ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΟΦΟΙ ΠΕΡΙ ΕΝΟΣ ΘΕΟΥ

Από την πρώτη εμφάνιση της ελληνικής θρησκείας στο προσκήνιο της ιστορίας, ο οξυδερκής μελετητής διαβλέπει να υπάρχουν δύο κατευθύνσεις: Μια μονοθεϊστική και μια πολυθεϊστική.

Είναι λάθος λοιπόν να προσπαθούν ορισμένοι να αποδείξουν μόνο πολυθεϊστική την θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων και να μισούν τον μονοθεϊσμό, διότι έτσι μισούν και την αρχαία Ελλάδα. Οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι ήδη από τον 6ο π.Χ. αιώνα καλλιέργησαν μονοθεϊστικές αντιλήψεις. Θα προσπαθήσουμε παρακάτω να αναλύσουμε συνοπτικά την μονοθεϊστική αυτή συνεισφορά των αρχαίων Ελλήνων σοφών, που προετοίμασαν, έστω και σκιωδώς, την είσοδο του Χριστιανισμού στην ιστορία ως μοναδικής αλήθειας του σύμπαντος κόσμου.

χαρακτηριστικά αποσπάσματα της Ορφικής Θεολογίας, δια της οποίας εξαίρεται η μοναδικότητα ενός Θεού και έμεσσα και το Τριαδικόν αυτού, πολύ πριν ο Όμηρος παρουσιάσει στα έξοχα επικά του ποιήματα την πολυθεΐα της αρχαίας Ελλάδος. Χαρακτηριστικά είναι τα κάτωθι σημεία και χωρία της ορφικής θεολογίας

Εις δε Λόγον θείον βλέψας, τούτω προσέδρευε…

μούνον (μόνον) δ’ εσόρα κόσμοιο άνακτα

Εις εστ’ αυτογενής . ενός έκγονα πάντα τέτυκται,

Εν δ’ αυτοίς αυτός περιγίγνεσθαι . ουδέ τις αυτόν

Εισοράα θνητών, αυτός δε γε πάντας οράται….

Ουδέ τις εσθ’ έτερος χωρίς μεγάλου βασιλήος.

Αυτόν δ’ ουχ ορόω . περί γαρ νέφος εστήρικται….

Ούτος γαρ χάλκειον ες ουρανόν εστήρικται

Χρυσέω εινί θρόνω, γαίης δ’ επί ποσί βέβηκε…..

Ουρανόν ορκίζω σε Θεού μεγάλου σοφού έργον,

Αυδήν ορκίζω σε Πατρός, την φθέγξατο πρώτον

Ηνίκα κόσμον άπαντα εαίς στηρίξατο βουλαίς

Δηλαδή (σε ελεύθερη απόδοση): «Ένας υπάρχει Θεός, αυτός μόνος βασιλιάς του κόσμου, μέγας βασιλιάς, ένας και αυτογενής και κανείς άλλος εκτός απ’ αυτόν, που έχει τον ουρανόν θρόνο και τη γη χαλί για τα πόδια του. Ο ουρανός είναι ποίημα μεγάλου Θεού και σοφού, που δημιούργησε τα πάντα δια του Λόγου του».

Ο ένας αυτός Θεός ονομάζεται και Φάνης, γατί ακτινοβολεί το φως, και καλείται επίσης «Πρωτόγονος» γιατί δεν υπήρχε κάτι πριν απ’ αυτόν, αλλά απ’ αυτόν έγιναν τα πάντα, και πρώτος αυτός εκ του απείρου υπήρξε και εφάνη προαιωνίως. Χαρακτηρίζεται: αληθής, υπέρχρονος, αθάνατος, αυτόζωος, αυτοπάτωρ, «δια της μιας αυτού τριωνύμου δυνάμεως (βουλή, φως και ζωοδοτήρ) τα πάντα δημιουργήσας, ορατά και αόρατα, αρχή μέσον και τέλος, μόνος του κόσμου άναξ, δαίμονες ον φρίσσουσι, τα πάντα βλέπων αυτός, αλλ’ αόρατος εις τους θνητούς, τω νω μόνον ορατός, ο νους ο νοητός και το αποστίλβον φως το νοητόν….

