματικός μας είναι αυτός που γνωρίζει το «ιστορικό» μας, την πορεία μας, τις προηγούμενες πτώσεις μας και μπορεί να μάς βοηθήσει αποτελεσματικά.
Άλλοι πάλι τό ‘χουν «δίπορτο». Έχουν τον πνευματικό τους, αλλά όταν συμβεί κάτι βαρύτερο, επειδή ντρέπονται, αποφεύγουν να του το εξομολογηθούν και πηγαίνουν σε κάποιον άλλον. Μια τέτοια όμως ενέργεια είναι παιδαριώδης και εμπαιγμός του μυστηρίου. Δείχνει πόσο μακριά βρισκόμαστε από την αληθινή μετάνοια.
Είναι λοιπόν απαραίτητο να επιδιώξουμε να αποκτήσουμε έναν πνευματικό πατέρα, με τον οποίον θα δημιουργήσουμε μια πνευματική σχέση. Έτσι και η πορεία μας θα είναι ασφαλέστερη. Βεβαίως υπάρχουν περιπτώσεις που επιβάλλεται να αλλάξουμε πνευματικό. Αυτό όμως θα πρέπει να γίνει με πολλή προσοχή, διάκριση και κυρίως μετά από προσεκτική εξέταση των βαθύτερων κινήτρων μας. Να ψάξουμε, δηλαδή, μέσα μας να εντοπίσουμε τα βαθύτερα αίτια και να βρούμε γιατί θέλουμε να αλλάξουμε πνευματικό.



(Από το βιβλίο "Μετάνοια και εξομολόγηση: Επιστροφή στο Θεό και στην Εκκλησία Του" Αρχιμ. Νεκταρίου Αντωνόπουλου, Εκδ. Ακρίτας



(Πηγή ηλ. κειμένου: "Ενοριακά")