΄Ενας από τους αρχαίους σοφούς - μάλιστα από τους επτά λεγόμενους σοφούς της Ελλάδας - , ήταν ο Θαλής ο Μιλήσιος, που έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Θαλής που ήταν μαθηματικός, παρατηρώντας τους αστέρες και τον κόσμο γενικώτερα, και τη φύση, κατέληξε όχι μόνο να παραδεχθεί ότι υπάρχει Θεός, αλλά να τον ορίσει ορθώς, ότι είναι πρεσβύτατος των όντων, και Αυτός που δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος: «Πρεσβύτατον των όντων Θεός, αγέννητον γαρ× μήτε αρχήν έχον μήτε τελευτήν». Συνέλαβε δηλ. ο Θαλής πολύ ορθά με μόνη τη λογική σκέψη, ότι ο Θεός για να είναι Θεός, είναι άναρχος και αίδιος αλλά και αθάνατος. Ιδιότητες δηλ. του Θεού που αποκαλύπτονται από τον ίδιο, μέσα στην Ιερή Βίβλο των χριστιανών. Κάνοντας δε ένα βήμα παραπάνω κατέληξε στο να πει: «Κάλλιστον κόσμος× ποίημα γαρ Θεού» δηλ. ο κόσμος είναι άριστος, ο καλύτερος δυνατός, διότι είναι δημιούργημα του Θεού. Κάτι ανάλογο μ’ αυτό μας λέει η Γένεσις, ότι όσα δημιούργησε ο Θεός ήσαν «καλά λίαν» (Γεν. 1:31-εβρ. Τώβ Μεώδ).

΄Ενας άλλος ΄Ελληνας σοφός, ο Ξενοφάνης από την Κολοφώνα (580-475 π.Χ.) αποκηρύσσοντας τους ανθρωπόμορφους θεούς των συμπατριωτών του καθώς και τις ανθρωποπαθείς εκφράσεις και εμφανίσεις τους, παρατήρησε ότι αν τα ζώα είχαν θεούς, σίγουρα θα τους έκαναν ζωόμορφους. Όπως δηλ. οι άνθρωποι κατασκευάζουν και επινοούν θεούς ανθρωπόμορφους με ανθρώπινες αδυναμίες και πάθη. ΄Ετσι εξ αντιδιαστολής, κατέληξε ο Ξενοφάνης στο να πει ότι Ένας Θεός υπάρχει μέσα σε θεούς και ανθρώπους κι αυτός «ούτε κατά την μορφή όμοιος με τους ανθρώπους (είναι) ούτε κατά την σκέψη, όλος στοχάζεται κι όλος θωρεί κι όλος ακούει κι ακίνητος στον ίδιο τόπο πάντα μένει».

αναφέρει: «εις Θεός, εν τε θεοίσιν και ανθρώποισι μέγιστος, ούτι δέμας θνήτοισιν ομοίοις ήδε νόημα». Ο Θεός είναι γι’ αυτόν ασώματος, αγέννητος και αθάνατος, αϊδιος. Θεοί που γεννιώνται και πεθαίνουν λέγει δεν είναι Θεοί. Ο Θεόφραστος πληροφορεί ότι ο Ξενοφάνης τον Θεόν «ένα μεν δείκνυσιν εκ του πάντων κράτιστον είναι…. το δε πάντων κράτιστον και άριστον θεός»

Ο Εφέσιος σοφός Ηράκλειτος (544-484 πΧ) ο επονομασθείς σκοτεινός, λόγω της βαθύτητας της σκέψης του, σε κάποιον αφορισμό του φαίνεται να έχει υλιστική αντίληψη λέγοντας ότι ο κόσμος αυτός είναι αιώνιος, ούτε κανείς απ’ τους θεούς τον έκανε «αλλ’ ην αεί και έστι και έσται» (Ντιλς Ι, σελ.158). Ωστόσο, παρά την όντως αυτή υλιστική του αντίληψη, -η οποία σημειωτέον αφορά την προέλευση του κόσμου και της ύλης μόνο -, σ’ άλλους αφορισμούς του δέχεται ότι υπάρχει Θεός και μάλιστα συγκρινόμενος ο άνθρωπος ο πιο σοφός με τον Θεό, μοιάζει με έναν πίθηκο που θα προσπαθούσε να τον συναγωνισθεί. «Ανθρώπων ο σοφώτατος προς Θεόν πίθηκος φανείται και σοφία και κάλλει και τοίς άλλοις πάσιν» (Ντιλς Ι, σελ. 169).

Ακόμα ο Ηράκλειτος, είπε κάτι άλλο πολύ σπουδαίο: ότι όσα κάνει ο Θεός δε μπορεί παρά ως εκ της φύσεώς του ως δίκαιος και αγαθός, να είναι όλα δίκαια και αγαθά, ανεξάρτητα που οι άνθρωποι πολλά απ’ αυτά δεν καταλαβαίνουν και άλλα τα θεωρούν δίκαια και άλλα άδικα, ανάλογα κατά πως τα καταλαβαίνουν με την απλή τους σκέψη και κατά πως τους συμφέρει. Επί λέξει είπε: «Τω μεν Θεώ καλά πάντα και αγαθά και δίκαια. ΄Ανθρωποι δε ά μεν άδικα υπειλήφασιν, ά δε δίκαια». Βλέπουμε δηλ. εδώ, ο Ηράκλειτος να καταλήγει σ΄ένα συμπέρασμα που κατ’ επανάληψη τονίζουν οι συγγραφείς της Βίβλου και να συμφωνεί με την θεία αποκάλυψη. Ακόμα ο Ηράκλειτος για να προσδιορίσει το θείον, χρησιμοποίησε τη λέξη Λόγος : «Του δε λόγου τουδ’ εόντος αεί..».

Την ύπαρξη του Θεού από την τάξη και την ομορφιά του κόσμου συνήγαγε και ο Αναξαγόρας (500-428 πΧ) λέγοντας το περίφημο ρητό του «Πάντα διεκόσμησε Νόος». Για τον Αναξαγόρα δηλ. όπως και για τον Πυθαγόρα που ονόμασε πρώτος το σύμπαν ‘κόσμο’ (στολίδι, κόσμημα) είχε μεγάλη σημασία η ευρυθμία , η τάξη και η ομορφιά που παρατηρείται στη φύση.
Θεωρεί ο Αναξαγόρας τον Νουν ως αίτιον της γενέσεως και κινήσεως των όντων, αίτιον της τάξεως και του κόσμου. «Νόος σε έστιν άπειρον και αυτοκρατές και μέμικται ουδενί χρήματι, αλλά μούνος αυτός επ’ εαυτού εστίν… πάντων νοός κρατεί….».


Κι ερχόμαστε αμέσως στο να δούμε τι άλλα είπε ο ξακουστός σοφός-μαθηματικός της αρχαιότητας Πυθαγόρας (580-490 πΧ), περίφημος για το πυθαγόρειο θεώρημά του και για άλλες μαθηματικές ανακαλύψεις. Ο Πυθαγόρας, μελετώντας τη φύση και τον κόσμο γενικώτερα, κάνοντας χρήση των μαθηματικών και της πρακτικής σκέψης, έφθασε στο συμπέρασμα όχι μόνον ότι υπάρχει Θεός, αλλά ότι Αυτός είναι και Κύριος, δηλ. Εξουσιαστής όλων. Και ότι όλη η ζωή μας είναι έτσι δομημένη, ώστε να στρεφόμαστε σ’ Αυτόν και να τον ακολουθούμε. Παραθέτω επί λέξει το απόφθεγμα του Πυθαγόρα: «Πας ο βίος συντέτακται προς το ακολουθείν τω Θεώ. Επειδή γαρ εστί τε Θεός και ούτος πάντων Κύριος».

΄Ετσι και ο Πυθαγόρας κατέληξε με μόνη την παρατήρηση και τη λογική, σ’ ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα που έμμεσα έκανε χρήση του και ο απ.Παύλος στον Άρειο Πάγο μιλώντας στους ΄Ελληνες, επικαλούμενος μάλιστα τους δικούς τους σοφούς: «του γαρ και γένος εσμέν» και «εν αυτώ γαρ ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν» (Πράξεις 17:28).

Φθάνοντας στον Πλάτωνα (427-347 πΧ) που ως γνωστόν κατέχει εξέχοντα θέση στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι ανεξάρτητα από τις εσφαλμένες ιδέες που διακρατούσε σε διάφορα θέματα (π.χ. προύπαρξη ψυχής, αθανασία ψυχής, κόσμος των ιδεών- προύπαρξη της ύλης και συναϊδιότητά της μαζί με τον Θεό) ωστόσο, κι αυτός κάνοντας χρήση της λογικής και της παρατήρησης, κατέληξε στο να πει ότι ο Θεός είναι ένας μέγιστος μαθηματικός για να υπάρχει ένας τέτοιος όμορφος και ορθά δομημένος κόσμος ( Αεί ο Θεός γεωμετρεί).

Αλλά ο Πλάτων προχώρησε ακόμα περισσότερο: συνέλαβε μερικές από τις πραγματικές ιδιότητες του Θεού όπως είναι η σοφία, η καλωσύνη και η αγαθωσύνη του, λέγοντας: «Το θείον καλόν, σοφόν, αγαθόν και παν ό,τι τοιούτον» (Φαίδρος 246Ε). Και ακόμα: «Τω όντι ο Θεός σοφός…η ανθρώπινη σοφία ολίγον τινός αξία εστί και ουδενός» (Απολογία Σωκράτη 23Α).

Αλλά ο Πλάτων, ο μαθητής του διαλεκτικού Σωκράτη προχώρησε πιο βαθιά θεολογώντας: Συνέλαβε ορθά το πρόβλημα της θεοδικίας, το γιατί δηλ. υπάρχει κακό στον κόσμο παρά την ύπαρξη παντοδύναμου και σοφού δημιουργού. Και κατέληξε ότι εν πάση περιπτώσει δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος του κακού το θείον, αλλά αλλού πρέπει να αναζητηθούν τα αίτια της κακίας στον κόσμο, και κυρίως στον άνθρωπο. «Θεός ουδαμή ουδαμώς άδικος» (Φαίδρος 246) είπε ο Πλάτων, και ακόμα: «Των κακών άλλ’ άττα δει ζητείν τα αίτια, αλλ’ ού τον Θεό» [Για τις συμφορές πρέπει να αναζητούμε οπουδήποτε αλλού τα αίτια και όχι στο Θεό] (Πολιτεία 779C).

ο Πλάτων απαντώντας στον υποκειμενισμό των σοφιστών και μάλιστα του Πρωταγόρα που θεωρούσε ότι ο άνθρωπος είναι κριτήριο πάντων, αφού αυτός καθορίζει και αποφασίζει περί ορθού και εσφαλμένου, αντέταξε το περίφημον «Θεός ημίν μέτρον πάντων χρημάτων (=πραγμάτων)» (Νόμοι Δ΄ 716 C) δείχνοντας έτσι, ότι ύπατο κριτήριο για την ζωή και τον άνθρωπο δε μπορεί να είναι ο πεπερασμένος άνθρωπος, αλλά κάτι πολύ ανώτερο απ’ αυτόν, δηλ. ο Θεός.



ΠΛΑΤΩΝΑΣ (Μέναδρος)

«ὁ παλαιός νέος, καί ὁ νέος ἀρχαῖος, ὁ πατήρ μόνος, καί ὁ μόνος πατήρ, τό ἕν τρία καί τά τρία ἕν. ἄσαρκον σαρκικόν. γῆ τέτοκε τόν οὐράνιον βασιλέα»

«Ο παλαιός νέος και ο νέος αρχαίος. Ο Πατέρας μοναδικός, και ο μοναδικός Πατέρας. Το ένα τρία, και τα τρία ένα. Άσαρκο, ένσαρκο. Η γη γέννησε τον ουράνιο βασιλέα». Ο Πλάτων είπε: «Επειδή ο Θεός είναι αγαθός, δεν είναι αίτιος δια τα πάντα, όπως οι πολλοί λέγουν. Είναι αναίτιος δε δια πολλά, και δια τα μεν αγαθά είναι αίτιος, δια τίποτε άλλο δεν λέμε ότι είναι αίτιος παρά μόνον δια τα καλά, δια τα κακά δε καθόλου».


Κι ερχόμαστε μετά απ’ τον Πλάτωνα να δούμε τι είχε να πει περί Θεού ο μαθητής του, ο μεγάλος Σταγηρίτης σοφός και επιστήμων Αριστοτέλης (384-322 πΧ), ο οποίος από πολλούς θεωρείται και ο θεμελιωτής πολλών επιστημών, αφού με την παρατήρηση και τη λογική του έθεσε τις βάσεις των φυσικών αλλά και των πολιτικών επιστημών. Είναι δε ασφαλώς και ο δημιουργός της λεγόμενης τυπικής λογικής.

Ο Αριστοτέλης, βλέποντας την κίνηση που υπάρχει στον κόσμο κατενόησε ότι αυτή δεν μπορεί να είναι ιδιότητα της ύλης. Υποστήριξε έτσι, την άποψη, ότι η κίνηση των ουρανίων σωμάτων, θα πρέπει να προήλθε από ένα όν έξω της κίνησης και ασφαλώς υπέρτατον. Κατέληξε λοιπόν στο γνωστότατο συμπέρασμα ότι «Θεός εστί το πρώτον κινούν ακίνητον». Μ’ έναν επαγωγικό συλλογισμό που έκαμαν χρήση του και μεταγενέστεροι διανοητές όπως πχ ο Θωμάς ο Ακινάτης (11ος μΧ αι.), παρατηρώντας τη πολυπλοκότητα της φύσης και την ίδια την ζωή, συνήγαγε το συμπέρασμα ότι «ο Θεός αποτελεί την πηγή της ζωής, γιατί έχει ο ίδιος ζωή και συνεχώς είναι ζωντανό αίδιο άριστο ον» [Φαμέν δε τον Θεόν είναι ζώον αίδιον άριστον, ώστε ζωή και αιών συνεχής υπάρχει τω Θεώ] (Μετά τα φυσικά 1072 β, 24).


«Ακάματος φύσις Θεού γεννήσεται ουκ έχουσα αρχήν. Εξ αυτού δε ο πανσθενής ουσιούται Λόγος»

«Ακατάβλητος φύσις Θεού θα γεννηθεί που δεν έχει αρχήν. Από αυτόν λοιπόν αποκτά ουσία ο παντοδύναμος Λόγος.»

Επίκτητος (50-120 μΧ) ο σοφός΄Ελληνας που είπε για τον Θεό και τον άνθρωπο, κάτι που δεν είπαν οι άλλοι. Ο Επίκτητος έγραψε ότι ο άνθρωπος είναι συγγενής του Θεού και ότι έχει μέσα του κάτι από τον ίδιο τον Θεό. Είναι ωραιότατη και η διαπίστωση και η διατύπωση, και κατανοητή χωρίς κάποια μετάφραση: «Συ (άνθρωπε) απόσπασμα ει Θεού× έχεις τι εν σεαυτώ μέρος Εκείνου. Τι ουν αγνοείς σου την συγγένειαν;» (Επίκτητου, Διατριβαί, 2,9,12).

Ο Φιλόλαος ονομάζει τον Θεόν «αρχή πάντων» και περιγράφει, κατά τον Ξενοφάνη, τον Θεό έναν, αεί όντα, μόνιμον, ακίνητον, αυτόν εαυτώ όμοιον, άρχοντα.

Ο δε πυθαγόριος Θεωρίδας στο περί φύσεως σύγγραμμά του γράφει: «Μια δ’ άρα των όντων αρχά μεν όντως αληθινά, μια . κείνη γαρ εν αρχά τέ εστιν εν και μόνον».


Ο Παρμενίδης αποδίδει στο ‘Ον – Παν’ ιδιότητες θείες και λέγει ότι «αγέννητον εόν και ανώλεθρόν έστι … ουδέ διαιρετόν έστι…. αυτάρ ακίνητον …έστιν άναρχον άπαυστον …. ανενδεές και τέλειον αλλά και πεπερασμένον». Η εξήγηση της οντολογίας του Παρμενίδη βρίσκεται στο ότι θεωρεί το Εν ως ουσιαστικό συστατικό των πολλών, το «εν Είναι» ως η ουσία των επί μέρους όντων, το Εν μόνον όντως Ον, ποιοτικώς διάφορον εκείνων, ουσία όλως άλλο… ‘Ολα τα άλλα είναι όντα καθόσον περιέχουν εντός των το Εν Ον. Το Ον υπάρχει ως Εν και Μοναδικόν καθ’ αυτό, τα δε όντα υπάρχουν όσο εμπεριέχουν το όλον και αμερές. Το Ον είναι η ουσία και τα όντα οι εκδηλώσεις και φανερώσεις αυτής της ουσίας. Η αλήθεια και τα φαινόμενά της.

Ο Εμπεδοκλής μιλάει κατ’ επανάληψη για μια παγκόσμια Αρχή, την οποία θεωρεί ως ενιαίο γενικό Νόμο, που εξουσιάζει στο σύμπαν. Ο Νόμος αυτός είναι εκδήλωση πρόνοιας Ενός Θεού που είναι αόρατος, απρόσιτος, νους όλος: «φρην ιερή και αθέσφατος έπλετο μούνον, φρόντισι κόσμον άπαντα καταϊσσουσα θόησιν». Απέρριπτε και αυτός, όπως και οι προηγούμενοι, τους ανθρωπόμορφους θεούς της λαϊκής θρησκείας …. «την υπέρ νουν αινιττόμενος αιτίαν».


Ο Πρόδικος εθεωρούσε την πολυθεΐα ανύπαρκτη και ως προσωποποιήσεις στοιχείων και αντικειμένων της φύσεως: «πάντα τα ωφελούντα τον βίον ημών οι παλαιοί θεούς ενόμισαν δια των απ’ αυτών ωφέλειαν….».

Ο Πλούταρχος ορίζει το Θεό ως αγέννητο, άναρχο, αιώνιο, εκτός χρόνου υπάρχοντα. Πηγή του αγαθού, ως εν και ως ωραίο. Είναι ο Νους που όλα τα ρυθμίζει και διευθύνει. Μετά το θάνατο πίστευε ότι οι ψυχές περιπλανώνται στο διάστημα ανάμεσα στη γη και τη σελήνη, όπου υφίστανται τιμωρίες. Είχε ακόμη την ιδέα πως δαίμονες χρησίμευαν στα διάφορα μαντεία ως μεσάζοντες και ότι όσα μαντεία παρήκμασαν ήταν από την εγκατάλειψη των δαιμόνων τους

Οι παραπάνω ΄Ελληνες σοφοί δεν είναι ασφαλώς οι μόνοι που μίλησαν για το Θεό και τα έργα του και τις ιδιότητές του. Υπάρχουν και άλλοι. Εδώ ειναι οι σπουδαιότεροι με τις σπουδαιότερες ρήσεις τους.

Εξαιρετική δουλειά!!! :)

ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (570-480 π.Χ.)

Όμως «πάντα θεοϊσ’ άνέθηκαν Ομηρος θ’ Ησίοδος τε… όσσα παρ’ άνθρώποισιν όνείδεα και ψόγος εστίν, κλέπτειν, μοιχεύειν τε και αλλήλους άπατεύειν» (Ξενοφ. Απ., 11)! Τους θεούς θεωρούσε εξ ολοκλήρου αποκυήματα της ανθρώπινης φαντασίας, ανάρμοστα για τη θεία φύση. Υποστήριζε μάλιστα πως όσοι πιστεύουν ότι οι θεοί γεννήθηκαν, ασεβούν το ίδιο με όσους λένε ότι οι θεοί πεθαίνουν!

Ο Ηράκλειτος (540-480 π.Χ.) επιζητούσε «εξαγνισμό από τα είδωλα» και πνευματική λατρεία του θείου (Αποστ. 5, DIELS). Συνέλαβε την έννοια του ενός θεού, υποστηρίζοντας πως «”Εν πάντα… εκ πάντων εν και εξ ενός πάντα… ταυτό τε ζων και τεθνηκος και έκγρηγορος και καθεϋδον και νέον και γηραιόν… αγαθόν και κακόν -εν και ταυτόν-» (Β’ 50, 10, 88, 58).

Ο Πίνδαρος (522-446 π.Χ.) στα περίφημα ποιήματα του απογύμνωσε τους θεούς από τις μυθολογικές γελοιότητες που προσβάλλουν το θείο, (Πίνδ. Ολυμ. θ’ 35 και (Ρ. DECH, ό.π., σελ. 7) και δεν έκρυβε τις μονοθείζουσες ιδέες του (Θ .Η .Ε., τόμ. 10, 393).

Ο Πρόδικος (5ος αιών π.Χ.) υποστήριξε με πάθος πως οι άνθρωποι της αρχαιότητας, λόγω πλάνης, θεώρησαν ως θεούς ό,τι ήταν χρήσιμο για τη ζωή τους, όπως ο ήλιος, η σε
λήνη, τα ποτάμια, οι πηγές, τα ζώα, κ.λπ. (Ξενοφ. Απομν. 11,3).

Ο Αντισθένης (414-365 π.Χ.) διακήρυξε πως ο Θεός είναι ένας και απόλυτα υπερβατικός για τον ανθρώπινο νου. Αποκήρυξε τη θρησκεία της εποχής του διότι οι θεοί της ήταν θεοποιηθέντες άνθρωποι! (CICERO DE NAT. DEOR. I II 13).

Ο Θεόφραστος (372-287 π.Χ.) ζήτησε να πάψουν οι ανόητες ζωοθυσίες, αφενός μεν από σεβασμό προς τα ζώα και αφετέρου, επειδή ο θεός δεν έχει ανάγκη από τέτοιες ταπεινές πράξεις (Θ .Η .Ε., τόμ. 6,415).

Ο Σωκράτης (469-399 π.Χ.) υπήρξε σαφώς μονοθεϊστής. Κατά κανόνα ομιλούσε για θεό και σπανιότατα ομιλούσε για θεούς. Στους μαθητές του δίδασκε διαφορετική θρησκευτική πίστη, γι’ αυτό καταδικάστηκε σε θάνατο ως «ετέρα καινά δαιμόνια είσφέρων».

Ο Σωκράτης εις την απολογία του λέγει

<<Καθεύδοντες διατελούτε αν,ει μη άλλον τινά ο Θεός επιπέμψει κηδόμενος υμών>>

Ο Πλάτων (428-347 π.Χ.) φυγάδευσε κυριολεκτικά τον Όμηρο από την «Πολιτεία» του, διότι θεώρησε ότι οι ανήθικοι μύθοι για τους θεούς αποτελούν επιζήμια πρότυπα για τους νέους. Τόνισε εμφαντικά ότι ο ‘Ομηρος και ο Ησίοδος έπλασαν ψευδείς και ανάξιους μύθους για τους θεούς (Πολιτ. 368Α-3830). Αρνήθηκε ουσιαστικά την πατρώα ειδωλολατρική θρησκεία και προσηλώθηκε στη δική του ιδεατή θεότητα, το «Όντως Όν».

Χαρακτηριστικά είναι τα εξής αποφθέγματα του μεγάλου φιλοσόφου, τα οποία προδίδουν τις μονοθεϊστικές αντιλήψεις του: «Ό δη Θεός ημίν πάντων χρημάτων μέτρον αν εϊη μάλιστα» (Νομ. IV 716βε), «Όμοιούσθαι θεώ» (Πολ. 613Β), «Ο Θεός έχει ταις χερσίν αυτού την αρχήν, το μέσον και το πέρας πάντων των όντων» (Νομ. Δ’ 713ε).

Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) όρισε το θείον ως «το πρώτον κινούν άκίνητον», ως «Νόησιν Νοήσεως» και ως «Ζώον αΐδιον άριστον» (Μεταφ. 1072, Β’ 29) ορίζοντας έτσι την πίστη του σε μια υπερβατική αρχή. Υπεράσπισε την ενότητα της θείας ουσίας ως εξής: «ουκ πολυκοιρανιη εις κοίρανος» (Μεταφ. 1076Α). Αρνήθηκε κατηγορηματικά τις ανόητες περί θεών πίστεις της αρχαιοελληνικής θρησκείας και γι’ αυτό κατηγορήθηκε για αθεϊσμό!

Αρνητές της αρχαιοελληνικής ειδωλολατρικής θρησκείας υπήρξαν ακόμα ο Καρνεάδης, ο Θεόδωρος ο Κυρηναίος, ο Λεύκιππος, ο Δημόκριτος, ο Επίκουρος και όλοι οι σοφιστές, οι κυνικοί και οι στωικοί φιλόσοφοι.

ο Ευήμερος ο Μεσσήνιος (317-297 π.Χ.) ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία, η οποία έγινε τελικά ευρέως αποδεκτή, πως οι θεοί της αρχαιοελληνικά θρησκείας ήταν κάποιοι επιφανείς άνθρωποι της πολιάς αρχαιότητας, τους οποίους οι άνθρωποι λόγω αμάθειας θεοποίησαν!

Έχοντας όλα αυτά υπόψη του ο άγιος Ιουστίνος ο φιλόσοφος και μάρτυρας (|165 μ.Χ.) έγραψε πως «Οι μετά λόγου βιώσαντες χριστιανοί είσί, καν άθεοι ένομίσθησαν, οίον εν Ελλησι μεν Σωκράτης και Ηράκλειτος και οι όμοιοι αυτοίς» (Ίουστ. Α’ Άπολ. α’ 46,3, ΒΕΠΕΣ 3,186) και «Ούχ αλλότρια εστί τα του Πλάτωνος διδάγματα του Χρίστου, όσα ούν παρά πάσι καλώς εϊρηται ημών των Χριστιανών εστί» (Ίουστ. Β’ Άπολ. 13, 2-4, ΒΕΠΕΣ 3, 207)!


Ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας επίσης μίλησε περί «ειδικής αποκαλύψεως» από το θεό στους αρχαίους Έλληνες σοφούς (Προτρεπτ. VI, ΒΕΠΕΣ 7, 52)! Αργότερα, με το έπος και την σπουδή των κλασικών ο βυζαντινός αναλαμβάνει την ελληνική του καταγωγή, χωρίς να αισθάνεται πως κάτι τέτοιο βλάπτει την χριστιανικότητά του, συνδυάζοντας φιλοσοφία και θεολογία και ανακηρύσσοντας θαρραλέα τους σοφούς της αρχαιότητας χριστιανούς προ του γράμματος!